1. Gatunki koronne:
• Ballada
• Powieść poetycka
• Dramat romantyczny
• Poemat dygresyjny
• Gawęda szlachecka
2. Wymienić i scharakteryzować różnice w powieści Georga Byrona i Waltera Scotta.
4. Pamiątki Soplicy - gawęda szlachecka.
5. Romantyzm:
• Przedlistopadowy/ polistopadowy
• Krajowy/ wielkiej emigracji.
7. Proza - jedna wybrana powieść Józefa Ignacego Kraszewskiego.
8. Czasopiśmiennictwo romantyczne.
9. Krytyka literacka (najważniejsi krytycy literatury romantycznej).
PUNKT 3
Bohater romantyczny:
• Indywidualista
• Poeta
• Cierpi na chorobę wieku
• Samotnik
• Patriota
• Wędrowiec
• Nieszczęśliwie zakochany
• Neurotyczny, często szalony
• Ma skłonności depresyjne, często samobójcze
• Wyobcowany ze społeczeństwa
Bohaterowie romantyczni:
• Bajroniczny - George Byron Giaur, samotny, tajemniczy, ponury, zamknięty w sobie, stroni od ludzi, buntownik, jednostka nieprzeciętna, często samotnie walczy o prawa dla innych, buntuje się przeciw niesprawiedliwości, normom moralnym; Bohater wykreowany przez Byrona pozostaje w konflikcie ze światem, ulega wielkim namiętnościom, jego życie naznaczone jest ogromną miłością, zbrodnią, występkiem, które wywarły wpływ na jego dalsze losy. Bohater cierpi z powodu przeszłości (wyrzuty sumienia z powodu popełnionego zła); nieufność wobec społeczeństwa sprawia, że nie może zaznać spokoju i odnaleźć ukojenia; też Konrad Wallenrod z III części Dziadów.
• Wallenrodyczny - Adam Mickiewicz Konrad (Dziady cz. III), buntownik, patriota, poeta-wiesz; w imię wolności ojczyzny buntuje się przeciw Bogu, gotów do poświęcenia siebie, utożsamia się z ojczyzną, bierze na siebie jej cierpienia, samotny, dumny, indywidualista; Motorem jego działania jest patriotyzm , miłość do zniewolonej ojczyzny .W imię ojczyzny rezygnuje z osobistego szczęścia , jest gotów do największych poświęceń .
• Werteryczny - Johann Wolfgang Goethe Cierpienia młodego Wertera, nieszczęśliwy, o wybujałej uczuciowości, patrzy na świat przez pryzmat marzeń i poezji, buntuje się przeciw normom moralnym i społecznym konwenansom, pesymista, osobowość depresyjna, ma poczucie bezsensu życia po stracie ukochanej, odczuwa ból istnienia, popełnia samobójstwo; też Gustaw z IV części Dziadów.
PKT 6. Adam Mickiewicz urodził się 24 grudnia 1798 r. w Zaosiu niedaleko Nowogródka bądź, jak inne źródła podają w Nowogródku. Na chrzcie (12 II 1799) otrzymał imiona: Adam Bernard. Pochodził z rodziny drobnoszlacheckiej. Jego ojciec, Mikołaj, był nowogródzkim adwokatem, matka, Barbara z domu Majewska, córką ekonoma z Czombrowa. W 1807 r. rozpoczął naukę w prowadzonej przez dominikanów powiatowej szkole w Nowogródku. Z tego okresu pochodzą pierwsze próby poetyckie. 16 maja 1812 r. umiera ojciec poety; jego śmierć spowoduje pogorszenie warunków materialnych rodziny. L
Mickiewicz w 1815 r. wyjeżdża do Wilna, gdzie wstępuje na tamtejszy uniwersytet, który wówczas stanowił ważny ośrodek kultury oświeceniowej na Litwie. Studiuje na Wydziale Nauk Fizycznych i Matematycznych. Uczęszcza też na wykłady na Wydziałach: Nauk Moralnych i Politycznych oraz Literatury i Sztuk Wyzwolonych. Równocześnie stara się o przyjęcie do działającego przy uniwersytecie Seminarium Nauczycielskiego. Ze względu na swoją sytuację materialną ubiega się też o stypendium rządowe, przyznawane kandydatom sposobiącym się do stanu nauczycielskiego. Po skończeniu studiów będzie je musiał odpracować w szkole wskazanej przez władze uczelni. Był jednym z założycieli tajnego Towarzystwa Filomatów (1817), którego celem była praca samokształceniowa i naukowa, później też działalność wychowawcza i patriotyczna wśród młodzieży uniwersyteckiej. "Tygodnik Wileński" (1818, VI, s. 254 - 256) zamieszcza na swoich łamach Zimę miejską, pierwszy drukowany wiersz Mickiewicza. W 1819 r. kończy naukę, uzyskując stopień magistra. Ze studiów wyniesie dobre przygotowanie humanistyczne w zakresie filologii klasycznej, historii, teorii poezji i wymowy. Zostaje skierowany do pracy w powiatowej szkole w Kownie ( 1819 - 1823). W 1822 w Wilnie ukazuje się, dedykowany przyjaciołom, pierwszy tom Poezyj (tu m.in. Ballady i romanse ).Nowatorstwo zbioru spowoduje, że rok 1822 zostanie uznany za datę przełomu romantycznego w Polsce. W rok później Mickiewicz wydaje drugi tom Poezyj, w jego skład weszły: Grażyna, II i IV cz. Dziadów.
Z 4/5 listopada 1823 r., zostaje aresztowany . Przebywa w więzieniu, w klasztorze bazylianów, do maja 1824. Skazany za "szerzenie nierozsądnego polskiego nacjonalizmu przy pomocy nauczania" na pracę nauczyciela w "oddalonych od Polski guberniach" jesienią 1824 opuszcza Litwę.
Pięcioletni pobyt w Rosji odegrał ważną rolę w życiu Mickiewicza. Najpierw przebywał krótko w Petersburgu, potem w Odessie ( skąd odbył w r. 1825 wycieczkę na Krym, jej owocem będą Sonety krymskie ). Okres od grudnia 1825 do kwietnia 1828 spędził w Moskwie, zatrudniony formalnie w kancelarii generała - gubernatora. W Moskwie i Petersburgu wszedł w środowisko elity intelektualnej i towarzyskiej. Zyskał sławę poety romantycznego, jego improwizacje wzbudzały w salonach powszechny zachwyt. W 1826 r. w Moskwie publikuje Sonety, w 1828 r. w Petersburgu Konrada Wallenroda. Ostatni rok pobytu w Rosji spędził w Petersburgu.
Adam Mickiewicz podróżował po Europie: Niemcy (w Berlinie słuchał wykładów Hegla, w Weimarze poznał Goethego, w Bonn A. W. Schlegla), Czechy (poznał V. Hankę), Szwajcaria, Włochy. W Rzymie doszła go wieść o wybuchu powstania w Warszawie. Nie wziął w nim udziału, choć z fałszywym paszportem wyruszył do kraju (dotarł do Wielkopolski).
W marcu 1832 r. Mickiewicz jedzie do Drezna. Tu powstają: III cz. Dziadów (wyd. Paryż 1832), fragmenty tłumaczenia Giaura Byrona. W lipcu tego roku wyjeżdża do Paryża, w którym z niewielkimi przerwami spędzi resztę życia. Początkowo włączył się w prace emigracji. Został członkiem Towarzystwa Literackiego, Towarzystwa Litwy i Ziem Ruskich, w 1833 był redaktorem i głównym publicystą "Pielgrzyma Polskiego". Swoje przemyślenia na temat misji Polski i zadań emigracji zawarł w Księgach narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego (1832). W 1834 wydaje Pana Tadeusza.
Adam Mickiewicz ożenił się z Celiną Szymanowską w 1834. Mickiewicz nie miał stałych dochodów, założenie rodziny pogłębiło i tak trudną sytuację materialną (w l. 1835 - 1850 urodziło się 6 dzieci). Od listopada 1839 wykładał literaturę łacińską w Akademii w Lozannie, lecz jesienią 1840 r. przerywa działalność wykładową , by objąć katedrę literatury słowiańskiej w Collége de France.
Po śmierci żony w 1855 zostawia nieletnie dzieci w Paryżu by udać się do Turcji, wesprzeć akcję organizowania legionu polskiego do walki z Rosją. Rozgoryczony politycznymi starciami, zmęczony fizycznie i psychicznie nieoczekiwanie umierał w Stambule, prawdopodobnie na cholerę, 26 listopada 1855 r. Zwłoki przewieziono do Francji i pochowano na cmentarzu w Montmorency. W 1890 trumna Mickiewicza została przeniesiona do katedry wawelskiej w Krakowie.
Pamiątki Soplicy
Henryk Rzewuski
Ossolineum, 2009
Wstęp : Zygmunt Szweykowski
Wstęp
Geneza Pamiątek i ich znaczenie
Urodzony w sferze magnackiej, zrósł się z arystokratyczno-szlacheckim ustrojem społecznym. Upadek niepodległości podważył możność pójścia torami przodków. Odsunął się od ogółu, nie chciał walczyć, czas zajął podróżami na wschód i zachód oraz studiowaniem ówczesnych prądów umysłowych. Studia uświadomiły go, że świat staroszlachecki, który istniał w Polsce przedrozbiorowej, musiał zginąć z konieczności dziejowej, a życie pójść naprzód innymi torami. Wkradł się sceptycyzm.
O twórczości artystycznej nie myślał zupełnie, nie jako literat napisał Pamiątki, ale jak sam mówił : dla żartu i rozrywki. Choć miały one głębszą genezę. Wyrosły z atmosfery romantycznej, która niosła hasła historycyzmu i realizmu artystycznego. Wzrosło zainteresowanie przeszłością, chciano utrwalić poczucie narodowe, wskazać drogę dla teraźniejszości, osądzić lub obronić tradycję.
W stosunku do szlachty stanowisko autorów było bardzo różne.
Pamiątki Soplicy , jako utwór historyczny, to zjawisko nowe, ważne i ciekawe. Większość Pamiątek przyjmujemy na lata 1830 - 1832. W Polsce, Rzewuski był pierwszym, wybitnym twórcą świata zupełnie odrębnego od teraźniejszości, poprzednicy byli jednostronni ( Niemcewicz) lub połowiczni ( z Tańskich Hoffmanowa, Skarbek). Utwór spełniał trzy podstawowe artystyczne warunki powieści historycznej :
1. obiektywizm w tworzeniu,
2. przedstawienie przyszłości w sposób typowy,
3. dnie pełnego, całkowitego środowiska historycznego.
Rzewuski ma niesłychane poczucie epoki.
Nikt na Zachodzie nie zdobył się na takie przedstawienie - bezpośrednie, wyraziste i szczegółowe. Najwybitniejszym przedstawicielem powieści historycznej był Scott, ale nie był on tak konsekwentny w realizmie.
Rzewuski miał świetne odczucie życia szlacheckiego XVIII wieku, dzięki własnej obserwacji oraz bogatej tradycji rodzinnej. Oryginalność Pamiątek zawiera się w treści i formie.
Świat szlachecki w Pamiątkach
Cały tłum sylwetek szlachty, które mają znamiona indywidualne. Jednostka nie działa jako oderwane indywiduum, lecz czynami swymi popiera poglądy środowiska, albo się od nich odchyla. Wszystkie funkcje człowieka są z góry dokładnie określone przez poglądy ogółu. Konserwatyzm jest cechą podstawową szlachty.
Szlachcic Rzewuskiego jest typem wybitnie społecznym, ma kult prawa i obyczaju, działa na niego siła opinii i presji.
Bohater główny
Sam Seweryn Soplica, to typowy reprezentant swojego środowiska, zawsze tak myśli, postępuje i czuje jak większość szlachty. Zgoda ze społeczeństwem rodzi pewne zadowolenie duchowe, optymizm i spokój wewnętrzny. W grę wchodzi interes. Soplica, jeśli zasługuje się komuś, wie, ze nie ominie go nagroda. Nigdy też myśl własnego zysku Ne opuszcza pana Cześnika.
Praktyczność. Swe postępowania normuje zawsze wyczuciem taktu społecznego, umiejętnością współżycia z innymi oraz interesem własnym. Gdy trzeba, jest brawurowy, kiedy trzeba, umie się zahamować.
Ma poczucie należenia do lepszej rasy, jest zaślepiony fanatyzmem. To człowiek ograniczony uczuciowo i umysłowo.
Chwiejność, wypływająca z ograniczenia umysłowego, brak samodzielnie przemyślanej i konsekwentnej linii życiowej, bałwochwalcza i bezkrytyczna cześć dla tradycji, z której nie potrafi się wydobyć istotnie twórczych pierwiastków, lecz to właśnie, co jest zmartwiałe, co jest czczą formułką, interesem lub złudą, nie mającą zastosowania w rzeczywistości, stanowi podstawę do oceny tego środowiska, a zarazem jest przyczyną, dla której ono ginie, nie wiedząc dlaczego i za co.
Inne postacie szlachty
Oprócz Soplicy jest tu cały szereg sylwetek szlacheckich, jedne - od cześnika - w pełniejszy lub szlachetniejszy sposób spełniają ideały ówczesnego środowiska, inne w specjalny sposób się wyróżniają lub wpadają w konflikt z otoczeniem.
Magnaci
W konstrukcji społecznej Pamiątek rola magnatów jest bardzo ważna, Rzewuski jest wyznawcą utylitaryzmu społecznego, w Polsce widział dwie warstwy, arystokrację i szlachtę. W jego mniemaniu szlachcic „niepodległy”,. „niezawisły” nie istniał zupełnie; takim był tylko magnat, który jednakże bez poparcia szlachty był również niczym.
Magnaci stają się jakby głową szlachty, pod względem psychologicznym zasadniczo od szlachty się nie różnią, mają tylko bardziej rozwinięte rysy psychiczne. Ich poziom umysłowy stoi bardzo nisko. Radziwiłł Panie Kochanku - to głowa szlachty bez mózgu.
Technika Pamiątek
To typ historycznych szkiców obyczajowych, charakteryzujących się przedstawieniem szeregu scen z życia pewnego środowiska. Zajmowały się zjawiskami życia codziennego, zawsze rzeczywistymi. Musiały uwzględniać jeden postulat : by powiązać poszczególne części utworu w całość. To tradycja charakterystyczna już dla romansu polskiego, polegająca na wprowadzeniu jednej postaci, której koleje życiowe wchodzą bardziej lub mniej w zakres utworu, ale która przede wszystkim, w rozmaitych formach opowiada o swych obserwacjach nad pewnym środowiskiem ludzkim - co stanowi główną treść dzieła.
Rzewuski nie zachowuje porządku chronologicznego, ani żadnej logiki w układzie poszczególnych opowiadań. Dba natomiast o zachowanie typu narratora, obdarza go cechami typowymi dla środowiska, następnie wprowadza specjalną psychikę opowiadacza.
Kompozycja opowiadań
Polega na bezpretensjonalnym rejestrowaniu ciekawych stron życia szlachty. Treścią każdego urywka jest najczęściej charakterystyka postaci, znajduje się silny podkład środowiska, które wybija się nieraz na plan pierwszy, stając się główną osobą działającą. Rzewuski wprowadza krótki życiorys, który uzupełnia szeregiem znamiennych cech danego osobnika, lub omawia jego główny rys psychiczny za pomocą odpowiednich wypadków z życia, służących jako przykłady. Są to jakby drobne kroniki.
Narrator kreśli szereg scen opisowych według kolejnego ich następstwa w czasie i miejscu. Życiorys opiera się również na opisie charakteru. Zazwyczaj pojawia się konflikt dramatyczny.
Trzy więc rodzaje : życiorys, kronik i dramatyczna anegdota, które są przykładem lub udowodnieniem ogólnych założeń stanowią podstawę techniki kompozycyjnej Pamiątek. Rzewuski często miesza te trzy typy razem. Czasem łączy kilka części w jedną całość, ale częściej następują one po sobie.
Kompozycja szczegółów
Rzewuski ma wybitne poczucie wartości środków artystycznych, których używa, i świadomość ich celów. Dwie podstawowe rzeczy przy budowie scen :
1. Celem zasadniczym jest odmalowanie środowiska i charakterów,
2. Nie przemawia przez siebie, tylko przez usta Soplicy, dba, by nie ubożąc artystycznych wartości - zachować odpowiednią prostotę.
Styl Pamiątek
Rzewuski stworzył specjalny język dla Soplicy ( już wcześniej poniekąd pojmowali takie zagadnienie Niemcewicz czy Hoffmanowa, lecz nie udało im się urobić materiału słownego aż do tego stopnia, by wyrazić całkowitą psychikę opowiadacza).
Soplica opisuje zdarzenia przeszłe, o wszystkim, co jest przedmiotem jego relacji wyraża ustalony sąd, wszystko zna dokładnie. Stąd pewność i spokój w opowiadaniu, co odbija się w budowie zdań, zazwyczaj pełne, rozwinięte. Podkreśla drobiazgi.
Spokojny, gawędziarski ton, zostaje od czasu do czasu przerwany dla podkreślenia ważności momentu, oraz silnych wzruszeń narratora. Wówczas pojawiają się zdania krótkie, proste, ściągnięte, wykrzyknikowe.
Język Cześnika (Soplicy) ma swoiste oblicze : zajmuje Soplicę przede wszystkim rzecz lub osoba, oraz czynność, względnie stan, w jakim się one znajdują.
Styl Pamiątek jest pełen ruchu czasem szybkiego, zwykle zaś spokojnego, równomiernego.
W obfitości używa określeń i dopowiedzeń, gdy oznacza ród, stanowisko, lub majątek swych postaci. Unika określeń rzeczowych ( tyczących barwy, światła, kształtu), jest pozbawiony blasku i cieniowania, brak określeń uczuciowych, język ma więc charakter bardzo prosty, surowy nieco, lecz nie monotonny.
Soplica chwyta zjawiska podpadające pod zmysły. Dzięki ciągłej konkretyzacji wrażeń, wszystko jest bardzo wyraziste. Język Pamiątek nie zna niedomówień, półtonów, ma za to przekonywającą siłę, która wynika z lapidarności.
Sfera przenośni jest barana tylko z życia codziennego.
Umiar wprowadza też przy używaniu zwrotów łacińskich. Soplica zarywa od czasu do czasu z litewska lub posługuje się rusycyzmami. Znajduje się tu sporo przysłów, zwrotów obiegowych.
Rzewuski w całej pełni rozwinął w naszej literaturze stylizację historyczną języka.
Humor Pamiątek
Teraźniejszość nie obchodzi go zbytnio. Nie uważa się za człowieka opisujące świat, stoi poza nim. Na Soplicę patrzy się cały czas jako na człowieka naiwnego i ograniczonego - stąd humorystyczny odcień utworu.
Humor stoi tu pośrodku między dwiema możliwościami ustosunkowania się do przedmiotu : zdecydowaną ironią i zdecydowanym serdecznym wzruszeniem.
Humorystyczny ton przejawia się najlepiej w zabarwieniu charakterystyki głównego bohatera, Jest widoczny w języku ( przypadkowe skojarzenia, konkretność, rubaszność, naiwny zachwyt nad majątkiem innych, itd.). Rzewuski podkreśla naiwność człowieka, nie umiejącego odróżnić pozoru od rzeczywistości, sprawia ona, ze nawet ujemne cechy jego charakteru mają wartość humorystyczną.
W niektórych jednak opowiadaniach humorystyka znika.
Pamiątki jako gawęda szlachecka
Szkic obyczajowy został ujęty w formę wybitnie narodową i oryginalną, w formę gawędy szlacheckiej. Zasadnicze cechy:
1. środowisko szlacheckie,
2. postać narratora, który jest typowym przedstawiciel ogółu,
3. technika prymitywnego opowiadania, uwzględniająca psychikę narratora,
4. obiektywizm autora.
Gawęda zawiera dwa zasadnicze walory estetyczne:
1. prostotę, ujawniającą się w wyborze tematu, niewielkich rozmiarach i niezawikłanej kompozycji oraz praktycznym oświetleniu całości,
2. duży kunszt artystyczny, autor musi ukryć się za postacią opowiadacza, co jest konieczne, by traktować gawędę jako typ literacki.
Rzewuski uczynił tu z gawędy kunsztowną formę literacką.
Wpływ Pamiątek
Jeden z wybitnych etapów literatury polskiej XIX wieku. Spełniały one niemal pragnienie narodu zachowania rysów przodków i odtworzenia świata szlacheckiego. Otrzymały duży rozgłos, można powiedzieć, że stworzyły epokę. Nie oparła się im także emigracja. Wywołał odruchy artystyczne.
W kraju miały legiony naśladowców. Gorliwe badanie przeszłości związane było naówczas z coraz wzmagającym się pragnieniem, by znaleźć w niej okres, którego charakter mógłby stanąć jako wzór życia zbiorowego w ogóle. Odznaczał się prostotą, prawością, zdolnością do czynu, nie był zepsuty nadmiernym indywidualizmem.
Nie zrozumiano jednak na początku na czym polega wielkość Pamiątek i ich charakter. Pod wpływem tego niezrozumienia ( m.in. Grabowskiego) zaczęło się również zmieniać stanowisko samego Rzewuskiego : i on uznał czasy saskie za erę naszych wieków średnich, czemu dał wyraz w Listopadzie. Atmosfera, która go otaczała, zawsze wyciskała swe piętno na jego działalności.