System resocjalizacyjny w Polsce
Wychowanie resocjalizujące jest to wychowanie, które stosuje się wobec osób, które wykazują zaburzenia socjalizacji, a przejawem są zachowania aspołeczne lub antyspołeczne.
Wobec dzieci i młodzieży wymagających specjalnych oddziaływań na procesy psychiczne w taki sposób, by wywołać zmiany czynności jednostki. Zmiany te mają polegać na eliminowaniu reakcji negatywnych na określone naciski społeczne np. zlecenia zadaniowe, naciski w postaci norm.
Polski system resocjalizacji i profilaktyki tworzą wraz z sądem rodzinnym następujące instytucje:
1. Zakłady poprawcze
2. Młodzieżowe Ośrodki Adaptacyjno - Społeczne tzw. MOAS
3. Ośrodki szkolno - wychowawcze
4. Domy Dziecka
5. Pogotowia Opiekuńcze
6. Schroniska dla nieletnich
7. Rodziny zastępcze
8. Ośrodki kuratorskie
9. Ochotnicze Hufce Pracy
10. Policyjne Izby Dziecka
11. Kuratorzy sądowi
POGOTOWIE OPIKUŃCZE
Zajmuje się diagnozowaniem dzieci od 3 do 18 lat. w odróżnieniu od ośrodka diagnostyczno - konsultacyjnego jest ośrodkiem sprawującym opiekę całkowitą. Dzieci są tam cały czas oderwane od środowiska rodzinnego. Mogą tam się znaleźć dzieci które:
1. W sposób nagły zostały pozbawione opieki rodzicielskiej
2. Dzieci trafiające z powodu zaburzeń środowiskowych, negatywnego zachowania, wymagają specjalistycznej obserwacji
3. Dzieci skierowane na podstawie orzeczeń sądu, wniosku dyrektorów szkół, kuratorów, inspektorów oświaty w celu ustalenia najkorzystniejszego dla nich środowiska wychowawczego
Zadania:
1. Opracowanie diagnozy pedagogiczno - psychologicznej i lekarskiej oraz podstawowych wskazań wychowawczych
2. Zapewnienie doraźnej opieki dzieciom opuszczonym i osieroconym oraz takim które wymagają izolacji od dotychczasowego środowiska
3. Organizowanie działalności kompensacyjnej w sferze wychowawczej i dydaktycznej
4. Zapewnienie warunków do wypełnienia obowiązku szkolnego
5. Kwalifikowanie podopiecznych do rodzin zastępczych, domów dziecka i placówek resocjalizacyjnych
Okres pobytu w pogotowiu nie powinien przekraczać 3 miesięcy, może być przedłużony o dalsze trzy miesiące. Realizuje się w jej ramach obowiązek szkolny. Zespół diagnostyczno - konsultacyjny pogotowia składa się z: zastępcy dyrektora, pedagoga, psychologa, wychowawcy grupy, pielęgniarki, nauczyciela klasy i osoby zajmującej się kierowaniem do placówki.
Do jego obowiązków należy:
1. Kwalifikowanie dzieci do umieszczenia w pogotowiu
2. Kwalifikowanie dzieci do zajęć w zespołach wychowawczych, w zajęciach terapeutycznych i zajęciach indywidualnych
3. Ukierunkowanie działalności obserwacyjnej i diagnostycznej
4. Ustalenie wskazań i zaleceń dotyczących dalszej działalności wychowawczej
5. Wnioskowanie w sprawach przedłużenia pobytu w pogotowiu
6. Kwalifikowanie dzieci do umieszczenia w innych placówkach, w tym też do powrotu do własnych rodzin
Grupy dziecięce nie powinny liczyć więcej niż 12 osób.
Zadania wychowawcze przewiduje się:
1. Wzmożona opieka wychowawcza - korekta niedomagań wychowawczych, opieka prozdrowotna
2. Działania w oparciu o różne środki wychowawcze - teatr, kino
3. Działalność sportowo - rekreacyjna w oparciu o możliwości placówki i nie tylko
4. Prostowanie kontaktów z rodziną
5. Wyrównywanie braków w nauce
Regulamin obejmuje:
1. Dbałość o ład i porządek
2. Dbałość o własne życie
3. Ponoszenie odpowiedzialności za własne czyny i inne
Organizacja życia codziennego
Każde dziecko, które trafia do pogotowia opiekuńczego najpierw przebywa na oddziale izolacyjnym, gdzie poddawane jest zabiegom higienicznym oraz badaniom lekarskim. W wielu placówkach nie istnieją oddziały izolacyjne. Dzieci przyjmowane są bezpośrednio do grup wychowawczych. Z oddziału izolacyjnego dziecko jest kierowane do grupy wychowawczej w internacie. Z tej grupy bezpośrednio uczęszcza na zajęcia szkolne. Jeżeli dziecko ma poniżej 7 lat wtedy trafia do grupy przedszkolnej. Dzieci poniżej 7 lat najczęściej trafiają do Domu Małego Dziecka.
Organizacja życia w internacie pogotowia opiekuńczego i podział wychowanków na grupy jest zależne od wieku dzieci ( dzieci starsze powinny być odizolowane od młodszych, ponieważ mają większy bagaż doświadczeń negatywnych, są zaniedbane wychowawczo, dzieci młodsze są niedożywione, opóźnione w nauce, na pobyt w pogotowiu reagują apatią, z kolei dzieci starsze agresją i niezdyscyplinowaniem). Pogotowie opiekuńcze skupia najczęściej wychowanków wymagających zindywidualizowanych oddziaływań. Każdy z nich ma odrębną, niepowtarzalną biografię i własne w swoisty sposób odczuwane przykre doświadczenia życiowe.
SCHRONISKO DLA NIELETNICH
Umieszczenie nieletniego w schronisku samo w sobie nie jest środkiem przeciwdziałania demoralizacji nieletnich lecz narzędziem postępowania w sprawie o czyn karalny, mający charakter zapobiegawczy. Jednak samo schronisko pozostaje instytucją spełniającą w procesie wychowawczo- resocjalizacyjnym niezwykle ważna rolę. W nim bowiem następuje zainicjowanie tego, co dopiero poprzez umieszczenie nieletniego sprawcy przestępstwa w zakładzie poprawczym, może przynosić oczekiwane efekty w oddziaływaniach resocjalizacyjnych. Prawidłowo zapoczątkowane kształcenie i wychowanie resocjalizujące stanowi bowiem istotny czynnik w procesie kształtowania „nowych” osobowości wychowanków społecznie niedostosowanych. W schronisku prowadzony jest przecież proces kształcenia i wychowania.
Schroniska dla nieletnich zapewniają pozostanie wychowanków w izolacji społecznej do czasu zakończenia prowadzonych postępowań wobec nich przez sądy lub podmioty, które wydały decyzję o umieszczeniu nieletniego w tego rodzaju zakładzie. Pobyt wychowanka w schronisku ma zapobiec jego działaniom, które mogłyby utrudniać prowadzone przeciwko niemu postępowanie sadowe. W schroniskach opracowuje się diagnozę wychowanka oraz rozpoczyna proces resocjalizacji, także indywidualny program resocjalizacji, współdziałając z rodzina nieletniego, organizacjami społecznymi oraz środkami pomocy społecznej.
Schroniska dzieli się na dwie grupy. Pierwsza to schroniska zwykłe, które zapewniają wychowankom możliwość kształcenia się w szkole podstawowej i ponadpodstawowej. Grupa wychowawcza w tego rodzaju schroniskach może liczyć do 10 wychowanków.
Druga grupa to schroniska interwencyjne przeznaczone dla nieletnich o wysokim stopniu zdemoralizowania, dezorganizujących pracę schroniska zwykłego. Do tego rodzaju placówek kierowani są nieletni, którzy mają odpowiadać przed sądem na zasadach przewidzianych w kodeksie karnym. Grupa wychowawcza może liczyć do 6 wychowanków.
Do wszystkich rodzajów schronisk przyjmowani są nieletni na podstawie postanowień sądu, sadu rodzinnego lub prokuratora. O przyjęciu nieletniego do schroniska dyrektor zobowiązany jest powiadomić organ kierujący, rodziców bądź opiekunów prawnych wychowanka. Dyrektor schroniska zobowiązany jest również powiadomić o przyjęciu nieletniego do schroniska właściwy organ prowadzący ewidencję ludności. Nieletni pozostaje w schronisku przez czas określony w postanowieniu o umieszczeniu go w tej instytucji, nie dłużej niż 3 miesiące. Przedłużenie pobytu może nastąpić na podstawie decyzji sądu.
Nieletni przebywający w schronisku ma prawo do właściwej opieki warunków pobytu, bezpieczeństwa, świadczeń zdrowotnych, odwiedzin rodziców lub opiekunów, otrzymywania i wysyłania korespondencji, życzliwego traktowania, wykonywania praktyk religijnych, składania próśb, skarg, wniosków i odwołań do organu właściwego do ich rozpatrzenia.
Zwolnienie nieletniego ze schroniska następuje na podstawie postanowienia i nakazu zwolnienia wydanego przez sąd, sędziego rodzinnego lub prokuratora. O terminie zwolnienia nieletniego zawiadamia się jego rodziców bądź opiekunów prawnych. Nieletni wymagający dalszego leczenia otrzymuje również świadectwo lekarskie. W przypadku zwolnienia nieletniego ze schroniska w celu umieszczenia go w zakładzie poprawczym, dyrektor schroniska zobowiązany jest do przekazania opinii psychologiczno-pedagogicznej oraz pełnej dokumentacji o nieletnim, także zdrowotnej.
Najważniejszą funkcję, jaką schronisko spełnia w procesie wychowania i resocjalizacji, niejako przy okazji zastosowania umieszczenia w nim dla powodu zasadniczego, pozostaje jego funkcje diagnostyczna. Diagnoza, którą schronisko ma obowiązek przygotować, wykorzystując pobyt w nim nieletniego, obejmuje ocenę stanu zdrowia fizycznego i psychicznego, określa poziom rozwoju intelektualnego, ustala zakres wiadomości szkolnych, uzdolnienia, zainteresowania i predyspozycje zawodowe, dane o rozwoju psychofizycznym, z uwzględnieniem uwarunkowań psychospołecznych, analizę procesu nieprzystosowania społecznego, z uwzględnieniem stopnia demoralizacji, ocenę aktualnej sytuacji rodzinnej i wychowawczej, oraz wnioski określające kierunki oddziaływań resocjalizacyjnych.
ZAKŁAD POPRAWCZY
Zakład poprawczy jest jednostką zamkniętą i strzeżoną, służącą wykonywaniu środka poprawczego wobec nieletniego, który popełnił czyn karalny po ukończeniu lat 13 i ujawnia wysoki stopień demoralizacji, a prawomocnym wyrokiem sądu uznany został sprawcą przestępstwa. Jak sama nazwa wskazuje jest to ośrodek szczególnego rodzaju , który od środków wychowawczych różni sposób wykonywania i stopień jego dolegliwości. Takie cechy jak np. możliwość warunkowego zawieszania wykonania, a także związana z jego wykonaniem izolacja i charakter zabezpieczeń zakładu poprawczego, sytuują środek poprawczy między najbardziej radykalnym środkiem wychowawczym(umieszczeniem w placówce resocjalizacyjnej), a karą pozbawienia wolności. Można też powiedzieć, że umieszczenie w zakładzie poprawczym jest pozbawieniem wolności o charakterze poprawczym, prognostyczno- wychowującym. Z tego punktu widzenia zakład poprawczy zaliczyć należy w rozumieniu funkcjonalnym do instytucji wychowania resocjalizującego. Umieszczenie w zakładzie poprawczym można również zdefiniować jako pozbawienie wolności, które nie jest karą. Zdaniem zakładu poprawczego jest przygotować wychowanków do życia zgodnego z normami społecznymi oraz nauczyć samodzielności życiowej poprzez zintegrowaną działalność wychowawczą, korekcyjną, dydaktyczną i opiekuńczą, przygotowanie do pracy zawodowej, organizowanie udziału w życiu społecznym, gospodarczym i kulturalnym środowiska wychowanków, współdziałanie w procesie wychowawczym z wychowankami i ich rodzicami, organizacjami społecznymi, ośrodkami pomocy społecznej właściwymi organowi administracji rządowej i samorządu terytorialnego oraz innymi osobami.
Szczegółową organizację i zasady pobytu wychowanków w zakładzie poprawczym określa statut opracowany przez dyrektora tego zakładu.
Statut podlega zatwierdzaniu przez Ministra Sprawiedliwości.
Zakłady poprawcze resocjalizacyjne przeznaczone są dla nieletnich z normą intelektualną i psychiczną, u których nie występują zaburzenia neuropsychiczne, mogące zagrażać bezpieczeństwu innych wychowanków.
Do umieszczenia w takim rodzaju zakładu nie aspirują zatem nieletni z objawami charakteropatii umysłowa na pograniczu upośledzenia umysłowego.
Wyróżnia się następujące rodzaje zakładów poprawczych:
Zakłady resocjalizacyjne o charakterze: otwartym, półotwartym, zamkniętym i wzmożonym nadzorze wychowawczym;
Zakłady resocjalizacyjno-rewalidacyjne;
Zakłady resocjalizacyjno-terapeutyczne
Wyodrębnienie zakładów w ramach tego podziału następuje za względu na podatność nieletniego na program resocjalizacji, zakres swobody poruszania się w obrębie zakładu i na zewnątrz, system progresji i regresji.
Do zakładów resocjalizacyjnych o charakterze otwartym, nazywanymi również młodzieżowymi ośrodkami adaptacji społecznej, kieruje się nieletnich, którzy przebywali już w schronisku dla nieletnich ale nie identyfikują się z podkulturą więzienną (tzw.grypstyką) nie przebywali w aresztach śledczych lub w zakładach karnych, wyrażają wole uczestniczenia w procesie resocjalizacji, a ich zachowanie w schronisku dla nieletnich przemawia za umieszczeniem w zakładzie tego typu oraz na celowość umieszczenia w tym typie zakładu resocjalizacyjnego wskazuje rozpoznanie diagnostyczne.
Do zakładów resocjalizacyjnych o charakterze półotwartym, kieruje się nieletnich, którzy nie przebywali w schronisku oraz tych, którzy podczas pobytu w schronisku dla nieletnich nie zostali zakwalifikowani do zakładów resocjalizacyjnych o charakterze otwartym, resocjalizacyjno rewalidacyjnych lub resocjalizacyjno-terapeutycznych. Do zakładu półotwartego mogą być również przenoszeni wychowankowie z innych typów zakładu resocjalizacyjnego, który dalszy proces resocjalizacji powinien przebiegać w warunkach zakładu półotwartego. W tym typie zakładu grupa wychowawcza powinna liczyć do 10 wychowanków.
Zakłady zamknięte przeznaczone są dla wielokrotnych uciekinierów z zakładów o charakterze otwartym i półotwartym, jeżeli podejmowane w stosunku do nich działania resocjalizacyjne nie przyniosły pozytywnych skutków, a przyczyną ucieczek nie był sprawy losowe lub złe traktowanie przez innych wychowanków. Liczba wychowanków w grupie wychowawczej powinna liczyć do 8.
Do zakładu o wzmożonym nadzorze wychowawczym kieruje się nieletnich o wysokim stopniu demoralizacji, wobec których sąd określił umieszczenie w takim typie zakładu oraz wychowankowie dezorganizujący pracę w innych zakładach, którzy ukończyli 16 lat, a wyjątkowych przypadkach lat 15. W zakładzie o wzmożonym nadzorze wychowawczym nauczanie, szkolenie zawodowe, zatrudnienie, a także zajęcia w czasie wolnym od nauki i pracy prowadzi się na terenie zakładu. Jednak w przypadku uzasadnionych względami wychowawczymi mogą być organizowane zajęcia poza zakładem pod bezpośrednim nadzorem pracownika zakładu. Liczba wychowanków w grupie wychowawczej powinna wynosić do 4.
Nieletni z zaburzeniami neuropsychicznymi i innymi zaburzeniami osobowości kierowani sa do zakładów resocjalizacyjnych - terapeutycznych, gdzie ich resocjalizacja łączona jest z terapią, a liczba wychowanków w grupie wychowawczej powinna wynosić do 6. W zakładach tych wprowadzona jest również leczenie, rehabilitacja i readaptacja nieletnich uzależnionych od środków oduczających, substancji psychotropowych i środków zastępczych.
Dla nieletnich upośledzonych umysłowo przeznaczone są zakłady poprawcze resocjalizacyjno - rewalidacyjne. Zadania dydaktyczno - resocjalizacyjne realizuje się w nich zastosowaniem form i metod postępowania z młodzieżą upośledzoną umysłowo i niedostosowana społecznie. Kształcenie ogólne i zawodowe prowadzone jest zgodnie z programami nauczania młodzieży upośledzonej umysłowo. Liczba wychowanków w grupie wychowawczej w tym rodzaju zakładu powinna wynosić do 8.
W skład zakładu poprawczego wchodzą:
internat,
szkoła lub szkoły,
warsztaty szkolne, ewentualnie gospodarstwo pomocnicze,
zespół diagnostyczno - korekcyjny,
inne działy zapewniające realizację zadań zakładu.
Praca wychowawcza zakładu poprawczego powinna zmierzać do ukształtowania u wychowanka właściwych postaw moralnych, prawidłowej hierarchii wartości, poczucia odpowiedzialności za własne czyny. Powinna ona także rozwijać oraz kształtować jego wartościowe zainteresowania.
POLICYJNA IZBA DZIECKA
Jest placówką opiekuńczo- wychowawczą funkcjonującą przy Rejonowej Komendzie Policji. Realizując zadania w zakresie zwalczania demoralizacji i przestępczości nieletnich, policja uprawniona jest do zatrzymania nieletniego w w/w placówce.
Umieszczanie:
Jeśli jest to koniecznie ze względu na okoliczności sprawy Policyjna Izba Dziecka zatrzyma nieletniego, co do którego istnieje uzasadnione podejrzenie, że popełnił czyn karalny, a zachodzi uzasadniona obawa ukrycia się nieletniego lub zatarcia śladów tego czynu lub gdy nie można ustalić tożsamości nieletniego- dotyczy to nieletnich którzy ukończyli 13 lat ale nie ukończyli 17- lat.
Gdy wymagane jest zapewnienie nieletniemu natychmiastowej opieki, lecz nie możliwym jest przekazanie go rodzicom (opiekunom) albo umieszczenie w pogotowiu opiekuńczym lub w innej placówce opiekuńczo-wychowaczej(dotyczy to nieletnich, którzy ukończyli lat 13 a nie ukończył lat 18- stu). Zatrzymanego w trakcie samowolnego pobytu poza schroniskiem dla nieletnich lub zakładem poprawczym na czas niezbędny do przekazania nieletniego właściwemu zakładowi, nie dłużej jednak niż 5 dni.
Czas zatrzymania:
Umieszczenie w izbie nastąpić ma na okres:
48 godzin w przypadku czynu karalnego
72 godzin w przypadku braku opieki
Dłuższy pobyt nieletniego może nastąpić jedynie za zgodą sędziego rodzinnego na czas przez niego określony, nie przekraczający 14 dni.
Powiadomienie: o zatrzymaniu Policja niezwłocznie zawiadamia:
Rodziców lub opiekunów (zawiadomienie zawiera informacje o przyczynach zatrzymania, prawie do złożenia i innych przysługujących prawach)
Sąd rodzinny(nie później niż 24 godz. Od chwili zatrzymania)
Zadania policyjne j izby dziecka:
zapewnienie doraźnej opieki nieletnim zatrzymanym w związku z popełnieniem czynu karalnego lub w związku z prowadzonym postępowaniem przygotowawczym czy przekonwojowaniem go do innej jednostki
ustala przyczyny moralnego zagrożenia w celu ich likwidacji
prowadzi działalność profilaktyczno- wychowawczą wobec nieletniego zatrzymanego w izbie
ustala przyczyny lub potwierdza tożsamość zatrzymanego nieletniego
zbiera informacje o sytuacji środowiskowej i rodzinnej nieletniego
informuje o sytuacji nieletniego instytucje państwowe zajmujące się opieką, wychowaniem np. szkoły, poradnie wych.- zawod. itp. w celu udzielenia nieletniemu pomocy
utrzymanie stałego kontaktu z sądem rodzinnym
Nieletni przebywający w Policyjnej Izbie Dziecka ma zapewniony ustalony porządek dnia np. gry świetlicowe, czytelnictwo, pracownicy pedagogiczni prowadzą w tym czasie działalność profilaktyczną (filmy). Prowadzona jest działalność wychowawcza i profilaktyczna.
Optymalny model instytucji resocjalizacyjnej to taki, w którym praca opiera się na rzetelnej diagnozie, i nie tylko poziomu demoralizacji, ale przede wszystkim na zdiagnozowaniu potencjalnych możliwości resocjalizacyjnych przestępców. To brakujące ogniwo, jakim jest precyzyjne diagnozowanie potencjałów, jest chyba czymś najbardziej istotnym w procesie resocjalizacji.
Optymalna resocjalizacja, to nie tylko korygowanie deficytów, lecz przede wszystkim wzmacnianie i rozwój potencjałów, czyli mówiąc prostym językiem szukanie i rozwijanie talentów i zainteresowań, a więc twórczych możliwości danego człowieka - jest to jednocześnie definicja twórczej resocjalizacji. W Polsce nie ma, niestety, odpowiednich narzędzi do precyzyjnego określenia potencjałów resocjalizacyjnych.
Reasumując każdy system, także system resocjalizacji instytucjonalnej, zawsze wymaga ewolucji i aktualizacji. Błędem jest mówienie o resocjalizacji jako o zaistniałym fakcie, należy ją bowiem interpretować w kategoriach długotrwałego procesu, uwarunkowanego bardzo istotnymi czynnikami natury społecznej, edukacyjnej, ekonomicznej, psychologicznej, biologicznej jak również politycznej, o czym się dość rzadko mówi.
Brak oczekiwanej skuteczności resocjalizacji wynika przede wszystkim z tego, że nie kontynuuje się jej poza zakładem poprawczym czy karnym. Prawdziwe problemy zaczynają się po opuszczeniu instytucji resocjalizacyjnej, kiedy człowiek wraca do swojego patologicznego środowiska. W Polsce nie ma warunków do tzw. rzetelnej opieki następczej, dotyczy to nie tylko opieki socjalnej, lecz przede wszystkim postpenitencjarnej pracy resocjalizacyjnej i to jest jedną z głównych przyczyn niedoskonałości naszego systemu resocjalizacyjnego.
Literatura:
Borowski R., Wysocki D., Instytucje wychowania resocjalizującego, Płock 2001
Pytka L., Pedagogika resocjalizacyjna, Warszawa 2005
Magdalena Bochińska,
Pedagogika
studia niestacjonarne weekendowe
nr albumu: 16390