TYPY SYSTEMÓW RESOCJALIZACJI
System dyscyplinarno- izolacyjny
System ten polega na całkowitym podporządkowaniu objętych nim jednostek rygorowi narzuconemu przez dyscyplinę oraz odizolowanie ich od wpływu czynników spoza środowiska zakładu poprawczego czy zakładu karnego dla młodocianych.
Cały wysiłek wychowawców ogranicza się w zasadzie do pilnowania, aby zachowanie wychowanka osadzonego w tym zakładzie było zgodne z regulaminem, którego przestrzeganie miało dać gwarancję zmiany jego dotychczasowego zachowania na lepsze. W tym systemie chodzi o to, aby nauczyć wychowanka cenić wolność i aby go nauczyć odpowiednio z tej wolności korzystać.
Jednak przystosowanie do społeczeństwa młodzieży nieprzystosowanej społecznie dokonywane w izolacji nie ma większych wartości wychowawczych. Izolowanie wychowanka od życia w normalnym społeczeństwie powoduje:
- nadmierne ograniczenie swobody jego poczynań i zubożenie jego środowiska społeczno-kulturalnego,
- różnorakie frustracje dezintegrujące psychikę wychowanka i hamujące jego rozwój,
- niepożądane reakcje, np. agresja, niezaspokojenie wielu potrzeb, które wywołują napięcie,
- różne formy zboczeń seksualnych.
Celem tego systemu jest przede wszystkim kontrolowanie i utrzymywanie porządku, nic więc dziwnego, że wychowawca głównie z tego punktu widzenia ocenia i interpretuje postępowanie wychowanka. W zakładzie resocjalizującym, który stosuje ten system dominują nakazy, zakazy, żądania itp., opierające się na środkach surowej represji.
Oddziaływanie personelu zakładowego w tym systemie polega na łamaniu woli wychowanka środkami przymusu i podporządkowaniu jej nakazom i zakazom obowiązującego wszystkich ostrego regulaminu, co ma spowodować wyeliminowanie istniejących dotychczas antagonistyczno - destruktywnych wychowanka oraz utrwalić zachowanie zgodne z interesami społecznymi. Jednak z chwilą, gdy to oddziaływanie ustaje, wychowanek powraca do swojego antagonistyczno-destruktywnego zachowania.
W systemie dyscyplinarno- izolacyjnym na pierwszy plan wysuwa się kontrola zewnętrzna, a najłatwiejszym i najskuteczniejszym środkiem wychowawczym jest kara. System oddziaływań oparty na karze zewnętrznej wyzwala upór i zacięcie, potęguje napięcie, wzmaga agresywność.
W centrum sytuacji wychowawczej znajduje się wychowawca i on głównie, a nie zespół wspierany dążeniami wychowanków, ma egzekwować przestrzeganie dyscypliny. Działalność wychowawcy w stosunku do podległej mu grupy wychowanków ma charakter zadecydowanie autokratyczny, a kierowanie grupą opiera się na władzy opartej w jednym ręku.
System progresywny
Zwany inaczej systemem poziomów lub sekcji, w których na plan pierwszy wysuwa się dyscyplina oparta na swoistych nagrodach zewnętrznych.
W zakładach prowadzonych systemem progresywnym wychowankowie, przechodząc z sekcji do sekcji, dochodzą w końcu do stopnia najwyższego, półwolnościowego, który stanowi ukoronowanie ich poprawy. Jeśli zachowują się źle, są cofani do zbiorowości skupiających osoby, którym przysługują mniejsze przywileje.
Istnieje tu niebezpieczeństwo oceny wychowanka tylko na podstawie zewnętrznego przystosowania się , bez uwzględnienia wzrostu jego poziomu moralnego i dojrzałości społecznej.
W tym systemie rola wychowawcy bardzo często ogranicza się do zewnętrznej obserwacji wychowanka, a nie do nawiązania bliższego kontaktu z nim, poznania i uwzględnienia jego potrzeb psychicznych, życia uczuciowego, zainteresowań itp.
Powstaje także niebezpieczeństwo rozwijania się hipokryzji i dwulicowości wychowanków, którzy wiedzą o tym, że nieraz wystarczy zademonstrować pozorne podporządkowania się nakazom regulaminu, aby zasłużyć na otrzymanie dobrej oceny.
Pod tym względem nie ma w zasadzie merytorycznej różnicy między systemem dyscyplinarno-izolacyjnym a systemem progresywnym, w którym również wychowawca stanowi decydujący czynnik dyscypliny.
System socjopedagogiczny
Podstawowy ogniwem tego systemu jest centralna pozycja dorosłego szefa grupy. Centralna pozycja wychowawcy obejmuje także strukturę nieformalną i opiera się na zależności wewnętrznej. Jest przy tym głównie zależnością ze względu na zbiorowość społeczną. Jednym z pionierów tego systemu był William R. George.
Pomimo, że w tym systemie główny akcent wychowawczy kładzie się na samorządność kolektywu, to jednak duch i atmosfera życia grupy zależą w dużej mierze od inspiracji ideowo-twórczej dorosłego wychowawcy.
Drugim podstawowym i niesłychanie ważnym elementem wychowawczy systemu socjopedagogicznego jest praca. Wychodzi się tu bowiem z założenia, że gotowość i zamiłowanie do pracy stanowią istotny probierz osiągnięcia efektów resocjalizacji nieletniego.
System ten cechuje znaczne wzbogacenie zarówno kulturotechnicznych, jak i antropotechnicznych środków wychowania resocjalizującego. Dominuje traktowanie wychowanka jako członka grupy.
System indywidualny
Centralnym punktem zainteresowań staje się traktowany indywidualnie wychowanek i jego osobowość. Podstawą oddziaływań jest tu dokładne poznanie wychowanka oraz etiologii zaburzeń w jego zachowaniu. Kładzie się przy tym nacisk na role psychoterapii w procesie resocjalizacji.
System indywidualny eksponuje środki psychotechniczne. Równocześnie opiera się przede wszystkim na zależności wewnętrznej, łączącej wychowanka z innymi członkami zbiorowości zakładu.
Podstawową zasadą wychowawcza tego systemu jest więc bliski i dodatni emocjonalnie kontakt wychowawcy z wychowankiem, stanowiący warunek resocjalizującej antropotechniki.
Ważną zasadą jest także uwzględnianie wpływu grupy traktowanej jako środowisko ułatwiające nawiązywanie kontaktów i pozwalające na spontaniczne manifestowanie tego, co w wychowanku indywidualne i charakterystyczne dla stanu jego osobowości.
System homogeniczny
Praca wychowawcza opiera się na swoiście organizowanych i traktowanych grupach wychowawczych. Młodzież przyjętą do tego typu zakładu kieruje się, na podstawie rozpoznania diagnostycznego, do tzw. homogenicznych grup wychowawczych, tj. grup skupiających wychowanków o zbliżonym stopniu wykolejenia i podobnym stanie osobowości.
W zakładach z młodzieżą resocjalizowaną nie można ignorować wpływu całej zbiorowości zakładowej i opieranie się na grupach homogenicznych stwarza niebezpieczeństwo dezintegracji tej zbiorowości. Dlatego proponuje się rozwiązania homogeniczne w skali całego zakładu.
Musimy wziąć pod uwagę indywidualność osobniczą wychowanka. Zasada indywidualizacji w pracy wychowawczej każe nam dobierać takie procedury wychowawcze, aby potrafiły oddziaływać na daną indywidualność jak najbardziej adekwatnie, a w konsekwencji i skutecznie.
System eklektyczny(komplementarny)
System resocjalizacji, który zakłada, iż żaden z systemów nie jest doskonały, ale w każdym można znaleźć coś właściwego do zastosowania w odniesieniu do danego wychowanka lub grupy wychowanków.
W systemie tym na pierwszym miejscu stawia się więc wszechstronne badanie, dające podstawy do opracowania diagnozy psychologicznej, a następnie prognozy wychowawczej, która wskazuje najskuteczniejsze sposoby postępowania z wychowankiem.
Dużą wagę przywiązuje się do indywidualnej i grupowej psychoterapii oraz do indywidualnego i grupowego doradzania wychowawczego.
Zmierza się także do tego, aby tworzyć wiele różnych grup rekreacyjnych, tak aby każdy wychowanek mógł brać udział w tych zajęciach zbiorowych, które interesują go najbardziej.