Sprzęt i odczynniki

Wykaz popularnych związków chemicznych używanych w gospodarstwie domowym, a mających zastosowanie w domowym laboratorium

1. Aceton - CH₃COOCH₃. Bezbarwna, łatwo palna, nisko wrząca ciecz, doskonały rozpuszczalnik tłuszczów oraz azotanu i octanu celulozy. Stosowany do wywabiania plam, odtłuszczania metali przed ich galwanicznym pokrywaniem, do sporządzania klejów celulozowych. Zmieszany ze stałym CO₂ umożliwia uzyskanie temp. -82^oC

2. Amoniak - NH₃. Gaz; rozpuszczony w wodzie tworzy wodorotlenek amonu NH₄OH, zwany potocznie amoniakiem lub wodą amoniakalną. Ważny odczynnik laboratoryjny i surowiec do otrzymywania licznych soli amonowych

3. Amoniak do ciasta - wodorowęglan amonu (kwaśny węglan amonu) NH₄HCO₃. Biały proszek rozkładający się w temperaturach wyższych z wydzielaniem NH₃, CO₂ i H₂O. Stosowany jako tzw. rozrost przy pieczeniu ciasta. Ważny czynnik i surowiec w laboratorium chemicznym

4. Ałuny - ogólna nazwa soli będących podwójnymi siarczanami. Ałuny są podwójnymi siarczanami metali trójwartościowych, jak Al, Fe, Cr, oraz jednowartościowych, jak Na, K, lub kationu NH₄^*. Najpopularniejszy jest ałun potasowo-glinowy KAl(SO₄)₂*12H₂O, używany powszechnie w kosmetyce i przy wyprawianiu skór, zwłaszcza w tzw. białoskórnictwie. Ałuny stanowią surowiec do otrzymywania innych soli
   

5. Aspiryna - popularne lekarstwo, jako główny składnik zawiera kwas acetylosalicylowy.

6. Azotniak - CaCN₂, nawóz sztuczny. Azotniak handlowy ma wygląd ciemnoszarej mączki o charakterystycznym zapachu karbidu. W laboratorium surowiec do otrzymywania azotu

7. Biel cynkowa - ZnO, tlenek cynkowy. Biały pulchny proszek, podstawowy składnik wielu maści, pigment w przemyśle tworzyw sztucznych . Zasadniczy składnik lakierów olejnych. Surowiec do otrzymywania licznych soli oraz świec dymnych

8. Biel tytanowa - TiO₂, dwutlenek tytanu. Biały proszek nierozpuszczalny w wodzie, odporny na działanie czynników atmosferycznych i podwyższonej temperatury. Stosowany do wyrobu farb i emalii oraz napełniacz do gumy i tworzyw sztucznych

9. Boraks - Na₂B₄O₂*10H₂O, czteroboran sodu. Bezbarwny, drobnokrystaliczny proszek stosowany w medycynie i kosmetyce. Niezbędny jako topnik przy lutowaniu mosiądzem i srebrem. Podstawowy składnik niskotopliwych szkliw

10. Braunsztyn - MnO₂, dwutlenek manganowy. Czarny, bezpostaciowy proszek używany jako depolaryzator w ogniwach galwanicznych. Ważny odczynnik chemiczny, służący do laboratoryjnego otrzymywania tlenu i chloru

11. "Chlorek" - Ca(OCl)₂ wapno chlorowane, główny składnik - podchloryn wapniowy. Białe ciało stałe, używane do dezynfekcji i bielenia tkanin. Otrzymuje się z niego podchloryn sodu stosowany do wywabiania plam atramentu

12. Denaturat - alkohol etylowy C₂H₅OH, skażony np. dodatkiem zasad pirydynowych. Ciecz zabarwiona na czerwono lub fioletowo, służy do zasilania palników, kocherów, lampek

13. Dermatol - C₆H₂(OH)₃COOBi(OH)₂ - nazwa zwyczajowa zasadowego galusanu bizmutawego. Ciężki żółtawy proszek, stosowany jako zasypka w schorzeniach skóry. Środek odkażający, osuszający i ściągający

14. Esencja octowa - CH₃COOH, stężony 80% kwas octowy. Bezbarwna, żrąca ciecz o bardzo silnym, charakterystycznym zapachu. Stosowana w gospodarstwie przy sporządzaniu marynat. Ważny odczynnik laboratoryjny i surowiec do otrzymywania licznych octanów

15. Formalina - ok. 40% wodny roztwór aldehydu mrówkowego HCHO. Bezbarwna ciecz o ostrym gryzącym zapachu, używana do celów kosmetycznych. Formalina służy do wyprawiania skórek, utrwalania preparatów biologicznych oraz otrzymywania licznych tworzyw sztucznych i klejów

16. Galasówki, galasy - okrągłe narośla na liściach dębowych wywołane nakłuciem tkanki oraz złożeniem jaj przez owada galasówkę. Surowiec do otrzymywania taniny i atramentów

17. Glejta - PbO, tlenek ołowiawy. Żółty, ciężki proszek stosowany w hutnictwie szkła. Zarobiony gliceryną tworzy świetny kwasoodporny i szybko twardniejący kit do łączenia szkła z metalami

18. Glikol - HOCH₂CH₂OH - glikol etylenowy. Bezbarwna, słodkawa ciecz o temperaturze wrzenia 197^oC. Miesza się w każdym stosunku z wodą i alkoholem. Podstawowy składnik niezamarzających mieszanek do chłodnic samochodowych oraz składnik płynów hamulcowych

19. Jodyna - roztwór jodu w alkoholu lub wodnym roztworze jodku potasu KI. Brunatna, silnie plamiąca ciecz o charakterystycznym zapachu. Dzięki własnościom dezynfekcyjnym stosowana w medycynie. Najprostsze źródło jodu do celów laboratoryjnych. Roztwory jodyny są stosowane do wykrywania skrobi, np. w śmietanie lub miodzie

20. Kalafonia - bardzo kruche, szkliste ciało stałe o barwie od jasnożółtej do ciemnobrunatnej. Produkt ekstrakcji kapriny drzew iglastych i przerobu żywicy. Składnik farb olejnych, szybko schnących pokostów. Używana w gospodarstwie domowym do wyrobu mydła. Stopiona z surowym kauczukiem tworzy doskonały klej

21. Kali - KMnO₄, nadmanganian potasu. Fioletowo czarne kryształki doskonale rozpuszczalne w wodzie. Roztwory nadmanganianu potasu są silnymi środkami dezynfekcyjnymi. Nadmanganian potasu ogrzewany na sucho rozkłada się z wydzielaniem tlenu. Odczynnik o dużym znaczeniu, używany do wywiązywania chloru, tlenu oraz sporządzania licznych soli

22. Karbid - CaC₂, węglik wapniowy. Twarde, szarobiałe ciało stałe. Pod działaniem wody rozkłada się z wydzieleniem palnego gazu - acetylenu

23. Karborund - SiC, węglik krzemowy. Bardzo twarde ciało stałe o barwie od czerwonej do brunatnej, stosowane do wyrobu tarcz ściernych i osełek. Tarczą lub osełką karborundową zwilżoną wodą można szlifować szkło i porcelanę

24. Korund - Al₂O₃, trójtlenek glinowy. Ciało stałe, krystaliczne, o barwie od jasnoszarej do czarnej, nadzwyczaj twarde. Naturalny korund jest używany do wyrobu materiałów ściernych - tarcz, osełek, papierów. Produkowany jest też syntetyczny korund pod nazwą elektrokorund. Proszek korundowy jest stosowany do matowania szkła i wiercenia w nim otworów

25. Kreda - CaCO₃. Odmiana wapienia powstała ze skorupek otwornic. Stosowana do bielenia sufitów oraz sporządzania farb klejowych oraz do czyszczenia i polerowania metali. Surowiec do otrzymywania soli wapniowych i past polerowniczych

26. Kwas borny - H₂BO₃, kwas borowy. Bezbarwne, łuskowate ciało stałe. Trudno rozpuszczalne w wodzie, stosowane w fotografii, galwanotechnice, do sporządzania kąpieli niklowych, w medycynie. Barwi płomień na zielono

27. Kwasek cytrynowy - zwyczajowa nazwa kwasu cytrynowego HOOC-CH₂-C(OH)(COOH)-CH₂-COOH. Związek stosowany powszechnie w gospodarstwie domowym. W przemyśle spożywczym służy m.in. do wyrobu lemoniad w proszku, zup, napojów chłodzących

28. "Kwas przegotowany" lub "kwas przepalony" (błędne nazwy zwyczajowe) - nasycony, wodny roztwór chlorku cynkowego ZnCl₂. Otrzymywany przez roztworzenie cynku w kwasie solnym. Środek pomocniczy, niezbędny przy lutowaniu cyną

29. Lapis - AgNO₃ - "piekielny kamień", azotan srebra. Białe, łuskowate kryształki, czerniejące na świetle. Odczynnik o dużym znaczeniu w analizach chemicznych, służy do wyrobu luster, podstawowy składnik emulsji światłoczułych, tuszu do znakowania bielizny, farb termicznych

30. Litopon - mieszanina ZnS+BaSO₄. Biały proszek z odcieniem niebieskawym, nierozpuszczalny w wodzie, dzięki dużej zdolności krycia stosowany do wyrobu farb i lakierów

31. Magnezja - MgO, tlenek magnezowy. Biały, bardzo lekki, puszysty proszek; ma zastosowanie w medycynie, kosmetyce, przemyśle materiałów ogniotrwałych. W laboratorium domowym jest surowcem do otrzymywania soli magnezowych oraz żaroodpornych kitów. Tlenek magnezowy zmieszany z trocinami drzewnymi i zarobiony roztworem chlorku magnezowego tworzy popularną wykładzinę podłogową - ksylolit

32. Minia - Pb₃O₄, mieszanina tlenków ołowiu. Jaskrawoczerwony ciężki proszek, zarobiony pokostem stanowi dla metali najlepszy podkład (grunt) pod farby i lakiery o znakomitych własnościach antykorozyjnych oraz do uszczelnień w hydraulice

33. Mocznik - (NH₂)₂CO, jest dwuamidem kwasu węglowego. Nawóz sztuczny mocznik jest pod względem barwy podobny do saletry amonowej, siarczanu amonu, soli potasowych itp. Z tego surowca można otrzymać doskonałe kleje lub twarde, termoutwardzalne żywice

34. Popiół drzewny - powstający zwłaszcza przy spaleniu drewna twardego drzew liściastych (buk, brzoza), zawiera wiele tlenku potasu - K₂₀. Surowiec do laboratoryjnego otrzymywania wodorotlenku potasu - KOH

35. Potaż - K₂CO₃, węglan potasu. Biały proszek rozpuszczalny w wodzie, stosowany do bielenia, farbowania. W domowym laboratorium jest bardzo często stosowanym odczynnikiem i surowcem do otrzymywania licznych soli potasowych

36. Potaż żrący - KOH, wodorotlenek potasu. Silnie higroskopijne białe ciało stałe. Substancja silnie żrąca, stosowana do wyrobu szarego mydła oraz mydła do golenia. Odczynnik i surowiec o dużym znaczeniu. Roztwory KOH służą do pochłaniania CO₂

37. Rozcieńczalnik - benzyna lakowa. Czysta, wysoko wrząca benzyna stosowana do rozcieńczania farb olejnych. Nadaje się do wyrobu past do obuwia oraz sporządzania kleju kauczukowego

38. Rozpuszczalnik - benzyna ekstrakcyjna. Czysta, bardzo lotna benzyna stosowana do wywabiania plam i prania garderoby

39. Rozpuszczalnik nitro - mieszanina acetonu z estrami kwasu octowego (octan butylu, octan amylu). Służy do zmywania i rozcieńczania lakierów nitro. Przy wyrobie klejów doskonały rozpuszczalnik celuloidu i polistyrenu

40. Saletra - ogólna nazwa azotanów - soli kwasu azotowego:

• amonowa - NH₄NO₃, azotan amonu podstawowy składnik nawozu sztucznego, tanie i dostępne źródło amoniaku

• indyjska lub bengalska, potasowa - KNO₃, azotan potasu, czysty służy do nasycania lontów, konserwowania mięsa, składnik prochu czarnego, środek barwiący płomień na kolor jaskrawofioletowy w pirotechnice (stąd nazwa - ognie bengalskie)

• chilijska, sodowa - NaNO₃, azotan sodu, nawóz sztuczny, tani surowiec do otrzymywania kwasu azotowego

• wapniowa - (Ca(NO₃)₂, azotan wapniowy, nawóz sztuczny, tani surowiec do otrzymywania kwasu azotowego

Salmiak - NH₃Cl, chlorek amonu. Biały proszek lub twarde, żółtawoszare bryłki krystaliczne. Konieczny jako środek pomocniczy przy lutowaniu cyną, używany do napełniania ogniw galwanicznych. Salmiak rozpuszczając się w wodzie powoduje bardzo silne obniżanie jej temperatury

Siny kamień - CuSO₄*5H₂O, siarczan miedziowy. Niebieskie, krystaliczne ciało stałe. Wysuszone w temperaturze ponad 180^oC niebieskie kryształy rozpadają cię na biały proszek CuSO₄. Podstawowy składnik preparatów do opryskiwania drzewek oraz zwalczania drobnoustrojów i pleśni. Zasadniczy składnik kąpieli do miedziowania. Ważny odczynnik laboratoryjny i surowiec do otrzymywania różnych soli miedzi

Soda - ogólna nazwa węglanów sodu:

• amoniakalna, kalcynowana - Na₂CO₃, węglan sodu. Obojętny, biały proszek (jeżeli bezwodna) lub bezbarwne, słupkowate kryształy (jeżeli uwodniona), stosowana do prania, szorowania, wyrobu mydła; w laboratorium chemicznym surowiec do otrzymywania wielu soli sodowych oraz wodorotlenku sodu

• oczyszczona, bikarbonat - NaHCO₃, wodorowęglan sodu (kwaśny węglan sodu), biały proszek stosowany w medycynie, ważny odczynnik w laboratorium; soda czysta stosowana do pieczenia ciasta oraz do wyrobu tzw. napojów orzeźwiających

• żrąca - NaOH, wodorotlenek sodu. Białe łuski lub granulki doskonale rozpuszczalne w wodzie. Podstawowy surowiec przemysłowy stosowany m.in. do produkcji barwników, mydła, rafinacji, przetworów naftowych. Ważny odczynnik laboratoryjny

• Sól glauberska - Na₂SO₄*10H₂O, siarczan sodu. Bezbarwne kryształy topiące się po ogrzaniu. Stosowana do wyprawiania skórek futerkowych, w medycynie i farbiarstwie

• Sól gorzka - MgSO₄*10H₂O, siarczan magnezowy. Ciało stałe, krystaliczne, bezbarwne, łatwo rozpuszczalne w wodzie. Stosowana do impregnacji drewna, wyprawy skór oraz w medycynie. Surowiec do otrzymywania soli magnezowych

• Spirytus - C₂H₅OH, alkohol etylowy, etanol. Bezbarwna ruchliwa ciecz, mieszająca się w każdym stosunku z wodą, eterem, acetonem, gliceryną. Pali się nieświecącym płomieniem. Temperatura wrzenia 78^oC. Bardzo dobry rozpuszczalnik związków organicznych. Rozcieńczony stosowany wewnętrznie :)

• Spirytus drzewny - CH₂OH, alkohol metylowy, metanol. Bezbarwna ciecz o własnościach bardzo zbliżonych do alkoholu etylowego. Bardzo silna trucizna, przenikająca nawet przez skórę. Już niewielkie dawki metanolu wywołują zaburzenia wzroku a nawet jego utratę
  

• Spirytus salicylowy - alkoholowy, 2-5% roztwór kwasu salicylowego, łagodny środek dezynfekcyjny

• Superfosfat pylisty "Annofos" - sypki, szarawy, drobno zmielony nawóz sztuczny rozpuszczalny w wodzie. Głównym jego składnikiem jest fosforan wapniowy - Ca₃(PO₄)₂. Służy do otrzymywania kwasu fosforowego oraz fosforanów

• Szkło wodne - woda szklana, wodne roztwory Na₂SiO₃ lub K₂SiO₃, krzemianów potasu lub sodu. Gęsta, żółtawa ciecz, stosowana do prania, przeciwogniowej impregnacji drewna, spoiwo do farb i lakierów. Ważny składnik różnych klejów i kitów

• Talk - Mg₈Si₄O₁₁*H₂O, czterokrzemian magnezowy. Biały, śliski proszek stosowany do konserwacji artykułów gumowych, w kosmetyce do wyrobu pudrów

• Terpentyna - łatwo palna ciecz, zależnie od stopnia czystości o barwie brunatnej, żółtej bądź całkowicie bezbarwna. Produkt suchej destylacji drewna iglastego i przerobu żywicy tych drzew. Doskonały rozpuszczalnik wosków. Stosowana do wywabiania plam, w medycynie oraz do rozcieńczania farb olejnych. Niezbędny surowiec przy wyrobie past do butów i podłogi

• Tetra - CCl₄, czterochlorek węgla. Mało lotna, niepalna ciecz. Stosowana do napełniania gaśnic i prania garderoby. Świetny rozpuszczalnik parafiny, niezbędny składnik świec dymnych

• Tri - CHCl=CCl₂, trójchloroetylen. Lotna, nisko wrząca, niepalna ciecz o charakterystycznym zapachu. Doskonały rozpuszczalnik tłuszczów, stosowana do wywabiania plam. Polistyren rozpuszczony w tri tworzy uniwersalny klej - lakier. Pary tri są bardzo szkodliwe dla organizmu. Na gorąco w obecności wody tri częściowo rozkłada się z wydzieleniem silnie trującego gazu fosgenu

• Wapno gaszone - Ca(OH)₂, wodorotlenek wapniowy. Biała lub biało szara bezpostaciowa masa powstająca w wyniku działania wody na wapno palone. Podstawowy składnik tynków i zapraw. W laboratorium stosuje się do otrzymywania acetonu, amoniaku, wodorotlenku sodu, potasu i licznych soli wapniowych

• Wapno palone - CaO, tlenek wapniowy. Białe lub biało szare ciało stałe, otrzymywane przez wypalenie węglanu wapniowego CaCO₃. Zarobione wodą bardzo silnie się rozgrzewa, przechodząc w wodorotlenek wapniowy (wapno gaszone). W laboratorium jest stosowane do otrzymywania licznych związków wapniowych

• Woda Burowa (płyn Burowa) - wodny roztwór zasadowego octanu glinowego (CH₃COO)₂Al(OH). Bezbarwna ciecz o woni octu, używana do okładów

• Woda gulardowa - roztwór zasadowego octanu ołowiawego Pb(CH₃COO)OH. Bezbarwna ciecz o słodkawym smaku. Stosowana w weterynarii i medycynie jako środek ściągający, trująca

• Woda utleniona - nadtlenek wodoru, H₂O₂, nazwa zwyczajowa 3% wodnego roztworu nadtlenku wodoru, stosowana do dezynfekcji i często do bielenia; 30% roztwór nadtlenku wodoru jest nazywany perhydrolem. Przechowywać w butelce z ciemnego szkła

• Woda wapienna - Ca(OH)₂, wodny, nasycony roztwór wodorotlenku wapniowego. Żółtawo zielonkawa opalizująca ciecz. Najtańsza zasada używana w przemyśle. W laboratorium stosowana do wykrywania CO₂

---