Analiza i interpretacja utworu poetyckiego

Analiza - badanie i opis kompozycji utworu; podmiot liryczny, zabiegi poetyckie, motyw utworu, sytuacja liryczna, zasady, którymi kierował się poeta.

Interpretacja - odpowiedź na pytanie, czemu służy powyższa konstrukcja, utworu, sens wynikający z niego, jak utwór mieści się w historii i filozofii, jest to działanie badawcze zmierzające do wydobycia sensu danego zjawiska.

Sposób postępowania:

1 Co wynika z tytułu, określić centralny motyw, temat
2 Określić rodzaj liryki:
a) bezpośrednia (Ja w pierwszej osobie)
b) pośrednia (w trzeciej osobie)
c) opisowa
d) inwokacyjna (druga osoba)
e) maski (postać podstawiona reprezentująca poglądy poety)
f) sytuacyjna
g) aktora (zamiast poety wypowiada się inna osoba)
h) podmiotu zbiorowego
i) biesiadna
j) patriotyczna
k) polityczna
l) refleksyjno-filozoficzna
m) miłosna
3 Określić sytuacje liryczną (sytuacja w jakiej pada wypowiedź podmiotu lirycznego):
a) sytuacja wyznania
b) apostrofa
c) liryka sytuacyjna (dialog)
4 Forma wypowiedzi:
a) monolog
b) dialog
c) narracja
5 Co wiemy o podmiocie lirycznym, określenie jego rodzaju
6 Wymowa utworu, analiza obrazów (za pomocą jakich środków został przedstawiony obraz):
a) rymy (żeńskie i męskie, gramatyczne i niegramatyczne, dokładne i niedokładne) parzyste i nieparzyste, okalające i krzyżowe), rytmy, onomatopeje, eufonie, aliteracje
b) archaizmy, neologizmy, zdrobnienia, zgrubienia, poetyzmy
c) powtórzenia, refreny, inwokacje, porównania, elipsy, inwersje
d) figury stylistyczne, epitety, porównania, kontrasty, alegorie, metafory, personifikacja, animizacja, oksymoron, metonimia, hiperbola, peryfraza, symbol
7 Analiza warstw językowych:
) fonetyczna (wyrazy dźwiękonaśladowcze)
) leksykalna (słownictwo)
) składniowa (budowa zdań)
morfologiczna (słowotwórstwo)

JAK PORADZIĆ SOBIE Z INTERPRETACJĄ TEKSTU POETYCKIEGO ?


Czytamy 2 - 3 krotnie wiersz

1. Co trzeba zrobić przed przeczytaniem wiersza ?

- zwracamy uwagę na kompozycję wiersza
(wiersz stroficzny - podział na strofy, zwrotki;
wiersz stychiczny, inaczej ciągły - brak podziału na strofy)
- zwracamy uwagę na długość wersów (czy sš jednakowej, czy
różnej długości)
- zwracamy uwagę na dedykację i na datę (ewentualnie miejsce)
powstania utworu i tytuł

2. Pierwsze czytanie utworu

- czy wiersz nam się podoba ?
- temat wiersza (istotną rolę w określeniu tematu spełniają:
imiona własne, nazwy miejscowe, odwołania do faktów
historycznych, do tradycji biblijnej i mitologicznej)
- pochodzenie tytułu
- rozpoznanie gatunku (o ile potrafimy)
- słownictwo (wyrazy staropolskie, neologizmy, wyrazy pochodzenia
obcego, cytat z obcego dzieła)
- występowanie rymów

3 Analiza interpretacyjna tekstu poetyckiego

- czytanie tekstu "małymi kawałkami"
(można tekst podzielić na wersy, strofy lub większe
całości tematyczne, które da się spójnie interpretować)
- w przypadku interpretacji pisemnej robimy najpierw notatki
do każdej z małych całości tematycznych, które potem zbieramy
w postaci wniosków
- każdy ma prawo do indywidualnej interpretacji pod warunkiem, że
znajdzie w tekście potwierdzenia swoich słów

- jeśli rozpoznane w tekście środki stylistyczne (metafory, epitety,
przenośnie, porównania) lub środki retoryczne (apostrofy, inwersje,
przerzutnie, powtórzenia, wyliczenia) i mają one istotny wpływ na
interpretację tekstu poetyckiego, to musimy je również uwzględnić
w analizie wiersza

4. Pisemna interpretacja tekstu poetyckiego

Jak każde wypracowanie, interpretacja powinna zawierać wstęp, rozwinięcie i zakończenie. Proporcje:

a) Wstęp:
- informacje na temat autora
- kilka słów na temat czasu powstania utworu
- rozważania dotyczące mojego spojrzenia na �wiat,
a wiążące się tematycznie z omawianym utworem
- nawiązania do utworów już znanych, do tradycji literackiej,
do znanych mitów, motywów, inspiracji

b) Rozwinięcie:
- analiza tekstu poetyckiego, poparta cytatami w sposób funkcjonalny
- zachowujemy oryginalny podział na wersy

c) Zakończenie:
- własne wnioski, podsumowanie
- własne odczucia po przeczytaniu i zinterpretowaniu wiersza
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
ANALIZA I INTERPRETACJA:
Założenia podstawowe:

1. Rozpoznaj zasadę zestawienia utworów
a ) podobieństwa
b ) różnice
c ) wstępna hipoteza odczytania utworów

2. Analiza i interpretacja ( podstawowe płaszczyzny porównywania utworów )
a ) miejsca nacechowane semantycznie ( kluczowe wyrażenia , zwroty i motywy )
b ) instancje nadawczo - odbiorcze
c ) ukształtowanie wypowiedzi

3. Określenie tematu

4. Znalezienie kontekstu

5. Uogólnienie interpretacyjne zestawienia tekstów
Założenia szczegółowe:

1. Kto do kogo mówi?
2. W jakiej sytuacji?
3. W jaki sposób mówi?
4. W jakim gatunku wypowiada się?( znajomość konwencji, operowanie z zakresu poetyki oraz budowy języka)
5. Co stanowi dominantę kompozycyjną? ( jej wpływ na przyjętą hipotezę )
6. O czym mówi?( tytuł, puenta, motywy )
7. Jakie występują odwołania do kontekstów kulturowych? ( motywy, nawiązania intertekstualne)
8. Do jakich kontekstów można się odwołać? Interpretacja uogólniająca:
a. teza interpretacyjna
b. sposób oceny i wartościowania

--

Analiza utworu literackiego to inaczej jego rozbiór. Polega na badaniu pewnej całości, poprzez wyodrębnienie jej cech, części bądź składników. Analiza dzieła literackiego zmierza zatem do ustalenia z jakich elementów i w jaki sposób jest zbudowany utwór. Należy także określić związki między tymi elementami, zbadać czemu służy konstrukcja tekstu, dobór danych środków stylistycznych, a w konsekwencji ukazać role poszczególnych elementów i ich znaczenie w całym utworze.

Analiza i interpretacja utworu poetyckiego są traktowane łącznie w procesie pracy z tekstem, nie oddziela się ich pod względem formalnym. Z tego względu kompozycja wypowiedzi analizującej ten tekst nie może być dychotomiczna. Podczas analizowania dzieła poetyckiego bardzo ważne są konteksty interpretacyjne, czyli kierunki badań, które pomagają zrozumieć tekst oraz kąty interpretacji.

Najważniejsze konteksty interpretacyjne:

• biograficzny - czynniki związane z życiem autora, które wpłynęły na dane dzieło,

• historyczny - wydarzenia historyczne stanowiące tło utworu,

• historyczno-literacki - odwołuje się do rozwoju cech pewnego typu utworów, prądów literackich i stylów w literaturze,

• teoretyczno-literacki - przyporządkowanie utworów do istniejących gatunków literackich, do konkretnej odmiany gatunkowej, nazwanie cech typowych dla tego gatunku i przypisanie utworu do określonego prądu literackiego lub konwencji,

• filozoficzny - włączenie utworu do panujących w danym czasie poglądów filozoficznych, ewentualnie religijnych bądź określonej ideologii,

• społeczny - odzwierciedla stosunki społeczne, obyczajowość epoki w której powstał utwór,

• literacki - związek interpretowanego dzieła z innymi utworami literackimi tego samego lub innych autorów,

• artystyczny - odzwierciedla związek dzieła z innymi dziedzinami sztuki, np. malarstwem, architekturą, rzeźbą, muzyką.

Wskazówki ogólne na temat techniki pisania

1. Przeczytaj uważnie temat (jeśli trzeba nawet kilka razy) zwracając uwagę, co jest w nim istotne, jak należy go rozumieć i w jakiej formie przedstawić (jeśli w temacie nie określono już formy).

2. Jeśli nie rozumiesz tematu (wydaje Ci się niejasny), proś nauczyciela o dodatkowe wyjaśnienia.

3. Pamiętaj, że czasem na jedno pytanie zawarte w temacie wypracowania mogą być różne odpowiedzi. Ważne jest, by swoją odpowiedź umieć uzasadnić.

4. Staraj się rozłożyć pisanie wypracowania chociaż na dwa etapy (chodzi o dni, w ostateczności o godziny pisania).

5. Najpierw zastanów się, co chciałbyś /-abyś/ napisać i zanotuj swe „luźne” myśli i różne uwagi w brudnopisie. Przygotuj ewentualne materiały, cytaty i słowniki.

6. Wróć do tego, co napisałeś /-aś/ na drugi dzień (lub po kilku godzinach tego samego dnia); starając się wszystko uporządkować według sporządzonego planu.

7. By praca nie była chaotyczna, niech Twój plan wyznacza kolejność omawiania najważniejszych spraw.

8. Posługując się planem, napisz pracę na brudno „przywołując” często temat w trakcie pisania.

9. Czytaj głośno co napisałeś /-aś/, starając się poprawić wszelkie dostrzeżone błędy.

10. Jeśli to możliwe, przeczytaj pracę komuś z dorosłych i przemyśl ewentualne uwagi.

11. Przepisz pracę na czysto, pamiętając o jej szacie graficznej, w tym o akapitach zaczynających każdą nową myśl, każdy punkt planu.

ŻELAZNE ZASADY

• Pisz na temat.

• Bądź oryginalny! Redagowanie wypracowania to pewien rodzaj pracy twórczej. Miej ambicję, by Twoje wypracowania, zachowując kryterium poprawności, były oryginalne.

• Redagując jakąkolwiek formę wypracowania, staraj się mieć na uwadze, że przekazujesz informacje na temat spostrzeżeń, wydarzeń, doznań i przeżyć, ocen i racji.

• Bądź interesujący! Postaraj się tymi informacjami zainteresować odbiorcę i przekonać go do nich.

• Wykaż swój szacunek dla odbiorcy Twego wypracowania i dla języka ojczystego (staraj się wyrażać w sposób jasny i zrozumiały, korzystaj z bogactwa środków językowych, unikaj błędów ortograficznych).

Nie poprawiaj tekstu wypracowania bezpośrednio po napisaniu. Zrób to na drugi dzień, w ostateczności po kilku godzinach.

CZĘŚCI SKŁADOWE WYPRACOWANIA

1. WSTĘP

Możemy w nim nawiązać do tematu (wprowadzić w temat), zainteresować tym co mamy do powiedzenia, zasygnalizować sprawę, która „leży nam na sercu” i dlatego chcemy o niej pisać, powiedzieć, co skłoniło nas do podjęcia tego tematu, przedstawić problem, osobę, zainteresować wydarzeniem itp. Wstęp uzależniamy od formy wypowiedzi, często również od tematu.

II. ROZWINIĘCIE

Stanowi główną część pracy, właściwe opracowanie tematu, jego uzasadnienie, wykazanie się znajomością zagadnienia, próbę obrony jakiegoś stanowiska, udowodnienie jakiejś racji, przedstawienie ciągu wydarzeń itp.

III. ZAKOŃCZENIE

Zawiera osobiste odczucia i wrażenia, ukazuje nasz punkt widzenia zagadnienia, stanowi wnioski wypływające z przedstawionych argumentów, może być apelem o poparcie sprawy, której poświęciliśmy naszą wypowiedź itp. Zakończenie może też być swego rodzaju pożegnaniem z czytelnikiem (słuchaczem) - zjawisko typowe dla opowiadania.

Jak napisać Rozprawkę

ROZPRAWKA

Rozprawka należy do najpoważniejszych form wypowiedzi. W „Słowniku języka polskiego” pod redakcją M. Szymczaka określa się ją jako niewielką rozprawę. Ta z kolei jest obszerną, pisemną pracą naukową, w której autor rozpatruje jakiś ważny problem.

W rozprawce staramy się najczęściej coś udowodnić, o czymś kogoś przekonać, odpowiedzieć na postawione pytanie, rozwiać jakąś wątpliwość. Formę rozprawki możemy wybrać zawsze, ilekroć mamy do czynienia z tematami typu:

• Jak rozumiesz słowa „ . . . „

• Uzasadnij, że . . .

• Udowodnij, iż . . .

• Czy słuszne jest powiedzenie „ . . . „

• Czy można zgodzić się z opinią, że . . .

• Opowiadam się za . . .

Rozprawka zmusza jej autora do zajęcia jasno wyrażonego stanowiska wobec tematu. Wymaga również, by to stanowisko w sposób należyty uzasadnić, posługując się argumentami.

Z reguły wyróżniamy dwa rodzaje rozprawki:

DEDUKCYJNĄ - czyli taką, w której na wstępie formułujemy tezę, co do słuszności której jesteśmy przekonani. W rozwinięciu przedstawiamy nasze argumenty, a w zakończeniu przytaczamy udowodnioną już tezę.

INDUKCYJNĄ - czyli taką, w której na wstępie stawiamy hipotezę (twierdzenie nie w pełni uzasadnione, wymagające sprawdzenia). W rozwinięciu staramy się podawać takie argumenty, które będą w stanie naszą hipotezę zamienić w tezę. Tezę tę można zamieścić w zakończeniu jako wniosek z naszych rozważań, odpowiedź na pytanie itp.

Oba rodzaje rozprawki mają podobne schematy, które można przedstawić następująco:

ROZPRAWKA DEDUKCYJNA	ROZPRAWKA INDUKCYJNA
Teza (Pewność, że jest tak)	Hipoteza (Przypuszczenie, że może być tak)
Argumenty przemawiające za słusznością tezy (na korzyść tezy, broniące tezy).	Argumenty przygotowujące tezę, autor stara się dowieść słuszności hipotezy.
Potwierdzenie tezy (Podsumowanie argumentów, wy- ciągnięcie wniosków, ewentualne ustalenie zadań do realizacji).	Teza Udowodniona przez przytoczone argumenty.

Wyboru sposobu argumentowania dokonuje autor rozprawki. Najlepiej jest wypisać wszystkie argumenty w brudnopisie, a następnie uszeregować je według pewnego kryterium, np.: ważności, siły oddziaływania na słuchacza (czytelnika), stopnia wiarygodności itp.

Najtrudniejszy problem pojawia się wówczas, kiedy w rozprawce chcemy przedstawić argumenty za i przeciw. Możemy to uczynić wyszczególniając, np. najpierw wszystkie argumenty przemawiające za, a następnie przeciwko tezie albo zastosować schemat następujących bezpośrednio po sobie argumentów i kontrargumentów.

Istnieje wiele schematów zdań charakterystycznych dla różnych części rozprawki. Podaję kilka z nich:

Zaczynając wypowiedź:

- Nawiązując do tematu . . .

- Moja odpowiedź na pytanie zawarte w temacie jest następująca: . . .

- Temat zakłada, że . . .

- Temat sugeruje wiele możliwości, jednak . . .

- Odpowiedź nie wydaje się być prosta, dlatego stawiam hipotezę . . .

Łącząc poszczególne części w całość:

- Kolejną sprawą, którą chcę poruszyć . . .

- Nie wolno też pominąć . . .

- Trzeba także pamiętać o . . .

- Warto również zauważyć, że . . .

- Należy zaznaczyć, iż . . .

- Pragnę też zwrócić uwagę na . . .

- Nie przemawia do mnie argument, że . . .

- A oto inne spojrzenie na . . .

- Należy też rozważyć racje przeciwne . . .

- Przeciwnicy wysuwają swoje kontrargumenty . . .

Sygnalizując własne zdanie:

- Myślę, że . . .

- Uważam, iż . . .

- Według mnie . . .

- Śmiem twierdzić . . .

- Moim zdaniem . . .

- Niestety, nie podzielam opinii, że . . .

- Wbrew temu co mówią inni, potępiam takie stanowisko, gdyż . . .

Kończąc wypracowanie:

- Czy można nie wierzyć w słuszność twierdzenia: „ . . . ”? Uważam, że przedstawione argumenty nie dają ku temu podstaw.

- Myślę, że przytoczone argumenty pozwolą w pełni zgodzić się z twierdzeniem zawartym w temacie.

- Na zakończenie wrócę jeszcze raz do tezy: „ . . . . . . . . . . . . . . . . . .”.

- Podzielam ten pogląd i sądzę, że wart jest szerokiej popularyzacji.

- Na zakończenie, wracając do pytania postawionego w temacie, udzielam jednoznacznej odpowiedzi: „tak”.

Ważną rzeczą w rozprawce jest stosowanie odpowiednio dobranych cytatów. Można je wprowadzać między innymi w następujący sposób:

- Na potwierdzenie wysuniętej tezy przytoczę słowa znanego filozofa „ . . . ”

- Niech moje argumenty wesprze autorytetem . . . , który powiedział „ . . . ”

PRZYKŁAD ROZPRAWKI

Uzasadnij, że stosunek człowieka do chleba jest wyrazem jego stosunku do pracy. (Rozprawka)

Czy szanujemy chleb? Na to pytanie, wydaje mi się, większość z nas odpowiedziałaby twierdząco. Niestety, liczne kosze na śmieci, między innymi w szkołach, pojemniki na odpadki i śmietniki, zdają się często przeczyć tej odpowiedzi. Bywa bowiem, że ludzie nie szanują chleba nawet wówczas, gdy nie powodzi im się najlepiej. Wygląda na to, że chleb dla wielu ludzi nie przedstawia należytej wartości, podobnie jak dla wielu należytą wartością nie jest praca.

I tu nasuwa się pewna refleksja. Stosunek człowieka do chleba jest wyrazem jego stosunku do pracy. Spróbuję to uzasadnić kilkoma chociażby argumentami.

Pierwszy z nich związany jest z tradycją. W wielu krajach, w tym także w Polsce, istnieją dowody, że chleb otaczano swoistym kultem (niektóre elementy tego kultu przetrwały do dziś). Pojawienie się go bowiem na stole poprzedzone było uciążliwą pracą bardzo wielu ludzi. Stanowił on owoc tej pracy, był uwieńczeniem ludzkiego trudu. Gospodynie całowały pierwszy wyjęty z pieca bochenek chleba. Następnie czynili to pozostali domownicy. Dbano też o to, by nie marnowała się nawet okruszyna chleba. A kiedy zdarzyło się, że spadła na ziemię, podnoszono ją i często ze czcią całowano. Pięknie o tym napisał Cyprian Kamil Norwid w jednym z wierszy:

„Do kraju tego, gdzie kruszynę chleba

Podnoszą z ziemi przez uszanowanie dla darów Nieba... Tęskno mi Panie. „

Chlebem witano też w domu najbardziej miłych i cenionych gości. Niektóre elementy tej tradycji kultywowane są w wielu domach do dziś. Czasem w zmienionej nieco formie, zależnie od regionu.

Rozwój cywilizacji, w tym także postęp w rolnictwie, sprawiły, że praca nad wyprodukowaniem chleba stała się mniej uciążliwa, co nie znaczy wcale, że może być mniej ceniona i szanowana. Stare przysłowie „Bez pracy nie ma kołaczy” odnieść można także do chleba powszedniego. Miara bowiem jest w obu przypadkach jedna - ludzka praca. Bez pracy rolnika nie ma chleba. Musimy więc do niej odnosić się z należytym szacunkiem. Musimy też szanować chleb, który jest owocem tej pracy.

Chleb na stole to efekt pracy również innych ludzi. To staranie tych, co robią wszystko, by w należyty sposób zabezpieczyć ziarno, dalej tych, którzy to ziarno transportują do młynów, tych, co przetwarzają je na mąkę, wreszcie całej rzeszy piekarzy, sprzedawców itp.

Nie mniej ważną rzeczą, by chleb znalazł się na stole, jest praca tych wszystkich, którzy chcą go nabyć. A jest to największa rzesza ludzi w każdym społeczeństwie. Zdobywają oni chleb za pieniądze, które mają dzięki swej pracy w różnych zawodach, na różnych stanowiskach.

Tak więc mając szacunek do chleba, szanuję pracę tych wszystkich, którzy uczciwie zarabiają na chleb, szanuję też własną pracę.

W naszej frazeologii istnieje szereg wyrażeń przenośnych, w których utożsamia się po prostu chleb z pracą. Dla przykładu chociażby „Być bez chleba” w znaczeniu bez pracy. „Odebrać komuś chleb, pozbawić kogoś chleba” to to samo, co zabrać mu pracę. I wreszcie „stracić, znaleźć chleb” czyli pracę, zarobek.

To, że stosunek człowieka do chleba jest wyrazem jego stosunku do pracy w ogóle, można uzasadnić również na własnym przykładzie. Szanuję chleb, bo zdobyłem go dzięki własnej pracy. Szanuję pracę, bo wiem, że dzięki niej nie brak mi chleba w domu.

Zdarza się jednak, że ludzie mają negatywny stosunek do pracy. Nie traktują jej poważnie, nie wykonują uczciwie, często marnują owoce swej pracy - zarobione pieniądze, za które mogliby właśnie kupić potrzebny chleb. Niestety, nie stanowi on widocznie dla nich większej wartości, bo jeśliby tak było, ceniliby również pracę, dzięki której mogliby mieć zapewniony chleb (w znaczeniu szerszym - godziwy byt).

Myślę, że można powiedzieć, iż nasz stosunek do chleba jest w dużej mierze odzwierciedleniem naszego stosunku do pracy.

Tak więc szanujmy chleb, owoc naszej i cudzej pracy. Szanujmy też pracę, dzięki której mamy na naszych stołach chleb.

Jak napisać Esej

ESEJ

Esej - to rozważania natury filozoficznej, etycznej, estetycznej, w których autor dzieli się z czytelnikiem swoimi refleksjami. Nie ma określonych reguł kompozycyjnych.

PRZYKŁAD ESEJU

Pamiętam z dzieciństwa taki obraz: noc, płonące ognisko odbijające się w falach jeziora, gromada dziewcząt i chłopców w harcerskich mundurkach (jakże wtedy wydawali mi się dorośli!), odblask ognia rozświetlający im oczy i różowiący policzki. W pewnej chwili podniosłam twarz w górę i... aż się zachłysnęłam z zachwytu widząc tuż nad sobą złoty pył gwiazd. Wydawały się takie bliskie, jakby można je było zerwać ręką podobnie jak jabłka z jabłoni. Między nimi skrawki granatowego aksamitu - to było niebo.

Jakiś czas potem ojciec położył mi rękę na ramieniu i powiedział poważnie: „Zapamiętaj, dziś mamy wielki dzień. Jurij Gagarin poleciał w kosmos.” Zbyt mała byłam, aby wtedy skojarzyć tajemniczy „kosmos” z moim ślicznym, złoto-granatowym niebem. Zbyt mała również na to, by zdawać sobie sprawę z całej symboliki słowa „gwiazda”.

A przecież już starożytni Rzymianie mawiali: „per aspera ad astra”, co w dosłownym tłumaczeniu brzmi: „przez ciernie do gwiazd”. Rozpiętość tej metafory wydawała mi się zawsze porażająca: ciernie to coś przyziemnego, gwiazdy - to nieosiągalne piękno. Ileż różnych rzeczy mieści się między nimi! Przyszło mi jednak na myśl, że - zwłaszcza mieszkańcy dużych miast - odgrodziliśmy się od cierni asfaltem i betonem, pielęgnowanymi klombami kwiatów i nawet przypadkiem nie zdarza nam się nadepnąć na kolec czy podrzeć o niego ubranie. Po prostu - nie mamy okazji. Chyba tak samo odgrodziliśmy się od cierpienia w życiu - murem obojętności, pigułkami na poprawę nastroju, na uspokojenie, na podniesienie poziomu energii... Czy nie to jest podstawową przyczyną, dla której straciliśmy z oczu gwiazdy? Wieszcz narodowy pisał: „Kto nie doznał goryczy ni razu/ Ten nie dozna słodyczy w niebie”. A skoro zrezygnowaliśmy z wszelkich trudów i przykrości, to jakże rozpoznamy stan szczęścia?

Z drugiej strony: jako ludzkość sięgnęliśmy do gwiazd w sensie dosłownym. Loty w kosmos stały się czymś zwyczajnym. I okazało się, że gwiazdy są zimne i dalekie, przestrzeń międzygwiezdna to ciemność i pustka; jednym słowem: groza. Czy więc warto wybierać się tam również w tym sensie metaforycznym? Może piękne i szlachetne cele to tylko ułuda naszej wyobraźni? Może ich nie ma - jest tylko pustka i groza nicości?

Jedno wiem na pewno: to nasze, ludzkie spojrzenie nadaje romantyczne znaczenie i odległym gwiazdom, i szlachetnym celom.

11

---