Początki filozofii sięgają VII-VI w. p.n.e. w kręgu kultury europejskiej. Filozofia jest pojmowana jako pierwszy typ wiedzy teoretycznej racjonalnie uzasadnionej jako dążenie do rozumienia rzeczywistości w oparciu o racje rozumu. Owo rozumienie pojmowane było w dwojakim sensie:1) opisania i objaśnienia rzeczywistości,2) ujęcia rzeczywistości w perspektywie sensu i wartości.
Dwie odp. na pyt. o przedmiot fil.
1) Filozofia jest systemem wiedzy o najogólniejszych prawidłowościach, strukturach i właściwościach świata człowieka i społeczeństwa, świadomości ludzkiej, historii i kultury-klasyczna koncepcja fil.
2) Fil. pojmowana jako działalność analityczna zorientowana na interpretacje sensu i znaczeń języka nauki- logiczna analiza języka nauki(neopozytywizm).
Struktura: klas.koncep.fil.( ontologia-teoria bytu, gnozeologia, antropologia filozoficzna, etyka- nauka o moralności, estetyka, fil. społeczna);neopozyt.koncep.fil. (metodologia nauk, teoria poznania).
Wiedza-wszelka forma poznania. Całokształt informacji pozostających ze sobą określonym układzie będący efektem poznania.
Rodzaje wiedzy: naukowa, potoczna, artystyczno-literacka, spekulatywna.
Nauka 1)System należycie uzasadnionych twierdzeń i teorii zawierających możliwie adekwatną - na danym etapie rozwoju poznania - wiedzę o zjawiskach i prawidłowościach rzeczywistości lub danego aspektu rzeczywistości. 2)Zorganizowany proces poznawczy, ogół czynności i metod składających się na działalność badawczą, zapewniający obiektywne i uporządkowane poznanie danego aspektu rzeczywistości. 3)Dziedzina kultury, którą współtworzy także system instytucji naukowo-badawczych, materialno-tehniczna baza oraz zbiorowości uczonych.
Cechy wiedzy naukowej:1.Wysoki stopień prawdziwości. 2.Wysoki stopień pewności. 3.Wysoki stopień usystematyzowania logicznego. 4.Samokrytysyzm i samokontrola. 5.Duże możliwości prognostyczne.
Metodologia nauk - nauka o metodach badawczych. Cel:1.Tworzenie określonego modelu procedur naukowych. 2.Opis procesu tworzenia i przeobrażania się teorii naukowych. Metodologia nauk: ogólna(analiza i ocena metod technik poznawczych wspólnych wszystkim naukom); szczegółowa(metodologiczna precyzja specyfiki poszczególnych dyscyplin naukowych ). Metodologia nauk: dedukcyjnych - apriorycznych(rolę ostatecznych przesłanek pełnią aksjomaty);indukcyjnych(rolę ostatecznych przesłanek pełnią zdania obserwacyjne). Metodologia nauk: podstawowych; stosowanych.
Klasyfikacja nauk ze względu na kryterium: cel (podstawowe, stosowane), przedmiot(realne, formalne), metoda(dedukcyjne - aprioryczne, indukcyjne - empiryczne). Język -zbiór znaków, kod którym operujemy.
Podstawowe zagadnienie teorii poznania
I Ogólna charakterystyka problematyki (podmiot poznania, przedmiot poznania, źródła poznania). Teoria poznania analizując procesy poznawcze człowieka odróżnia od siebie podmiot poznający czyli istotę, która może poznawać otaczającą ją rzeczywistość oraz samego siebie. To co człowiek poznaje stanowi przedmiot poznania. Na poznanie ludzkie składają się: przeżycia zmysłowe, rozumowe przeżycia poznawcze, pojęcia abstrakcyjne, zdania ogólne, wyobrażenia myślowe. Ludzkie poznanie składa się z aktów poznawczych czyli zestawu czynności zmysłowych i psychicznych, które prowadzą do uzyskania rezultatów poznawczych czyli wiedzy jako uporządkowanego systemu informacji o określonych elementach rzeczywistości.
II Człowiek jako podmiot poznający w procesie poznania wykorzystuje następujące swoje właściwości:
a) właściwości zmysłów- Stan rozwoju psychicznego;
b) społeczne mechanizmy i metody poznawania rzeczywistości- Język, zdolności myślenia abstrakcyjnego, dotychczasowy rozwój ludzkiej wiedzy jako punktu wyjścia poznania rzeczywistości. Człowiek poznaje rzeczywistość zawsze jednakowo lecz wyłącznie współpracując z innymi ludźmi. Stąd też proces poznania i jego wytwory mają zawsze charakter społeczny. Podmiot poznania i jego rozumienie związany jest z rozstrzygnięciem problemu czy i na ile człowiek jest zdolny poznać rzeczywistość. Wyróżniamy następujące zjawiska:
Realizm teoriopoznawczy wg którego przedmiotem poznania jest obiektywna rzeczywistość niezależna od woli i świadomości poznającego, oznacza to, że ma ona w stosunku do niego transcendentny(niezależny) charakter.
Idealizm teoriopoznawczy wg którego człowiek poznaje swoje własne wrażenia, przeżycia oraz wyobrażenia myślowe. Agnostycyzm - koncepcja odrzucająca możliwość poznania istoty rzeczy istniejących poza człowiekiem.
Sceptycyzm - czyli pogląd poddający wątpliwości sprawdzenia prawdziwości lub fałszywości twierdzeń o pozaludzkiej(przedmiotowej) rzeczywistości. W teorii poznania wyróżnia się obok twierdzeń empirycznych(wiedzy zmysłowej) wiedzę o charakterze ogólnym, która oznacza nazwy ogólne niezależne od samej rzeczywistości - pojęcia jako byty ogólne np. Bóg, wolność, demokracja. Wyróżnia się stanowiska:
Skrajny realizm pojęciowy - pojęcia ogólne oznaczają byty ogólne, które istnieją obiektywnie, niezależnie od rzeczy, w których się przejawiają.
Umiarkowany real. poj. - pojęciom ogólnym odpowiadają zbiory przedmiotów jednostkowych posiadających wspólne cechy. To co ogólne istnieje w rzeczach jednostkowych jako ich wspólna cecha. Konceptualizm - pojęcia ogólne nie mają odniesień przedmiotowych, są tylko tworami umysłu.
Nominalizm - istnieją tylko nazwy ogólne, nie oznaczają one niczego ogólnego, są skrótami nazw jednostkowych. Zagadnienia źródeł wiedzy
I Zasadnicze rodzaje wiedzy o świecie, społ. I człowieku. Społeczeństwo ludzkie w toku swojego rozwoju wypracowało szereg różnych rodzajów wiedzy, które różnią się między sobą charakterem oraz pełnionymi funkcjami:
Wiedza potoczna (zdroworozsądkowa),czyli taka którą uzyskuje każdy człowiek w swym codziennym procesie życiowym. Zdobycie i przyswojenie tej wiedzy nie wymaga od jednostki żadnych specjalnych wysiłków i umiejętności.(doświadczenia własne i obserwacja).
Wiedza i świadomość moralna. Wszystkie informacje którymi dysponuje jednostka, a które odnoszą się do zasad i reguł jej funkcjonowania w społeczeństwie. Dotyczą one w szczególności relacji między jednostkowych (interakcje), relacji pomiędzy jednostką a grupą oraz relacji w społeczeństwie jako całości. Istotą moralności jest wiedza związana z ocenianiem ludzkich zachowań w kategorii dobra i zła. Z ocenami tymi związane są dwojakiego rodzaju sankcje: społeczne związane z oddziaływaniem innych ludzi oraz grup, w których jednostka funkcjonuje; jednostkowe związane z funkcjonowaniem tzw. sumienia.
Świadomość religijna to wszystkie formy, które związane są z wiarą (irracjonalnym przekonaniem). Religia stanowi społeczny wytwór służący rozwiązywaniu problemów egzystencji jednostki społeczeństwa, szczególnie gdy zawodzi działanie takiego regulatora jakim jest moralność.
Literatura i sztuka to takie wytwory ludzkiej aktywności duchowej, które w formie artystycznej dostarczają wiedzy na temat człowieka jako jednostki oraz otaczającego go świata. Wytwory te odnoszą się o rzeczywistości: a) opisując jej właściwości; b) dokonując krytyki określonych struktur społecznych oraz negatywnych zachowań jednostkowych; c) proponując nowe formy rozwiązań dla różnych dotychczas istniejących sytuacji społecznych i ludzkich.
Świadomość społeczno-polityczna. Wszystkie rodzaje wiedzy związane z wyrażeniem potrzeb i interesów określonych grup społecznych. Istotą ideologii jest prezentowanie własnych poglądów jako odnoszących się do potrzeb i interesów społeczeństwa jako całości lub też większej jego części.
Wiedza filozoficzna i naukowa.
II Zagadnienie źródeł poznania. Przesłanki problemu:
a) dwoistość władz poznawczych i przeżyć poznawczych przedmiotu;
b) różnice w standardach metodologicznych wiedzy przedmiotowej i matematyczno-formalnej.
Aspekt psychologiczny (genetyczny kontekst odkrycia) - skąd pochodzi nasza wiedza, czy treści przeżyć poznawczych pochodzą z wrażeń zmysłowych i mechanizmów jej kojarzenia czy z rozumu jako dyspozycji poznawczej :
empiryzm genetyczny (treści przeżyć poznawczych wywodzą się z doświadczenia, umysł podmiotu jest pierwotnie tabula rasa i dopiero doświadczenie go kształtuje);
racjonalizm genet. (podmiot poznający dysponuje pojęciami niezależnymi od doświadczenia).
Aspekt metodologiczny(kontekst uzasadnienia) - jakie metody uzasadnienia twierdzeń uznać za prawomocne, jakie są drogi dojścia do wiedzy prawdziwej i reguły oceny wartości poznawczej twierdzeń i teorii:
empiryzm metodologiczny (prawomocnymi metodami uzasadniania są metody oparte bezpośrednio lub pośrednio na doświadczeniu);
racjonalizm genet. (dominującą rolę w uzasadnianiu i ocenie prawdziwości wiedzy odgrywa rozum - metody dedukcyjne).
III Główne źródła wiedzy jednostki.
Obserwacja - odbieranie i rejestrowanie bodźców pochodzących z otoczenia podmiotu poznającego. Obserwacja bezpośrednia lub pośrednia z użyciem specjalnych instrumentów i narzędzi. Doświadczenie społeczne - to wszystkie zgromadzone w toku rozwoju społecznego i przekazywane następnym osobnikom w formie wiedzy występujące w danym społeczeństwie.
Dośw. własne.
IV Zasadnicze stanowiska względem źródeł wiedzy rozumianej jako świadomość społeczna.
Spekulatywizm - wg niego źródła wiedzy mają charakter nieokreślony oraz mało precyzyjny i nie podlegający intersubiektywnej kontroli. Źródłami wiedzy są np. przeżycia duchowe, iluminacja (oświecenie), natchnienie, intuicja, wyobraźnia.
Racjonalizm zakłada istnienie prawd aksjomatycznych, z których wyprowadza się różne rodzaje twierdzeń o charakterze bądź generalizacji, bądź analiz rozbioru rozczłonkowania, wydobywania na jaw niewidocznych treści w oparciu o analizę logiczna, językową.
Empiryzm wg, którego źródłem wiedzy są: a) praktyka społeczna - doświadczenie grupowe, b) celowe działania poznawcze, c) wdrożenia czyli praktyczne zastosowanie wiedzy naukowej, d) refleksja meta teoretyczna i metodologiczna.
Zagadnienie prawdziwości wiedzy
I Filozoficzne koncepcje prawdy. W najogólniejszym sensie prawda stanowi kategorię określającą wartości sądów człowieka na temat otaczającej go rzeczywistości. Problemem, którym zajmuje się przede wszystkim filozoficzna teoria prawdy jest wyjaśnienie czym jest w ogóle prawda oraz odpowiedź na pytanie co jest prawdą. Pojęcie prawdy funkcjonuje w dwóch zasadniczych formach:
logicznej gdzie oznacza właściwość zdania lub innych wyrażeń językowych orzekających na temat właściwości cech itp. określonych właściwości rzeczywistości. W tym sensie zdania są prawdziwe o ile są prawdziwe;
ontologicznej gdzie prawda odnoszona jest do właściwości rzeczy i zjawisk, które są przedmiotem ludzkiego poznania. To co jest prawdą określane jest przez właściwości tej rzeczywistości.
II Nieklasyczne koncepcje prawdy głoszą, że wspólnym założeniem jest idea, że o prawdziwości zdania rozstrzyga jego zgodność z kryteriami stosowanymi w praktyce naukowej w uzasadnianiu i weryfikacji twierdzeń. Do nieklas. koncep. prawdy zaliczamy:
koncepcja oczywistości - twierdzeniem prawdziwym jest to wszystko co wydaje się logicznie bądź psychologicznie oczywiste (słuszne samo w sobie);
koncepcja konsensusu (zgody powszechnej) - prawdziwym jest sąd akceptowany powszechnie np. wśród uczonych, badaczy, profesjonalistów;
koncepcja koherencji (wewnętrznej spójności) - prawdziwość sądów polega na ich spójności, niesprzeczności z innymi sądami systemu wiedzy, do którego oceniany sąd przynależy bądź spójności z systemem uznawanej wiedzy;
koncepcja utylitarystyczna (pragmatyczna) - twierdzenie jest prawdziwe jeśli ma użyteczne konsekwencje, jeśli realizuje się zgodnie z przewidywaniami;
koncepcja konwencjonalistyczna wg, której prawdą jest to co dane społeczeństwo za prawdę uważa;
koncepcje ekonomiczne - prawdą jest to co jest sformułowane w sposób prosty i jasny i zrozumienie czego nie wymaga szczególnego wysiłku.
III Klasyczna koncepcja prawdy głosi, że prawda jest zgodnością myśli i rzeczy, zdanie jest prawdziwe, jeśli jego treść odpowiada rzeczywistości - jest tak w rzeczywistości jak się w zdaniu twierdzi. Istotą klas. koncep. prawdy jest traktowanie jej zasad jako sądu o rzeczywistości, który w sposób adekwatny opisuje jej właściwości. Koncepcję tę sformułował Arystoteles głosząc, że: Prawdą jest taki sąd o rzeczywistości, który jest zgodny z tą rzeczywistością.
IV Zasadnicze kryteria prawdy. Ażeby stwierdzić czy dany sąd jest prawdziwy należy posługiwać się instrumentami poznania służącymi jego weryfikacji. Podstawowym narzędziem jest tutaj tzw. kryterium prawdy czyli reguły postępowania wyprowadzone z różnych koncepcji prawdy:
z klas. koncep. prawdy wywodzi się tzw. kryterium przedmiotowe zgodne, z którym o prawdziwości lub fałszu danego stwierdzenia decydują właściwości przedmiotu poznania, do którego ten sąd się odnosi. Współcześnie w nauce i filozofii jest to najbardziej elementarne kryterium prawdy. Inne kryteria wyprowadzane są z nieklas. koncep. prawd wśród, których najczęściej stosowane to: kryterium koherencji, z którego wynika, że sądem prawdziwym jest stwierdzenie spójne logicznie z innymi twierdzeniami na temat rzeczywistości;
kryterium użyteczności związane z możliwością wykorzystania danych twierdzeń w praktyce;
kryterium oczywistości; kryterium zgody powszechnej. Podstawowe problemy teorii bytu. Filozofia jako forma wiedzy o rzeczywistości posiada własną strukturę wewnętrzną, której podstawowymi elementami są: ontologia czasami zwana metafizyką odnoszącą się do tego co istnieje; wiedza na temat właściwości tego co istnieje; widza na temat rodzajów istniejących rzeczywistości; wiedza odnosząca się do właściwości poszczególnych elementów rzeczywistości; wiedza na temat mechanizmów i sposobów jej funkcjonowania.
I Metafizyka - gr. meta = po, ponad + physika = rzeczy naturalne. Rozważania teoretyczne odnoszą się do tego, co pozadoświadczalne, nadające się poznać zmysłami. Poszukiwanie praprzyczyny i ostatecznej racji istnienia.
II Ontologia - gr. to on = byt + logos = słowo, rozum, nauka - dział filozofii (klas. koncep. filozofii) zawierający rozważania teoretyczne nad tym co istnieje, nad naturą, istotą bytu - byt istnienie samoistne - to, co istnieje jako podstawa wszelkiego istnienia, ostateczna racja istnienia rzeczywistości.
III Podstawowe nurty w ontologii. Czy istnieje jeden jednolity byt czy też mogą występować różne postacie bytów? Odpowiedź na to pytanie stanowi przyczynę istnienia następujących nurtów w ontologii:
monizm wg, którego podstawą rzeczywistości jest jeden byt substancjalny. Monizm materialistyczny głosi, że tym bytem jest materia. Monizm naturalistyczny - jedynym bytem jest byt idealny;
dualizm, który głosi, że istnieją 2 rodzaje substancji: materialna i idealna, które współistnieją ze sobą;
pluralizm czyli pogląd głoszący, że istnieje wiele odmiennych jakościowo bytów, których właściwości nie dadzą się sprowadzić do jednej wspólnej cechy. Odpowiedź na pytanie co jest pierwotne - świat materialny czy idealny? - oraz jaki jest stosunek materii do świadomości. Powodują, że udzielenie różnych odpowiedzi rodzi odmienne stanowiska ontologiczne. Do podstawowych stanowisk zalicza się materializm oraz idealizm. Stanowiska te związane są z następującymi możliwościami odpowiedzi:
a) materia wytwarza świadomość,
b) świadomość wytwarza materię,
c) świadomość jest funkcją materii,
d) materia jest funkcją świadomości (jedno bez drugiego nie istnieje).
IV Ontologiczny spór materializmu z idealizmem.
Materializm oznacza doktryny filozoficzne zakładające, że podstawowym tworzywem rzeczywistości jest materia, że wszystko co istnieje pozostaje w związku z materią, jest od niej bytowo pochodne i zależne, że materia jest pierwotna wobec idei, świadomości, bytów idealnych. W opisie i interpretacji zjawisk ze sfery bytu, poznania i działania odwołują się do wyników o charakterze materialnym. W materializmie wyróżniamy dwa nurty:
- materializm metafizyczny wg, którego istnienie świata jest całkowicie zdeterminowane przez właściwości materii, które mają stałe i niezmienne cechy;
- materializm relatywistyczny wg którego świadomość jest wynikiem istnienia i funkcjonowania zmieniającej się materii o wysoce zorganizowanej strukturze.
Idealizm - doktryny filozoficzne, które w opisie i interpretacji zjawisk ze sfery bytu, poznania i działania odwołują się do czynników o charakterze duchowym, świadomościowym. Na gruncie materializmu wyróżnia się dwie jego odmiany:
Podobnie w idealizmie wyróżniamy dwa odmienne jego nurty: - idealizm obiektywny wg którego materia jest wytworem świadomości lecz świadomości niezależnej od człowieka; - idealizm subiektywny wg którego materia jest funkcją(wytworem ludzkiej świadomości).
Ontologiczne zagadnienia struktury rzeczywistości i związków między jej elementami.
I Podstawowe kategorie opisujące rzeczywistość i jej strukturę. Ontologia jako dział filozofii zajmujący się badaniem i opisywaniem rzeczywistości wypracowała następujące kategorie służące jej opisowi i wyjaśnieniu:
a) byt to kategoria opisująca i wyjaśniająca wszystko to co jest. Byt jako desygnat pojęcia oznacza to wszystko co istnieje niezależnie od woli i świadomości człowieka;
b) substancja najczęściej utożsamiana z materią rozumianą w sposób mechanistyczny tzn. taki, który cechują następujące właściwości: istnienie przestrzenno-czasowe, ruch, masa, energia. Ponadto uważa się, że tak rozumiana materia cechuje się specyficznymi dla siebie regułami funkcjonowania (zależnościami i prawidłowościami);
c) przedmioty czyli fragmenty rzeczywistości, które człowiek może poznać swoimi zmysłami. Jeżeli coś nie jest poznawalne zmysłami stanowić może własność bądź funkcję bytu, o której możemy jedynie wnioskować;
d) rzecz rozumiana jako zjawisko będące fragmentem wyłącznie rzeczywistości materialnej;
e) cechy to kategoria opisująca przysługujące wszystkim wyżej wymienionym elementom właściwości, które pozwalają określić ich specyfikę. Właściwości pozwalające odróżnić dane zjawisko, przedmiot, rzecz od innych podobnych;
f) istnienie stanowi kategorię wyrażającą realność (rzeczywistość) bytowania w czasie wyżej wymienionych zjawisk niezależnie od woli i świadomości człowieka;
g) istota, która jako kategoria występuje w 2 znaczeniach: filozoficznym - podstawowym wg którego istota to określenie specyficznych cech danego elementu rzeczywistości, cech które są właściwe temu elementowi i tylko temu elementowi; wywodzące się z języka potocznego, które oznacza istniejące byty ożywione mające zdolność samo reprodukcji, czujące oraz odbierające bodźce z otaczającego świata;
h) kontekst istnienia czyli te wszystkie zjawiska i struktury, które warunkują właściwości i funkcjonowanie danych elementów rzeczywistości lecz które same są w stosunku do nich czynnikami zewnętrznymi (środowisko, otoczenie);
i) kategorie przedmiotów istniejących czyli pewne grupy elementów rzeczywistości posiadające tożsame cechy i budowę bądź właściwości te mają charakter zbliżony.
II Zagadnienia wzajemnego warunkowania zjawisk i rzeczy. Zróżnicowana rzeczywistość, nawet dla obserwacji potocznej dostarcza informacji iż pomiędzy jej elementami istnieją określone związki i zależności. Stanowiska, które wyjaśniają istnienie zjawisk i ich właściwości za pośrednictwem czynów określa się mianem determinizmu, który oznacza pogląd zakładający, że każda rzecz, zjawisko, czy właściwości są wyznaczone przez ogół czynników warunkujących, w jakich występuje. W rzeczywistości związki przyczynowe stanowią nieskończone łańcuchy wielokierunkowo powiązanych przyczyn.
W związku z tym przy określaniu danego zjawiska należy uwzględniać istnienie tzw. wszechzwiązku zjawisk, które w różnym stopniu i zakresie warunkują właściwości danych zjawiak.Fakt istnienia właściwości zjawisk dowodzi, że istnieją konieczne oraz powszechne prawidłowości. Podstawą determinizmu jest zasada przyczynowości wg której zjawiska późniejsze są warunkowane przez wcześniejsze oraz aktualne. Istotą w determinizmie jest stwierdzenie - Przeszłość warunkuje przyszłość.
Filozofia ujmuje przyczynowość w 2 aspektach:
a) ontologicznym, w którym ujmowana jest jako zasada sprawcza istnienia i zasada określająca właściwości;
b) w aspekcie teoriopoznawczym teoria przyczynowości odnosi się do zasady wyjaśnienia przyczyn: odpowiedzi dlaczego dane zjawisko zaszło; w jaki sposób dane zjawisko zaszło. Ogólnie związek przyczynowy warunkują następujące elementy: następstwo czasowe, relacja (zależność sprawcza), ukierunkowanie, niesymetryczność, powtarzalność, prawidłowość. Determinizm może występować w różnych postaciach. Rodzaje: fizyczny, biologiczny, psychiczny, społeczny, geograficzny, demograficzny, gospodarczy, etyczny, techniczno-technologiczny. Finalizm to ogląd filozoficzny i religii, że wszystkie istniejące zjawiska istnieją dla jakiegoś celu lub zmierzają do celu. Inną nazwą jest teleologizm.
Finalizm filozoficzny głosi najczęściej, że celowość stanowi dopełnienie związków przyczynowo skutkowych w celu pełnego i właściwego zrozumienia rzeczywistości. Różnorodna rzeczywistość istnieje we wzajemnej współzależności przede wszystkim ze względu na określony cel.
Finalizm antropologiczny, który tłumaczy zjawiska świata przyrody odnosząc się do nich w kategoriach motywów i celów. Finalizm jako koncepcja w naukach biologicznych wyjaśniająca strukturę i rozwój organizmu celowością tzn. zmierzaniem do coraz wyższych form umożliwiających ich funkcjonowanie w rzeczywistości. Podstawowe zagadnienia aksjologii. I Pojęcie aksjologii.
1 Sens pojęcia wartości. Wartości w najogólniejszym sensie oznaczają takie zjawiska, których człowiek pożąda, które są cenne dla jego funkcjonowania. Wyróżnia się 2 zasadnicze sposoby pojmowania wartości, które wiążą się z dwojakim wymiarem ludzkiej egzystencji:
a) wartości materialne to takie, które są porządne, cenne bądź niezbędne dla materialnej egzystencji człowieka. Określa się je również jako tzw. dobra materialne. Jako wartości traktuje się tutaj określone rzeczy i ich właściwości lub też materialne właściwości organizmu człowieka np. zdrowie, siła fizyczna, wygląd;
b) wartości duchowe to takie wytwory działalności człowieka, bądź właściwości otaczającej go rzeczywistości, które służą zaspakajaniu jego potrzeb duchowych, są to tzw. dobra duchowe. 2 Podstawowe problemy aksjologii.
a) aksjologia jako wiedza o wartościach zajmuje się zjawiskami i wytworami działalności materialnej i duchowej człowieka do których odnoszą się kategorie: cenny, pożądany, dobry, piękny, powinien, musi, należy się;
b) w związku z tym przedmiotem aksjologii jest problematyka związana przede wszystkim z: moralnością i etyką, estetyką, religia, prawo, polityka, wartości praktyczne, hedonistyczne, wartości naukowe, techniczne.
3 Aksjologia jako wiedza ma 2 zasadnicze aspekty:
a) oznacza ogólną teorię wartości zajmującą się ich badaniem oraz badaniem relacji pomiędzy różnego rodzaju wartościami np. moralnymi i religijnymi; relacji pomiędzy danego rodzaju wartościami np. 2 religiami; w tym sensie aksjologia stanowi dział filozofii;
b) oznacza konkretny system wartości, który może wyrażać systemy i hierarchie oraz rodzaje wartości będących podstawą ocen i preferencji różnych przedmiotów (indywidualnych - jednostek lub zbiorowych np. grup religijnych, społeczności). Aksjologia jako problematyka występuje w filozofii od początków jej istnienia lecz do XX w. nie stanowiła jej odrębnej dziedziny będąc integralną częścią rozpatrywanych problemów poznawczych, ontologicznych czy antropologicznych. Jako odrębna dziedzina filozofii funkcjonuje od przełomu XIX i XX w. II Zasadnicze zagadnienia badawcze aksjologii. Aksjologia jako odrębna dziedzina wiedzy zajmuje się przede wszystkim następującymi zagadnieniami:
a) problemem istoty, natury, pochodzenia wartości. Próbuje wyjaśnić więc czym są wartości jako takie oraz jaką rolę pełnią w życiu człowieka (jednostki i istoty gatunkowe). Następnie próbuje odpowiedzieć na pytanie czy wartości istnieją niezależnie od człowieka czy też są przez niego wytwarzane. W przypadku drugiej odpowiedzi próbuje rozstrzygnąć się problem czy wartości są wytwarzane przez jednostki czy też są wytworem społecznym względnie niezależnym od woli i świadomości jednostek, czy jeszcze inaczej są wynikiem działań jednostkowych i grupowych; b) problem zachodzących związków pomiędzy specyficznymi rodzajami wartości lub różnymi ich rodzajami;
c) analiza struktury systemów wartości oraz ich rodzajów (hierarchii wartości);
d) analiza charakteru i sensu norm oraz ocen w poszczególnych systemach wartości;
e) próba określenia możliwości naukowego badania wartości.
III Główne stanowiska na gruncie aksjologii. Zasadnicze nurty aksjologii:
naturalizm aksjologiczny odnosi wartości do świata przedmiotów, traktując je jako obiektywne właściwości określonych rzeczy np. obrazów, dzieł sztuki. Traktuje je analogicznie jak fizyka właściwości fizyczne rzeczy. Naturalizm pomija rolę człowieka w tworzeniu wartości;
idealizm aksjologiczny subiektywny w aksjologii odnosi wartości jedynie do świata podmiotowego umieszczając je najczęściej w psychice jednostki. Występują tu najczęściej 2 stanowiska: wartości są człowiekowi przyrodzone (tzw. natywizm), jednostka samoistnie wytwarza wartości. Stanowisko to pomija społeczne aspekty tworzenia się i funkcjonowania wartości;
idealizm aksjologiczny obiektywny przyjmuje, że wartości istnieją obiektywnie niezależnie od woli świadomości jednostek tworzą odmienny świat wartości, świat idealny - podobny do idei platońskich;
stanowisko kulturowo - socjologiczne głosi, że twórcą wartości są zawsze określone struktury społeczne cechujące się określoną kulturą, które wytwarzają dla siebie (koniecznie dla ich funkcjonowania) systemy norm, ocen i wartości. Jednostka ludzka internalizuje (przyswaja, adaptuje) wartości kultury i społeczeństwa;
zasadnicze stanowiska w kwestii natury wartości: absolutyzm, który głosi, że wartości są niezależne od jakichkolwiek odniesień przedmiotowych i podmiotowych. Stanowią byty same w sobie nie odnosząc się do czego innego;
relatywizm wg, którego wartości odnoszą się przede wszystkim do potrzeb i wyobrażeń człowieka oraz są związane z obiektywnymi właściwościami otoczenia człowieka (natury i jego wytworów). Etyka jako teoria moralności.
Etyka - (gr. ethos - obyczaj, zwyczaj, przyjęty sposób postępowania)
1 ogół norm i ocen moralnych funkcjonujących w określonej zbiorowości społecznej, często rozumiana jako synonim moralności.
2 Określony system poglądów etycznych i norm moralnych.
3 Jedna z dyscyplin filozoficznych, rozumiana jako nauka o moralności (etyka normatywna).
Moralność - społecznie funkcjonujący system norm, ocen i wzorów postępowania oparty o istniejące w grupach, społeczeństwach rozumiane dobra i zła, regulujący stosunki między jednostkami i zbiorowościami, odwołujący się do człowieka jako człowieka, którego reprezentowanie motywowane jest oddziaływaniem opinii społecznej i akceptowaną hierarchią wartości (normy, wzory osobowe)
Podział etyki: opisowa - powstała pod wpływem pozytywizmu dyscyplina naukowa, której przedmiotem jest moralność jako zjawisko społeczne. Opinia moralności w jej różnorakich przejawach - historycznych, zróżnicowań środowiskowych, uwarunkowań podmiotowych i przedmiotowych
(psychologia moralności - osobowość a zachowanie moralne, motywacje postaw moralnych; socjologia moralności - społeczne źródła moralności, przemiany moralności);
normatywna zwana także etyką właściwą, jest zbiorem sądów wartościujących, ustalających co jest moralnie dobre a co jest złe oraz norm zobowiązujących do określonych zachowań w realizacji akceptowanego ideału moralnego. Z uwagi na zróżnicowane pojmowanie najwyższego dobra wyodrębnić można wiele kierunków etyki normatywnej;
metaetyka - jest teoretyczną analizą wypowiedzi etycznych, ich statusu teoriopoznawczego, a także możliwościami ich uzasadniania i sposobami weryfikacji nie formułuje wskazań etycznych a jedynie je bada. Jednym z głównych problemów jest pytanie czy sądy etyczne są zadaniami w sensie logicznym, czy pojęcie prawdziwości można odnosić do systemów etycznych i w jakim znaczeniu. W ramach metaetyki funkcjonuje kilka stanowisk teoretycznych różnie interpretujących wskazane problemy: emotywizm, intuicjonizm- doktryna epistemologiczna uważająca intuicję za najwartościowsze źródło poznania,
naturalizm - wyjaśnienie rzeczywistości przyczynami naturalnymi. Rodzaje sądów aksjologicznych: sądy o wartościach - ocena; sądy o powinnościach - norma.
Etyki heteromiczne upatrują źródeł moralności poza człowiekiem i rzeczywistością materialną zazwyczaj w świecie transcendentalnym (nadprzyrodzonym). Najczęściej sytuują się w kręgu etyk religijnych związanych ze światopoglądami religijnymi. Etyki autonomiczne - odnajdują źródła moralności w człowieku i w rzeczywistości społecznej. Wyróżnia się 3 stanowiska: biologiczne - moralności wyprowadza się z sfery instynktów i biologicznie determinowanych skłonności;
psychologiczne - źródła zachowań moralnych umiejscawia się w tzw. naturze człowieka, w sferze psychiki człowieka jego rozumu, uczuć i pragnień; socjologiczne - moralność jest produktem życia społecznego świadomościowym odbiciem stosunków społeczno ekonomicznych danego społeczeństwa w określonej epoce. Kryteria wartościowania w etyce:
1 Motyw (intencja) - słuszność bądź niesłuszność działania zależy od motywu.
2 Skutek - słuszność bądź niesłuszność działania zależy od jego efektów.
3 Czyn (obowiązek) - wartość moralna tkwi w czynie, działaniu. Etyka zawodowa. Et. zaw. może być pojmowana jako uszczegółowienie i konkretyzacja zasad etyki ogólnej (kto akceptuje pewne wartości i normy jako obowiązujące każdego, odnosi je także do działalności zawodowej).
Et. zaw. - zespół wartości i norm określających jak ze wzglądów moralnych powinni postępować przedstawiciele danego zawodu. Kodeks et. zaw. - spisany i uporządkowany system norm (zbiór powinności) zobowiązujący przedstawicieli danego zawodu do określonych zachowań w spełnianiu funkcji zawodowych. Moralność zawodowa - faktyczny stan realizowania powinności moralnych w danym środowisku zawodowym.
Dlaczego potrzebna jest etyka zawodowa?
1 Około 2/3 czynnego życia człowieka związane jest z przygotowywaniem się do pełnienia roli zawodowej i jej wykonywania.
2 Konfliktowy charakter pełnionych przez człowieka ról społecznych i zawodowych[urzędnik - polityk (apolityczność pracownika administracji)].
3 Konflikt wartości związany z pełnieniem ról zawodowych. Przesłanki etyki zawodowej.
1 Określony stopień suwerenności w spełnianiu czynności zawodowych.
2 Kontakt z wartościami moralnymi w pełnieniu funkcji zawodowych.
3 Znaczenie podejmowanych decyzji dla jednostek, gryp społecznych, społeczeństwa.
4 Społeczne znaczenie danego zawodu.
5 Zorganizowanie formy oceny (Rada Etyki Mediów, Naczelna Rada Lekarska, Rada Adwokacka, Poselska Komisja Etyki). Struktura etyki zawodowej.
1 Powinności wobec społeczeństwa - służba.
2 Powinności wobec pracodawcy (państwo, samorząd, przedsiębiorstwo).
3 Powinności wobec podwładnych przełożonych.
4 Powinności wobec środowiska zawodowego (godność zawodowa).
Struktura powinności.
1 W obronie dobrego wykonawstwa (profesjonalizmu).
2 W obronie odbiorców usług (urzędnik - obywatel).
3 W obronie dobrych stosunków wobec grypy zawodowej.
4 W obronie godności zawodowej.
Funkcje etyki zawodowej.
1 Kształtowanie postaw odpowiedzialności w pełnieniu ról zawodowych.
2 Wskazywanie związku profesjonalizmu z świadomością zobowiązań etycznych.
3 Przeciwdziałanie negatywnym zjawiskom moralnym występującym w danym środowisku zawodowym.