Finanse samorządu terytorialnego. Finansowe podstawy działalności. Finanse gmin w Polsce. Budżet.

Samorząd terytorialny jest formą organizacji społeczności lokalnych powołaną do kierowania i zarządzania sprawami publicznymi w interesie mieszkańców. Samorząd terytorialny jest instytucją działającą we wszystkich systemach demokratycznych. Stanowi także przedmiot ochrony ze strony prawa międzynarodowego. Podpisana w 1985 w Strasburgu Europejska Karta Samorządu Terytorialnego gwarantuje m.in.: konieczność usankcjonowania zasad działania samorządu terytorialnego w ustawach i o ile to możliwe, w konstytucji.

Prawem mieszkańców jest wyłanianie organów przedstawicielskich w drodze demokratycznych wyborów oraz pełna swoboda działania społeczności lokalnej w każdej dziedzinie, która wchodzi w zakres jej kompetencji; ograniczenie kontroli administracyjnej wyłącznie do zakresu przewidzianego prawem. W Polsce samorząd terytorialny reaktywowany został w 1990 roku z gminą (wiejską lub miejską) jako podstawową jednostką organizacyjną i sejmikiem samorządowym, który jest reprezentantem gmin na szczeblu wojewódzkim.

W związku z reformą podziału administracyjnego kraju (od 1 I 1999) nastąpiły także zmiany dotyczące samorządu terytorialnego. W celu zapewnienia mieszkańcom większego wpływu na podejmowanie decyzji lokalnych oraz ograniczenia roli władzy centralnej powołane zostały (na mocy ustawy o samorządzie powiatowym oraz ustawy o samorządzie wojewódzkim) samorządowe powiaty i województwa (liczbę województw zmniejszono z 49 do 16).

Zgodność interesów państwa i samorządu powoduje, że państwo chętnie przekazuje zadania samorządom, gdyż może skoncentrować się na najważniejszych sprawach dotyczących całego kraju, a samorządy chętnie przejmują zadania od państwa, gdyż wolą same decydować o swoich sprawach.

Obok zadań własnych organy gmin wykonują zadania zlecone o charakterze obligatoryjnym lub fakultatywnym (podejmowanie na podstawie porozumienia z administracją rządową ).

Jednostkami samorządu terytorialnego są: gminy, powiaty, województwa samorządowe. Każda jednostka samorządu terytorialnego prowadzi samodzielną gospodarkę finansową. Jest ona związana z realizacją zadań danej jednostki. Gospodarka finansowa jednostki samorządu terytorialnego opiera się na budżecie tej jednostki, a od 1999 r. możliwe jest także tworzenie obok budżetu funduszy celowych jednostki samorządu terytorialnego.

Pod względem legislacyjnym unormowanie finansów jednostek samorządu terytorialnego jest skomplikowane. Oprócz przepisów Konstytucji RP i postanowień Europejskiej Karty Samorządu Terytorialnego z dnia 15 października 1985 r. wchodzą bowiem w grę przepisy:

1. Ustawy o finansach publicznych

2. Ustawy z dnia 26 listopada 1998 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego w latach 1999 i 2000r., zwanej dalej ustawą o dochodach jednostek samorządu terytorialnego

3. Ustawy z dnia 8 marca 1990r. o samorządzie gminnym

4. Ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym

5. Ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie wojewódzkim

6. Innych ustaw (np. ustawy o regionalnych izbach obrachunkowych).

Spójność tych przepisów pozostawia wiele do życzenia. Dotyczy to m.in. ustawy o finansach publicznych będącym aktem późniejszym oraz ogólniejszym w stosunku do pozostałych ustaw. Stąd liczne niespójności, które mogą sprawiać kłopot w praktyce.

Źródłem finansowania działalności organów samorządowych

Działalność samorządu terytorialnego może być finansowana z wielu źródeł i przy zastosowaniu rozmaitych metod. Najważniejszym źródłem finansowania jest budżet samorządowy, z którym wiążą się -podobnie jak z budżetem państwa -swoiste cechy finansowania, tj. bezzwrotność i nieodpłatność oraz przymusowość (dotyczy to głównie gromadzenia dochodów). Budżetowi towarzyszyć mogą fundusze parabudżetowe, tworzone i wykorzystywane przez organy samorządowe, z których finansowane są zadania metodą budżetową lub kredytową, charakteryzującą się dobrowolnością, zwrotnością i odpłatnością.

Samorządy terytorialne mają osobowość prawną i dysponują majątkiem komunalnym, mogą więc korzystać z kredytów bankowych oraz pożyczek udzielanych im przez organy państwowe i inne podmioty krajowe i zagraniczne.

Źródłem finansowania działalności organów samorządowych są również fundusze przedsiębiorstw komunalnych, których dochodowość zależy od tego, czy są to przedsiębiorstwa użyteczności publicznej, nie kierujące się w swej działalności kryterium zysku, czy są to przedsiębiorstwa zarobkujące.

Istnieje również możliwość finansowania działalności samorządu terytorialnego przez fundacje zakładane przez samorządy lub przez inne osoby prawne i fizyczne, które mogą mieć zasięg lokalny, regionalny lub ogólnokrajowy.

Budżet jednostki samorządu terytorialnego

Budżet jednostki samorządu terytorialnego jest planem rocznym. Obejmuje on nie tylko dochody i przychody oraz wydatki i rozchody danej jednostki, lecz także przychody i wydatki zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych i środków specjalnych oraz funduszy celowych jednostki samorządu terytorialnego (Art. 109 ust.2 pkt2). Celem takiego ujęcia budżetu jest zachowanie jego jedności i spójności. Nie oznacza to jednak włączenia do budżetu jednostki samorządu terytorialnego przychodów i wydatków wyżej wymienionych podmiotów. Są to podmioty powiązane z budżetem metodą netto tzn. nie pełnymi kwotami przychodów i wydatków.

Od budżetu należy odróżnić uchwałę budżetową. Do uchwały budżetowej podlegają włączeniu tylko plany finansowe wyżej wymienionych budżetów.

W artykule 109 ust. 2 nie wymienia się natomiast innych elementów budżetu jak np. deficyt czy nadwyżka budżetowa. Wymienia je jedynie ustawa o samorządzie województwa, która definiuje budżet województwa jako plan finansowy obejmujący:

1. planowane dochody i wydatki województwa,

2. źródła sfinansowania deficytu budżetowego,

3. przeznaczenia nadwyżki budżetowej,

4. wydatki związane z wieloletnimi programami, w tym w szczególności inwestycyjnymi, z wyodrębnieniem wydatków na finansowanie każdego z programów.

Budżet województwa musi określać przychody i wydatki podmiotów wymienionych w art. 109 ust.2 pkt 2. Budżet gmin i powiatów obejmuje jedynie, to czego wymaga się w art. 109 ust 2.

Podstawę gospodarki finansowej jednostki samorządu terytorialnego stanowi jej budżet.

Należy odróżnić budżet od uchwały budżetowej. Ważne jest aby uchwała budżetowa zawierała tylko treść wymaganą lub dopuszczalną przez ustawę. Wydatki o których mowa w ustawie 1 punkt 4 tzn. wydatki związane z wieloletnimi programami inwestycyjnymi, z wyodrębnieniem wydatków na finansowanie poszczególnych programów, mają być wykazywane w załączniku do uchwały budżetowej. O uchwale budżetowej mówi artykuł 124. Jest to szczególny akt normatywny, ponieważ taki charakter mają jej treść, sposób tworzenia uchwały oraz jej obowiązywanie i kontrola. Od uchwały budżetowej wymaga się wskazania tylko ważniejszych źródeł dochodów. Oznacza to jedynie koncentrację na głównych źródłach dochodów danej jednostki samorządu terytorialnego. Należą do nich:

1. dochody ustalane i pobierane przez jednostki samorządu terytorialnego,

2. udziały w podatkach stanowiących dochód budżetu państwa,

3. dochody z majątku danej jednostki.

4. Subwencje i dotacje z budżetu państwa.

Udziały ustala się w globalnych dochodach budżetu państwa lub w wybranych przez organy państwowe podatkach. Udziały ustalane w poszczególnych podatkach przy zastosowaniu jednolitych stawek procentowych są bardzo podobne do dochodów własnych, pochodzą bowiem ze źródeł znajdujących się na terenie działania samorządu terytorialnego, a wpływy są uzależnione tak od rozmieszczenia tych źródeł -podobnie jak na wysokość dochodów własnych -z korzyścią zarówno dla budżetu samorządowego, jak i budżetu państwa.

Dotacje z budżetu państwa, występują w formie dotacji ogólnych lub celowych. Dotacje różnią się tym od dochodów własnych, że nie zależą od źródeł znajdujących się na terenie działania danego samorządu terytorialnego, nie są też przyznawane bezterminowo. Na ogół organy państwowe udzielają dotacji na okres roczny. Dotacja jest instrumentem finansowym, przy pomocy którego organy państwowe oddziaływują na gospodarkę organów samorządowych. Celem dotacji jest zasilanie budżetów samorządowych, związane z równoważeniem tych budżetów w celu wykonania zadań ciążących na samorządach.

Specyficzną formę dochodów samorządów terytorialnych stanowią dochody zwrotne w postaci zaciąganych kredytów bankowych oraz pożyczek udzielanych im przez organy i instytucje państwowe, prywatne jednostki gospodarcze oraz ludność. Mając osobowość prawną odpowiadają one za swoje zobowiązania zarówno majątkiem komunalnym jak i dochodami.

Zarząd jednostki samorządu terytorialnego jest upoważniony do zaciągania długu i do spłaty zobowiązań.

Bibliografia:

C. Kosikowski i Z. Szpringer FINANSE PUBLICZNE

Teksty ustaw Becka i komentarze Prawo Finansowe

Ustawa o dochodach jednostek samorządu terytorialnego w latach 1999 -2001

E. Denek FINANSE PUBLICZNE „Finansowe podstawy działalności samorządu terytorialnego”

1

Szukasz gotowej pracy ?

To pewna droga do poważnych kłopotów.

Plagiat jest przestępstwem !

Nie ryzykuj ! Nie warto !

Powierz swoje sprawy profesjonalistom.

---