CZĘŚĆ TEORETYCNA

WSTĘP

W przeważającej większości przypadków jelito grube, a ściślej jego część, usuwa się w ramach leczenia raka tego narządu. Znacznie rzadziej przyczynami resekcji są: zapalenie uchyłków, choroba Leśniowskiego-Crohna, wypadanie odbytnicy lub zgorzel okrężnicy. W zależności od położenia guza nowotworowego wycinana jest określona część jelita, tak by usunąć ewentualne przerzuty raka.

Wykonywane zabiegi obejmują: resekcję prawej lub lewej połowy jelita grubego (hemikolektomia ) oraz resekcję środkowego lub końcowego odcinka jelita.

Wspomniane zabiegi należą do operacji rozległych i związanych z możliwością wystąpienia wielu powikłań pooperacyjnych. Ograniczeniu ich liczby sprzyja odpowiednie postępowanie pielęgnacyjne w bezpośrednim okresie po zabiegu.

Pobyt na oddziale chirurgicznym i leczenie operacyjne stanowią dla człowieka chorego szczególne obciążenie psychiczne. Przygotowanie uwzględniające elementy psychologiczne, a szczególnie dostarczenie choremu takiej wiedzy, która pozwoli mu świadomie podjąć decyzję o operacji, jest niezbędne w przypadku wszystkich zabiegów.

Epidemiologia

Historia badań prowadzonych nad nowotworami złośliwymi w Polsce na długą tradycję. Obowiązek wypełnienia kart statystycznych dotyczących zgonów na nowotwory złośliwe wprowadzono w Polsce w 1918 roku. Podchodzące z nich dane były jednym z impulsów, który posłużył w 1924 roku do powstania Pierwszego Narodowego Programu Walki z Rakiem. W 1952 roku wprowadzono w Polsce obowiązek informowania o wszystkich nowych zachorowaniach na nowotwory złośliwe.

Rak jelita grubego (CRC, colorectal cancer) jest jednym z najczęstszych nowotworów złośliwych na świecie. W Polsce jest to drugi nowotwór złośliwy pod względem częstości zachorowań, wśród obu płci (po raku piersi u kobiet i po raku płuc u mężczyzn). Dynamika wzrostu zachorowań w Polsce jest najwyższa w Europie. Dane z roku 2006 mówiły o około 13.000 zachorowań ,a w 2010 roku było to już 15.000.W roku 2025 ma być 25.000 zachorowań i 16.000 zgonów. Liczba zachorowań wzrasta wraz z wiekiem, już od 40 roku życia wartość ta wzrasta aż dwukrotnie, przy czym 62% zachorowań u mężczyzn i 66% u kobiet diagnozuje się po 65 roku życia. Największa zachorowalność przypada na osoby między 45 a 70 rokiem życia. Powyższe dane stanowią fakt, którego wiele osób nie chce dostrzec - CRC występuje bardzo często, nie zależy od płci i jest powodem śmierci wielu osób.

Przyczyny

Etiologia CRC nie została niestety dotychczas wyjaśniona, poznano jednak wiele czynników, które sprzyjają zapoczątkowaniu rozwoju tego nowotworu. W badaniach wykazano, że jednym z najważniejszych jest wiek pacjenta. Wprawdzie nowotwór ten powstaje u młodych ludzi, ale jest to głównie choroba doświadczająca osoby po 50 roku życia i rośnie wraz z długością życia osiągając najwyższe zagrożenie po 70- roku życia. Wiąże się to ze wzrastającym wraz z wiekiem powstawaniem polipów. Są to wyrastające z wewnętrznej ściany jelita tworzy przypominające wyglądem grzyby .Niewielki odsetek tych polipów, jeżeli nie zostanie wcześniej zdiagnozowany i leczony, może przybrać postać złośliwego guza, tak zwanego polipa gruczolakowatego, a ich przekształcenie może nastąpić po 5-10 latach. Od 20 do 25% przypadków CRC może być przekazywana z pokolenia na pokolenie, podobnie jak na przykład grupa krwi. Cechę, która wywołuje raka, a nie skłonność występowania nowotworu dziedziczy genetycznie 5% pacejentów. Skutkiem jest dziedziczny niepolipowaty CRC tak zwany zespół  Lyncha (HNPCC)  I i II. Jeżeli HNPCC dotyczy jednego krewnego pierwszego stopnia, czyli rodziców, dzieci, rodzeństwa -ryzyko pojawienia się raka wzrasta 2-3 krotnie, a 5-6 krotnie, gdy dotyczy między innymi dwóch krewnych w pierwszym stopniu pokrewieństwa. Zespołem Lyncha I określa się przypadki, które dotyczą tylko raka jelita grubego, a jeśli występują z innymi nowotworami, diagnozowany jest wówczas zespół Lyncha II. Potencjalnie rakowe polipy rozpoczynają swój wzrost przed 20 rokiem życia i w związku z tą ,predyspozycją" genetyczną złośliwy guz rozwija się już w wieku 45 lat. Często wiąże się z ryzykiem zachorowania na wiele innych nowotworów , między innymi śluzówki macicy, trzustki, jelita cienkiego, żołądka, mózgu, przewodów żółciowych i dróg moczowych. Dziedziczny niepolipowaty rak jelita grubego rozpoznaje się głównie na podstawie wywiadu rodzinnego, biorąc pod uwagę wiele cech charakterystycznych, tak zwanych ,,zmodyfikowanych kryteriów amsterdamskich" określanych często jako reguła ,,3-2-1”:

• przynajmniej trzech członków twojej rodziny chorowało na raka jelita grubego (lub związane z nim nowotwory) i jedna z tych osób jest spokrewniona w pierwszej linii z pozostałymi dwoma;
  

• choroba wystąpiła w dwóch następnych pokoleniach;
  

• przynajmniej jedna osoba z tych chorych zachorowała na raka jelita grubego zanim ukończyła 50 rok życia.
  

Drugą konsekwencją wad genetycznych jest dziedziczna polipowatość gruczołowata (rodzinna), która charakteryzuje się powstawaniem tysięcy niezłośliwych polipów już w okresie młodzieńczym, które z biegiem czasu mogą zezłośliwieć. Jej rozwój następuje nie później niż w wieku 35 lat. U 85% wszystkich chorych nowotwór ten jednak nie pojawił się w wywiadzie rodzinnym. W związku z tym inne czynniki mają wpływ na jego występowanie. Choroby zapalne jelita grubego np. wrzodziejące zapalenie okrężnicy, choroba Crohna, rozległe zmiany zapalne trwające ponad 10 lat nasilają ryzyko raka. Istnieją również czynniki ryzyka, na które mamy wpływ, często wiążą się ściśle z naszym stylem życia. Jeżeli zmienimy swoje nawyki, możemy w znacznym stopniu zmniejszyć zagrożenie. W badaniach wskazuje się, że osoby otyłe częściej chorują na nowotwór jelita grubego. prawdopodobnie tłuszcz na powłokach brzusznych jest przyczyną zaburzeń przemiany materii, które sprzyjają podziałom komórek w jelicie grubym. Brak aktywności fizycznej przyczynia się z kolei do zmniejszonej perystaltyki jelita, masy kałowe wolniej przechodzą przez okrężnicę. Obecnie uważa się, że dieta ubogoresztkowa (z małą zawartością błonnika) dieta obfitująca w tłuszcze zwierzęce, czerwone mięso powoduje zaleganie treści pokarmowej w jelitach, produkcję kwasów żółciowych, które wywołują szkodliwe działanie na komórki okrężnicy. Kolejnym czynnikiem ryzyka jest niedobór kwasu foliowego, występującego głównie w owocach i warzywach, jak również palenie papierosów i picie alkoholu, który nawet spożywany sporadycznie zwiększa ryzyko wystąpienia CRC. Alkohol zwalnia ruchy jelita grubego i utrudnia wchłanianie substancji odżywczych.

Objawy raka jelita grubego

Podstawą dla uzyskania dobrego efektu leczenia jest wczesna diagnoza i interwencja lekarza. Jest to możliwe, gdy chory zaniepokojony niewielkimi często objawami, jak najszybciej zgłosi się do lekarza bądź pielęgniarki. Objawy CRC zależą od umiejscowienia guza w odcinku jelita grubego, zazwyczaj są mało swoiste, a do wczesnych, które powinny wzbudzić niepokój i być natychmiast diagnozowane zaliczamy:

• objawy niestrawności przewodu pokarmowego często określane przez pacjentów jako nieżyt żołądka;
  

• utrzymująca się zmiana rytmu wypróżnień biegunka lub zaparcia
  

• uczucie niepełnego wypróżnienia jelit po oddaniu stolca
  

• stałe lub okresowe parcie na stolec
  

• bolesne oddawanie gazów
  

• krwawienie z odbytu
  

• śluz i krew w stolcu (świeża jasnoczerwona lub bardzo ciemna). Chory przyjmuje to za objaw krwawienia z guzków krwawniczych -hemoroidów
  

• ból, dyskomfort w podbrzuszu- wzdęcia, bóle kolkowe, gazy, uczucie pełności
  

• utrata apetytu
  

• wąskie ,,ołówkowe stolce"
  

• wymioty
  

• spadek masy ciała
  

• złe samopoczucie- osłabienie, szybkie męczenie
  

• anemia wynikająca z niedoboru żelaza.
  

Nie należy wpadać w panikę. Większość wymienionych wyżej objawów jest częsta i nie musi mieć nic wspólnego z rakiem, ale o tym powinien zadecydować lekarz, dlatego każde zaburzenie oddawania stolca powinno być dokładnie zdiagnozowane.

 

DIAGNOSTYKA

Rozpoznanie nowotworu jelita grubego opiera się na badaniu podmiotowym, przedmiotowym oraz na badaniach dodatkowych.

Badania zasadnicze:

-badanie przedmiotowe jamy brzusznej (obecność guza, objawy otrzewnowe, napięcie powłok brzusznych, osłuchiwanie perystaltyki)

-badanie per rectum

-badania endoskopowe (rektoskopia, fibrosigmoideoskopia, kolonoskopia)

-badanie materiału biopsyjnego pobranego podczas endoskopii

Badania endoskopowe pozwalają na makroskopową ocenę błony śluzowej jelita oraz na pobranie materiału do badania. Ocena stopnia zaawansowania nowotworu jest niezbędna do planowania zabiegu operacyjnego, planowania leczenia skojarzonego oraz oceny rokowania. Wynik przedoperacyjnej kolonoskopii może zmienić plan postępowania chirurgicznego w 10% przypadków.

Dwie równorzędne klasyfikacje oparte na badaniu histopatologicznym

1.Klasyfikacja Dukesa

A- rak ograniczony do błony śluzowej

B- rak obejmujący całą grubość jelita, bez przerzutów do węzłów chłonnych

C- j.w. + przerzuty do węzłów chłonnych

D- obecność przerzutów odległych

2. Klasyfikacja TNM ( guz pierwotny, węzły chłonne, przerzuty odległe)

Według literatury około 20% chorych na raka jelita leczona jest w trybie pilnym bez wcześniejszego ustalenia rozpoznania z powodu powikłań (przedziurawienie przewodu pokarmowego, niedrożność, krwotok)

Inne badania wskazane:

-USG jamy brzusznej

-TK jamy brzusznej i miednicy

- RTG klatki piersiowej

-ocena układu sercowo naczyniowego

-inne badania rutynowe (morfologia, układ krzepnięcia, biochemia, grupa krwi)

LECZENIE

Najskuteczniejszą radykalną metodą leczenia jest leczenie chirurgiczne.

Hemikolektomia lewostronna jest wykonywana w guzach zgięcia śledzionowego i guzach okrężnicy zstępującej. Polega na częściowej resekcji jelita grubego (podwiązanie tętnicy okrężniczej lewej oraz zespoleniu okrężnicy z esicą lub górnym odcinkiem odbytnicy)

PRZYGOTOWANIE DO ZABIEGU OPERACYJNEGO

Każdy chory powinien być rzetelnie poinformowany o planowanym leczeniu, przebiegu, powikłaniach. Lepsze zrozumienie przedkłada się na obniżenie ryzyka powikłań.

Przygotowanie jelita do operacji.

Dieta ubogoresztkowa i płynna, doustne i doodbytnicze środki przeczyszczające (np. Fortrans)

Część chirurgów uważa, że przygotowanie mechaniczne nie przynosi żadnych rezultatów.

Profilaktyka przeciwzakrzepowa

Heparyny drobnocząsteczkowe przed i po operacji, pończochy przeciwzakrzepowe, metody ucisku pneumatycznego. Ocenia się że u około 35% chorych dochodzi do zakrzepicy naczyń.

Profilaktyka antybiotykowa

Obowiązkowa, obniża ryzyko powikłań infekcyjnych. Antybiotyk powinien być podany 30-60 minut przed operacją i dalej po zabiegu.

Pozostałe przygotowanie jak do planowego zabiegu:

1 Zaplanowanie indywidualnej opieki

2 Przygotowanie fizyczne (zapewnienie dostępu do żyły, cewnik do pęcherza moczowego, kontrola parametrów, toaleta, przygotowanie okolicy do operacji, pobranie krwi do badań)

3 Przygotowanie psychiczne

CZĘŚĆ PRAKTYCZNA

Opis przypadku

42-letni pan Ryszard C. jest w zerowej dobie po operacji hemikolectomii lewostronnej w znieczuleniu ogólnym. Z bloku operacyjnego wrócił 2 godziny temu. Pacjent zgłasza osłabienie, silne dolegliwości bólowe oraz mdłości. Opatrunek na ranie pooperacyjnej jest przesiąknięty wydzieliną treści krwistej. Z rany wyprowadzone są dwa dreny asekuracyjne zawierające: L-150ml, P-50 ml wydzieliny treści krwistej. Pacjent jest blady, zlany zimnym potem. Na Sali pooperacyjnej przetoczono dwie jednostki krwi zgodnej grupowo. W ciągłym wlewie podawana jest Morphina 5 ml/h. Pacjent chciałby się napić wody. Zgłasza dyskomfort spowodowany obecnością cewnika Foley'a w pęcherzu moczowym.

Parametry życiowe: BP 82/48mmHg, HR 90 u/min. Sat. 94%, Temp.ciała37,0° C

Pan Ryszard jest ekonomistą. Pracuje w banku. Od jakiegoś czasu nie czuł się najlepiej, konieczność pilnej operacji z powodu guza jelita spadła na niego nagle. Ma na utrzymaniu rodzinę i jest pełen obaw o swoje zdrowie. Nie wie jak ma wyglądać jego dieta po zabiegu i dopytuje , kiedy będzie mógł wrócić do pełnej aktywności.

PLAN OPIEKI W ˝0˝ DOBIE PO ZABIEGU HEMIKOLECTOMII (wycięcie lewej połowy okrężnicy):

1. Diagnoza pielęgniarska: Ryzyko wystąpienia wstrząsu.

Cel opieki: Zapobieganie wczesne wykrycie i szybka interwencja w przypadku wystąpienia wstrząsu.

Interwencje pielęgniarskie:

• Kontrola stanu świadomości chorego.

• Monitorowanie podstawowych funkcji życiowych chorego, prowadzenie kontrolki parametrów, co 15 minut w pierwszych dwóch godzinach po zabiegu, następnie, co godzinę w pierwszej dobie po zabiegu

• Tętna

• Ciśnienia tętniczego

• Oddechu

• Ilość wydalanego moczu

• Ocena barwy skóry i błon śluzowych, tzw. powrotu kapilarnego i temperatury ciała pacjenta

• Nawadnianie dożylne 2000-2500 ml (glukoza 5%, PWE, Płyn Ringera, NaCl 0,9%

• Prowadzenie bilansu płynów, kontrola ilości oddanego moczu;

• Dokumentowanie wszystkich pomiarów dokonanych u chorego w karcie pooperacyjnej.

• Dokumentowanie podawanych pacjentowi leków i płynów infuzyjnych.

• Szybkie reagowanie na zmieniający się stan chorego. W razie konieczności szybkie informowanie zespołu medycznego (chirurg, anestezjolog, pozostali członkowie zespołu pielęgniarskiego).

2. Diagnoza pielęgniarska: Ryzyko wystąpienia krwotoku.

Cel opieki: Zapobieganie wczesne wykrycie i szybka interwencja w przypadku wystąpienia krwotoku. Przeciwdziałanie powikłaniom pokrwotocznym.

Interwencje pielęgniarskie:

• Obserwacja rany operacyjnej, czystości opatrunku.

• Obserwacja ilości i jakości treści jaka może wypływać z założonych w trakcie zabiegu drenów asekuracyjnych.

• Obserwacja pojemników Redona, ilości i wyglądu wydzieliny.

• Zabezpieczenie krwi zgodnej grupowo.

• Na zlecenie lekarza pobranie badań krwi na morfologię.

3. Diagnoza pielęgniarska: Ryzyko zaburzeń w oddychaniu na skutek zmniejszonej powierzchni oddechowej z powodu bólu ze strony rany pooperacyjnej, zalegania wydzieliny w drogach oddechowych, jako powikłania po znieczuleniu ogólnym.

Cel opieki: Zapewnienie prawidłowej wentylacji płuc. Ułatwienie oddychania.

Interwencje pielęgniarskie:

• Obserwacja pacjenta pod kątem częstości i charakteru oddechu;

• Obserwacja barwy powłok skórnych i błon śluzowych pacjenta;

• Dokumentacja wyników obserwacji;

• Ułożenie chorego w pozycji wysokiej, lub półwysokiej;

• Zapewnienie na sali mikroklimatu ułatwiającego oddychanie - 18-20°C i 50-60% wilgotności względnej;

• Nacieranie i oklepywanie klatki piersiowej, co dwie godziny
  ( uwzględniając rodzaj zabiegu);

• Prowadzenie gimnastyki oddechowej;

• Nakłanianie i ułatwianie efektywnego kaszlu i odkrztuszania wydzieliny z dróg oddechowych;

• W razie konieczności odprowadzenie wydzieliny z dróg oddechowych za pomocą ssaka;

• Podanie środków przeciwbólowych na pisemne zlecenie lekarza przed ćwiczeniami oddechowymi;

• Doraźne podanie tlenu;

4. Diagnoza pielęgniarska: Ból ze strony rany pooperacyjnej.

Cel opieki: Złagodzenie, zniesienie, lub maksymalne ograniczenie bólu.

Interwencje pielęgniarskie:

• Ułożenie pacjenta w pozycji zmniejszającej napięcie okolic rany pooperacyjnej;

• Kontrola bólu odczuwanego przez pacjenta;

• Podawanie środków przeciwbólowych na pisemne zlecenie lekarza

( Morfina w pompie o przepływie V-5ml/h);

• Zachowanie szczególnej delikatności przy zabiegach pielęgnacyjnych;

• Synchronizacja zabiegów pielęgniarskich z podawaniem środków przeciwbólowych;

• Dokumentowanie farmakoterapii;

5. Diagnoza pielęgniarska: Niebezpieczeństwo wystąpienia wymiotów, nudności oraz czkawki, jako powikłania po zastosowanym znieczuleniu.

Cel opieki: Złagodzenie lub zniesienie dolegliwości. Zapewnienie komfortu i higieny osobistej.

Interwencje pielęgniarskie:

• Ułożenie pacjenta po znieczuleniu w pozycji półwysokiej z głową odchyloną w bok;

• Zapewnienie miski nerkowatej, ligniny, wody do przepłukania ust;

• Zapewnienie dopływu świeżego powietrza do sali w której przebywa pacjent;

• Nakłanianie pacjenta do wykonywania głębokich, spokojnych wdechów;

• Obserwacja i dokumentowanie ilości i jakości wymiotów;

• Wykonywanie toalety, częsta kontrola i obserwacja pacjenta;

• Podanie na pisemne zlecenie lekarza środków farmakologicznych zmniejszających nudności i p/ wymiotnych;

6. Diagnoza pielęgniarska: Niebezpieczeństwo wystąpienia infekcji pooperacyjnych (zapalenia otrzewnej oraz z powodu założonego cenika Foley`a do pęcherza moczoweg, wkłucia i.v, rany pooperacyjnej).

Cel: Ochrona przed wystąpieniem infekcji, zmniejszenie ryzyka.

Interwencje pielęgniarskie:

• Kontrolowanie bólu w obrębie jamy brzusznej;

• Stosowanie diety ścisłej

• Kontrolowanie treści wypływającej z drenów;

• Kontrolowanie mc. rany pooperacyjnej, zmiana opatrunku w przypadku przesiąknięcia;

• Stosowanie zasad aseptyki i antyseptyki podczas czynności wykonywanych przy pacjencie (dezynfekcja ampułek i butelek, używanie jednorazowych rękawiczek);

• Prowadzenie antybiotykoterapii wg. Zleceń lekarskich;

• Kontrolowanie parametrów życiowych mogących świadczyć o rozwijającym się zakażeniu (tętna, ciśnienia tętniczego, ciepłoty ciała i zapisywanie pomiarów);

• Prowadzenie karty kontroli wkłucia i.v.

• Stosowanie układu zamkniętego do przetaczania płynów, właściwy dobór zestawów (ograniczający ilość wykonywanych czynności).

• Obserwacja cewnika Foley`a, ilości oraz zawartości worka;

• Możliwie szybkie usunięcie cewnika z pęcherza moczowego;

• Wykonywanie toalety, zmiana przepoconej bielizny osobistej;

7. Diagnoza pielęgniarska: Pacjent odczuwa pragnienie, występuje suchość śluzówek.

Cel: Złagodzenie odczuwanych dolegliwości. Zmniejszenie ryzyka wystąpienia stanu zapalnego j. ustnej

Interwencje pielęgniarskie:

• Zwilżanie śluzówek j. ustnej solą fizjologiczną;

• Wykonywanie toalety, płukanie j. ustnej bezalkoholowymi płynami dentystycznymi;

• Smarowanie ust wazeliną, pędzlowanie gliceryną;

8. Diagnoza pielęgniarska: Ryzyko wystąpienia powikłań pooperacyjnych ze strony układu pokarmowego (↓ perystaltyka jelit).

Cel opieki: Przyśpieszenie powrotu perystaltyki jelit, zapobieganie powikłaniom.

Interwencje pielęgniarskie:

• Uruchamianie czynne w obrębie łóżka;

• Prowadzenie rehabilitacji oddechowej;

• Pytanie o subiektywne odczucia pacjenta;

9. Diagnoza pielęgniarska: Deficyt samoopieki i samopielęgnacji.

Cel opieki: Zapewnienie potrzeb biologicznych.

Interwencje pielęgniarskie:

• Określenie potrzeb pacjenta i ocena jego zdolności w zakresie samoopieki i samopielęgnacji;

• Pomoc pacjentowi w zaspokojeniu jego potrzeb biologicznych;

• Zapobieganie powikłaniom wynikającym z unieruchomienia takim jak: odleżyny, odparzenia, przykurcze poprzez podjęcie odpowiednich środków zapobiegawczych;

• Zachęcanie pacjenta do gimnastyki oddechowej;

• Współudział w rehabilitacji ruchowej pacjenta;

• Zachęcanie i mobilizowanie pacjenta do stopniowego podejmowania prób zapewnienia sobie samodzielności w zakresie samoopieki
  i samopielęgnacji;

• Wspieranie pacjenta w podejmowaniu samodzielnych działań;

• Zachęcanie najbliższych pacjenta do włączenia się do opieki nad nim;

10. Diagnoza pielęgniarska: Niepokój pacjenta o stan swojego zdrowia.

Cel opieki: Zmniejszenie niepokoju.

Interwencje pielęgniarskie:

• Stworzenie pacjentowi atmosfery życzliwości, zrozumienia i wsparcia. Zapewnienie bezpieczeństwa.

• Zapewnienie pacjentowi kontaktu z lekarzem

• Informowanie pacjenta o każdym zabiegu i czynności przy nim wykonywanych

• Zapewnienie pacjentowi kontaktu z najbliższymi, duchownym, psychologiem, innymi osobami pożądanymi

WSKAZÓWKI DLA PACJENTA DOTYCZĄCE POSTĘPOWANIA W ŻYCIU CODZIENNYM PO WYJŚCIU ZE SZPITALA

1. Przez okres 2-3 tygodni należy prowadzić oszczędzający tryb życia, należy ograniczyć wysiłek fizyczny do wykonywania codziennych czynności (spożywanie posiłków,toaleta, spokojny spacer)

2. Przez kilka miesięcy nie wolno dźwigać ciężkich przedmiotów.

3. Należy odpowiednio pielęgnować ranę po zabiegu:

-utrzymywać opatrunek suchy i czysty

- zmieniać opatrunek co 2-3 dni

- należy zrezygnować z kąpieli w wannie na rzecz krótkiego prysznicu, 3-4 razy w ciągu doby

- nie wolno zamoczyć opatrunku, a jeżeli się tak zdarzy to należy go zmienić.

Zalecenia żywieniowe przy raku jelita grubego

Jadłospis chorego powinien być łatwostrawny, aby nie dopuszczać do zalegania pokarmu w układzie pokarmowym. Pokarmy powinny zawierać dużo białka, zapewnia to szybsze gojenie ran, a także zapobiega zanikom mięśni u osób leżących. W każdym posiłku powinny być owoce i warzywa, które są żródłem witamin, soli mineralnych i błonnika niezbędnych w procesie regeneracji organizmu. Potrawy powinny być gotowane w wodzie, na parze lub duszone. Należy pić 2-3 litry napojów dziennie. Posiłki należy spożywać w regularnych odstępach czasu 5-6 razy dziennie w małych ilościach.

Nie wolno jeść:

- ciemnego, razowego pieczywa, tłustych ciast ( francuskie, kruche, z kremem), świeżych drożdżowych, ciast na proszku do pieczenia

- cukier zwiększa wzdęcia i powoduje kolki czyli dżemy, konfitury

- ziemniaków - powodują fermentację czyli wzdęcia

- tłuszcze zwierzęce całkowicie zakazane (smalec, tłuste wędliny, tłuste mięso)

- ryby wędzone i wędliny wędzone

- konserwy

- twarde sery, sery dojrzewające, tłusta śmietana

- całkowicie zakazane następujące jarzyny: kapusta, kalafior, brokuły, cebula, pory, fenkul, ogórki pod każdą postacią, rzodkiewki, groch, fasola, grzyby pod każdą postacią, orzechy

- owoce wielkopestkowe i gruszki, winogrona oraz przetwory (dżemy, konfitury)

- całkowicie zakazane przyprawy: ocet, musztarda, ketchup, pieprz, papryka

- wszystko co pieczone (mięso, jarzyny) na tłuszczu, ale może być z grilla,

kawa prawdziwa ziarnista, mocna herbata

Wolno jeść:

- jasne pieczywo, najlepiej nie całkiem świeże, ciasto drożdżowe ale też nie całkiem świeże, biszkopty, sucharki

- masło ale jedynie surowe nie przesmażane

- ryż biały, makarony, grysik

- mięso chude, duszone (do duszenia dodawać olej, a nie tłuszcze zwierzęce), grillowane, drób bez skórki, pasztety, galaretki z drobiu

- zamiast wędlin lepsze jest duszone mięso na zimno do bułki bo wędliny mają różne dziwne dodatki

- ryby pieczone w folii

- przetwory mleczne fermentowane (kefir, jogurt, maślanka, kwaśne mleko), białe sery, budynie, itp., wszystkie niesłodzone bez ziarenek - te przetwory mleczne poprawiają florę jelitową

- jarzyny: marchewka, szpinak, buraczki, pomidory bez skórki, seler, pietruszka

- owoce: jabłka, cytrusy, banany, kiwi

- soki z owoców j.w, marchewkowy, burakowy, pomidorowy - niesłodzone

- przyprawy: sól, zioła: bazylia, tymianek, cząber, czosnek

- kawa rozpuszczalna, herbata miętowa, słaba zwykła herbata

Rehabilitacja

Ważne jest, aby po operacji ruszać się, codziennie należy spacerować 30 minut dziennie, wykonywać wszystkie czynności dnia codziennego samodzielnie.

Pamiętaj!

Jeżeli zauważysz niepokojące objawy: ból brzucha, zaczerwienione lub pogrubiałe brzegi rany, biegunkę, obstrukcję, podwyższoną temperaturę oraz wszystkie objawy, które Cię zaniepokoją należy skontaktować się z lekarzem.

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

11

---