Buddyzm, zaliczany przez religioznawców do trzech wielkich religii uniwersalistycznych jest zjawiskiem szczególnym. Jego założyciel - Budda ("Przebudzony") Śakjamuni odrzucił ideę Boga - istoty najwyższej, stwórcy świata, a samego siebie przedstawił jako duchowego mistrza, różniącego się w zasadniczy sposób od proroków czy bożych wysłanników. Celem swej nauki uczynił wyzwolenie wszystkich istot z samary - odwiecznego kręgu wcieleń. Mimo że w postaci w pełni ukształtowanej doktryny buddyzm pojawił się już pomiędzy VI a V wiekiem p.n.e. - za rok narodzin księcia Siddharthy przyjmuje się rok 558, przebudzenia - 523, a śmierci 478 p.n.e., jego ewolucja nie zakończyła się wraz z parinirwaną Buddy, ale trwała na przestrzeni następujących wieków. (1)
Pierwszymi odbiorcami nauk Buddy zostało jego pięciu uczniów, których odnalazł w pobliżu Sarnath. Wkrótce wspólnota urosła do sześćdziesięciu mnichów, których Budda wysłał by nauczali w całym kraju. Król Magadhy, Bimbisara podarował Buddzie i jego wspólnocie pustelnię w Rajagrisze. Budda wędrował do Kapilawastu i powrotnie do Rajagrihy odwiedzając Śravasti i Vaiśali. O późniejszych latach wiadomo tylko tyle, że nauczał w wiharach położonych w pobliżu miast. (2)
Rdzeń pierwotnej nauki stanowiły Cztery Szlachetne Prawdy. Przebudzony ogłosił w nich przemijalność wszystkich zjawisk, ich współzależność, czyli brak istotowości, rzeczy "samej w sobie" jak powiedzielibyśmy posługując się filozofią Kanta, często niewłaściwie rozumianą przez zachodnich badaczy buddyzmu, jako nieistnienie - nicość, co sugerowałoby nihilizm. (3) Błędny sposób postrzegania zjawisk łączy się z cierpieniem powodowanym lgnięciem, czy też pożądaniem w stosunku do zjawisk - chwila ich zaniku musi nieuchronnie nieść z sobą ból. Wyeliminowanie cierpienia wymaga wiec porzucenia pożądania i niewłaściwych poglądów pogrążających czującą istotę w awidji - niewiedzy co owocuje osiągnięciem nirwany. Nirwana, to w dosłownym tłumaczeniu - "zgaśniecie". Ten kto zdoła ją osiągnąć wychodzi poza krąg uwarunkowanych wcieleń, w całkowicie odmienny sposób istnienia. Budda odmawiał definiowania stanu nirwany, jako całkowicie niepojętego dla umysłów pogrążonych w niewiedzy. Powiązać to można z odrzuceniem przez niego znanej z hinduizmu doktryny pudgali - osoby ("ja", ego). (4) Jednostka nie jest więc nieśmiertelnym "ja", atmanem, a jedynie złożeniem zmieniających się z chwili na chwilę skandh (dosł.: nagromadzeń, skupisk). Są to:
1. skupisko formy (rupa),
2. skupisko uczuć (wedana),
3. skupisko poznania (samdźna),
4. kupisko mentalnych sił kształtujących, wolitywnych (samskara)
5. świadomość (widźniana). (5)
Pozwolić odejść cierpieniu
Budda powiedział: "Nauczam tylko dwóch rzeczy: cierpienia i końca cierpienia". Co jest przyczyną cierpienia? Wyrasta ono z przywiązania. Jeśli umysł mówi "Jestem", następuje cierpienie. Kiedy umysł mówi "Nie ma mnie", cierpienie istnieje dalej. Dopóty dopóki umysł jest do czegoś przywiązany, cierpi. Kiedy umysł cichnie, staje się spokojny i wolny. Przywiązanie ma 108 imion. Może być zwane chciwością, gniewem, zawiścią, żądzą. Przywiązanie jest jak wąż, który zrzuca skórę. Pod jedną twardą skórą zawsze kryje się następna. Jak można uwolnić się od cierpienia? Po prostu należy pozwolić mu odejść. "W bólu je podtrzymujemy, szczęśliwi, gdy odejdzie". Cierpienie podąża za każdym niespokojnym umysłem, tak jak wóz za ciągnącym go wołem. Pokój duszy podążą za każdym, kto opanował umysł tak, jak jego własny cień. Przywiązanie zawsze przynosi cierpienie. Jest to prawo naturalne, tak jak prawo ognia. Nie liczy się, czy wierzysz, że ogień jest gorący. Jeśli go dotkniesz, poparzy cię. Dharma naucza nas jak kształtować, poznawać i uwalniać umysł. Kiedy umysł został opanowany, opanowana została całość Dharmy. Co jest kluczem do opanowania umysłu? Jest nim świadomość. Czy uwolnienie od cierpienia zabiera dużo czasu? Nie, oświecenie zawsze zdarza się tu i teraz, ale zrozumienie tego zająć może wiele żywotów ludzkich.
Maha Ghosananda
Budda (z sanskr. - przebudzony) - założyciel jednej z religii powszechnych - buddyzmu. Zwany również Śiakjamuni - mędrzec z (rodu) Śiakjów. Właściwie: Siddhartha Gautama z rodu (klanu, plemienia) Śiakjów. Urodzony ok. 560 roku p.n.e., jako syn władcy jednego z królestw leżących u podnóży Himalajów, na granicy dzisiejszego Nepalu i Indii. Zmarł (lub jak uważają buddyści - wszedł w stan nirwany) w wieku 80 lat.
Zgodnie z legendą, ojciec Buddy chciał go wychować na swojego następcę. Dowiedział się jednak, że jego synowi jest przeznaczone zostać mędrcem. Chcąc go odwieść od tych planów stworzył mu sztuczny świat w obrębie pałacowych murów, otoczył luksusem i zabronił kontaktu z ludźmi starymi, chorymi czy w jakikolwiek inny sposób nieszczęśliwymi. W końcu jednak Budda zetknął się przypadkowo ze starcem, człowiekiem chorym oraz zobaczył ludzkie zwłoki i to wywarło na nim takie wrażenie, że postanowił uciec z pałacu, aby zrozumieć przyczyny istnienia starości, chorób i cierpienia.
Od tego czasu Budda wędrował po północnych Indiach, zapoznając się z różnymi odmianami medytacyjnych i ascetycznych praktyk religijnych ówcześnie panujących, osiągając w każdej z nich mistrzostwo, żadna go jednak nie przekonała.
W końcu postanowił odrzucić je wszystkie i wypracować własną technikę dotarcia do prawdy. Zgodnie z legendą usiadł po prostu pod drzewem Bodhi, w miejscu obecnie zwanym Bodhgaja (niedaleko miasta Benares) i zaczął testować kolejno wszystkie techniki medytacyjne, które wcześniej poznał doprowadzając się przez 7 lat niemal do skrajnego wyczerpania. Wówczas pojął, że zbyt skrajnie ascetyczne techniki medytacyjne nie prowadzą do celu i zaczął normalnie odżywiać się i dbać o swoje zdrowie. Po tej decyzji zaczął robić błyskawiczne postępy i stosując kombinację umiarkowanej medytacji i zdrowego odżywiania się osiągnął szybko stan pełnego oświecenia. Było to anuttara samjak sambodhi - najwyższe pełne oświecenie, wyzwolenie od cierpienia i zrozumienie jego przyczyn. Od tego momentu zwano go Buddą - przebudzonym.
Po osiągnięciu tego stanu siedział jeszcze pod drzewem Bodhaja medytując nad tym co zrobić po osiągnięciu oświecenia. W tym czasie opracował podstawy swojego systemu nauczania zwanego Dharmą - składającego się z Czterech Szlachetnych Prawd i Ośmiorakiej Ścieżki prowadzącej do osiągnięcia Oświecenia, będących do dzisiaj podstawą buddyzmu.
Resztę swojego życia spędził wędrując po północnych Indiach nauczając zasad swojej religii, nie stworzył jednak (a nawet zabronił dokonania tego) jakiejś spójnej hierachii ani nie zdecydował się świadomie spisać zasad buddyzmu, pozostając do końca życia wędrownym kaznodzieją. M.in. dlatego buddyzm do dzisiaj nie ma czegoś co można by uznać za jego świętą księgę oraz nie ma żadnej instytucji władnej wydawać ostateczne sądy w sprawie wiary.
Budda umarł w niewielkiej miejscowości Kusinara, na długo wcześniej, jak podaje legenda, przewidując miejsce i czas swojej śmierci.
[Edytuj]
budda - znaczenie ogólniejsze
Słowo to (pisane małą literą) ma też ogólniejsze znaczenie - kogoś oświeconego, przebudzonego do prawdziwej natury istnienia, kto zerwał już z wszelkim przywiązaniem. W tym sensie doszedł on dalej niż bodhisattwa, który, aczkolwiek również oświecony, wciąż jest przywiązany do wyzwalania kolejnych czujących istot. Budda zerwał już nawet z tym przywiązaniem, a zatem po śmierci zamiast kolejnego wcielenia czeka go stan nirwany.
Zgodnie z tradycją buddyjską, Buddę Gautamę poprzedziło sześciu innych buddów: Wipashyin, Shikhin, Wishwabhu, Krakukchanda, Kanakamuni, Kashyapa. W odłamie Therawada wymienia się dodatkowo 18 buddów - w sumie jest ich 25, bowiem wliczony jest również Gautama.
Podstawowe założenia buddyzmu
Nauki Buddy zostały spisane w zbiorze pism Tipitaka. Podstawę buddyzmu stanowią cztery szlachetne prawdy sformułowane przez Buddę w pierwszej sutrze. Wskazują one na cierpienie człowieka i drogę uniknięcia cierpienia poprzez osiągnięcie oświecenia, do którego prowadzi ośmioraka ścieżka. Doświadczenie oświecenia jest centralnym punktem buddyzmu, bez którego utraciłby on sens. Propagowanie metod samodzielnego odkrywania, że cierpienie jest iluzją (medytacja), stanowi żywą treść buddyzmu, o wiele istotniejszą od doktrynalnego skostnienia wielkiej religii. Jeśli chodzi o szczegółowe rozwinięcie tej idei, poszczególne odłamy różnią się tu w znaczący sposób, buddyzm jest ogromnie różnorodny, tworzy i pielęgnuje wiele koncepcji, poglądów i rytuałów, dzieli się na wiele odłamów, szkół i tradycji. Jednocześnie wykazuje on dużą tolerancję dla licznych wewnętrznych sprzeczności, jako odzwierciedlających różne drogi i ślady poszukiwań metod przekształcenia cierpienia.
Buddyzm jest nietypową religią w tym sensie, że większość jego odłamów nie wymaga wiary w bogów (aczkolwiek podobnie jak agnostycyzm nie twierdzi też, że bogów nie ma). Wiara w cokolwiek jest istotna tylko, o ile pomaga w osiągnięciu oświecenia. Ważniejsze jest wykazywanie współczucia w stosunku do innych czujących istot (nie tylko ludzi).
Budda urodził się na nizinie Teraju leżącej u podnóża Himalajów, w granicach współczesnego Nepalu. Klan, z którego się wywodził, zwano Śakjami i z tego powodu o nim samym mówiono Śakjamuni - "mędrzec z rodu Śakjów". Jego wyznawcy określają go mianem Bhagavant ,czyli "Pan". "Budda" (sans.,pal.:buddha) nie jest imieniem własnym, lecz tytułem honorowym, oznaczającym "przebudzonego". imię własne Buddy brzmi Siddhattha Gotama. Zwyczajowo za daty życia Buddy przyjmuje się lata 566-486 p.n.e.
Tradycyjne żródła sugerują, że Budda i jego ród należeli do drugiego spośród czterech stanów indyjskiego
społeczestwa - arystokratycznego stanu wojowników, zwanych khattiya Mimo że życie pałacowe było pełne wygód, Budda nie znajdował w nim spełnienia, tęskniąc za czymś pełniejszym i bardziej zadawalającym duchowo. Późniejsze legendy ukazują rozczarowanie Buddy taką egzystencją; przejawia się ona między innymi w opowieści o czterech wycieczkach poza pałac, które odbył w swoim rydwanie. Nadmiernie opiekuńczy ojciec - lękając się ciągle, że Budda opuści dom, by zgodnie z proroczym snem jego matki Maji- której przed urodzeniem Siddhatty przyśnił się biały słoń wchodzący w jej bok (interpretowano to jako przepowiednie narodzin syna, który będzie albo wielkim władcą, albo wielkim nauczycielem duchowym)- nakazał, by ulice miasta zaludnili ludzie zdrowi i weseli, tak aby Siddhatthy nie zmartwił jakikolwiek nieprzyjemny widok. Z trasy przejazdu usunięto starców i chorych, lecz przez przypadek Budda spotkał starca. Porażony odkryciem starości kazał wożnicy natychmiast wracać do pałacu, gdzie oddał się rozmyślaniom nad sensem starzenia się. Podczas drugiej wycieczki Budda spotkał chorego, a podzas trzeciej dostrzegł zwłoki niesione na miejsce kremacji. Doświadczenia te uwidoczniły mu przede wszystkim przemijalność ludzkiej egzystencji i uświadomiły, że nawet ściany pałacu nie są w stanie uchronić go przed cierpieniem i śmiercią. W trakcie czwartej wyprawy z pałacu Budda spotkał żebrzącego mnicha, który zainspirował go pomysłem podjęcia samodzielnych poszukiwań rozwiązania problemów człowieczej kondycji. Tej samej nocy Budda postanowił opuścić pałac, po czym - rzuciwszy ostatnie spojrzenie na śpiącą żonę i syna - odszedł, by zostać wędrownym żebrakiem.
Jest mało prawdopodobne, aby ta prosta, wzruszająca historia była prawdziwa w sensie literalnym. Trudno uwierzyć, by Budda był aż tak prostoduszny, jak go przedstawia legenda, lub by rozczarowanie życiem pałacowym nastąpiło aż tak gwałtownie. Bardziej uzasadnione może być odczytanie tej historii jako przypowieści, w której życie pałacowe stanowi symbol samozadowolenia i samoszukiwania się, a cztery znaki obrazowałyby rozwijające się zrozumienie natury ludzkiego stanu. Przypowieść ta sugeruje również, że chociaż znaki, o których w niej mowa, widoczne są wszędzie wokół nas, większość ludzi - tak jak młody Budda - tworzy bariery mentalne (pałacowe mury), aby odgrodzić się od nieprzyjemnych elementów rzeczywistości. Mimo to nadchodzą chwile, w których owe niemiłe fakty - na przykład choroba lub śmierć - narzucają się nam z siłą, której nie sposób ignorować, podobnie ja przytrafiło się Buddzie, kiedy wyjechał z pałacu w swoim rydwanie.
Wyrwany z błogiego samozadowolenia Budda podjął decyzję o porzuceniu rodziny i poszukiwaniu wiedzy duchowej. Pierwszym nauczycielem Buddy został Alara Kalama, który nauczył go techniki medytacji prowadzącej do osiągnięcia głębokich stanów transowych. Budda okazał się pojętnym uczniem i szybko zdobył umiejętność wchodzenia w stan głębokiego skupienia, znany jako "sfera nicości", i długotrwałego pozostawania w nim. Tempo i perfekcja, z jaką opanował tę technikę, spowodowały, że Alara zaproponował mu wspólne prowadzenie grupy. Budda wszelako odmówił, ponieważ jakkolwiek doświadczenie związane z medytacją wypełnione było spokojem i błogością, nie prowadziło do trwałych rozwiązań, do których dążył; zawsze w końcu następowało wyjście z tego stanu i powrót do normalnej świadomości i nie rozwikłanych fundamentalnych problemów narodzin, choroby, starości i śmierci.
Budda kontynuował swoje poszukiwania i podjął naukę u kolejnego nauczyciela - Uddaki Ramaputty. Udaka zapoznał go z bardziej wyrafinowaną techniką, która pozwalała praktykującemu wejść w "sferę ani postrzegania, ani braku postrzegania", będącą niezwykle wusublimowanym stanem umysłu, prowadzącym niemalże do zaniknięcia świadomości. Umiejętności Buddy zrobiły na Uddace tak wielkie wrażenie, że zaproponował mu, iż zostanie jego uczniem. Ten odmówił jednak, uznając zdolność osiągania mistycznych stanów świadomości za umiejętność cenną w swoim rodzaju, ale rozbieżną z celem, do którego dążył.
Po eksperymentach medytacyjnych Budda zwrócił uwagę na techniki innego typu. Były one związane z ekstremalnymi wyrzeczeniami, podejmowanymi w celu stłumienia żądz i namiętności. Początkowo Budda ćwiczył ponownie nad oddechem, polegające na coraz dłuższym jego powstrzymywaniu. Zamiast wiedzy duchowej przyniosło mu to jedynie silne bóle głowy. Zarzuciwszy tę technikę, Budda spróbował drugiej metody, która polegała na ograniczeniu przyjmowania pokarmów do mikroskopijnych porcji - zaledwie łyżki zupy fasolowej dziennie. Nie trzeba było długo czekać, aby doprowadziło go to do takiego wycieńczenia, że nie potrafił utrzymać się w pozycji siedzącej i zaczeły mu wypadać włosy. wówczas Budda uświadomił sobie, że i ta forma samoumartwiania nie przynosi rezultatów, a zatem i ją zarzucił. Wysiłki te nie poszły jednak całkowicie na marne, ponieważ zdobyte doświadczenia wykazały mu bezproduktywność wszelkich skrajności. Wcześniejsze życie pełne zbytku nie przyniosło mu satysfakcji, podobnie jaksześcioletnie eksperymenty z ascetycznymi umartwieniami. Budda zrozumiał, że najbardziej produktywną metodą było wybranie "Srodkowej drogi" pomiędzy tymi ekstremami. Najwłaściwszym stylem życia byłoby więc zachowywanie umiarkowania bez negowania pragnień czy nadmiernego im ulegania.
Działając zgodnie z tą zasadą, Budda zaczął przyjmować pokarmy i wznowił praktyki madytacyjne. Robił teraz gwałtowne postępy i pewnej nocy, siedząc pod drzewem, znanym pożniej jako drzewo bodhi, osiągnął stan pełnego oświecenia, którego poszukiwał. Podczas pierwszego okresu czuwania owej nocy Budda zdobył moc oglądania swych wcześniejszych wcieleń, w pełni je sobie przypominając W trakcie drugiego okresu czuwania osiągnął zdolność jasnowidzenia, która pozwoliła mu dostrzec związek śmierci i odrodzenia wszelkich istot we wszechświecie z popełnianymi przez nie dobrymi i złymi uczynkami. W trzeciej części nocy Budda zrozumiał, że uwolnił się od "plugastw duchowych" i udało mu się wykorzenić żądzę oraz niewiedzę. Uczynił "to, co winno zostać zrobione" - osiągnął nirwanę i położył kres kolejnym narodzinom.
Budda osiągnął stan oświecenia w miejscu zwanym Bodhgaja, gdzie pozostał przez siedem następnych tygodni rozmyślając nad swą przyszłością. Rozważał tam możliwość zostania nauczycielem duchowym , choć zniechęcały go do tego trudności z przekazaniem głębokiego wglądu, który osiągnął. Przez jakiś czas skłaniał się ku życiu w samotności jednak powodowany współczuciem postanowił ogłosić światu swoje nauki - czyli dharmę (pal.dhamma).
Po przybyciu do znajdującego się w pobliżu Benaresu parku Buddę powitali jego byli koledzy, którzy mimo początkowego wachania - szybko dostrzegli zmiany, które w nim zaszły. Budda oznajmił, że jest tathagatą (ten który osiągnął to, co jest naprawdę), po czym wygłosił swoje pierwsze kazanie. Zachowało się ono w formie pouczenia (sutta), zwanego Puszczeniem w Ruch Koła Dharmy. Zawiera ono zasadnicze nauki buddyzmu wyłożone za pomocą formuły, zwanej jako Cztery Szlachetne Prawdy.
Reszte życia Budda spędził podróżując pieszo przez miasta oraz wioski północno - wschodnich Indii i zwracając się do słuchaczy reprezentujących wiele różnych sfer religijnych, społecznych i ekonomicznych. Jego zachowanie cechowało się zawsze uprzejmością i spokojem, a liczni nawróceni - o których wspominają teksty - dają świadectwo siły jego perswazji i charyzmy.
Budda umarł w niewielkim mieście Kusinara leżąc między dwoma drzewami sala, które cudownie zakwitły, choć nie była to pora ich kwitnienia. Mimo że częstokroć powiada się, iż Budda zmarł zjadłszy zatrutą wieprzowinę podaną mu przez świeckiego wyznawce, z relacji zawartej w Kazaniu o Wielkim Zgaśnięciu jasno wynika, że po tym zdarzeniu doszedł on do zdrowia i umarł w jakiś czas póżniej, najwyraźniej z przyczyn naturalnych.
Zgodnie z radą Buddy w buddyzmie nigdy nie ustanowiono żadnego nadrzędnego ośrodka władzy, rozstrzygającego spory doktrynalne, ani też żadnego ciała czy instytucji, które byłyby władne głosić dogmaty i prawdy wiary obowiązujące wszystkich wyznawców tej religii.