SAMOBÓJSTWO

Samobójstwo jest bardziej lękiem przed życiem i jego problemami niż pragnieniem śmierci. Kryzys samobójczy powstaje, gdy człowiek nie widzi nadziei na przyszłość.

1. Fikcje i fakty na temat samobójstw

Samobójstwo to nie tyle pragnienie śmierci, co strach przed życiem.

FIKCJE I FAKTY NA TEMAT SAMOBÓJSTWA

Fikcja: Nie popełni samobójstwa ten, kto o nim mówi.

Fakt: Na 10 samobójców przypada ośmiu, którzy niedwuznacznie o swoich zamiarach mówili.

Fikcja: Do samobójstwa dochodzi bez oznak sygnalizacyjnych.

Fakt: Wiele obserwacji uczy, że ludzie, którzy odbierają sobie życie, sygnalizowali to przeważnie niedwuznacznymi oznakami lub działaniami.

Fikcja: Kto popełnia samobójstwo, koniecznie chce odebrać sobie życie.

Fakt: Większość samobójców oscyluje między pragnieniem, by żyć i tym, by umrzeć. „Igrają ze śmiercią", pozostawiając innym ratowanie siebie. Rzadko kto odbiera sobie życie nie odsłaniając swoich uczuć komuś drugiemu.

Fikcja: Kto raz skłania się do samobójstwa, będzie to czynił zawsze.

Fakt: Ludzie zmęczeni życiem tylko w pewnym okresie swego życia odczuwają pragnienie zabicia siebie. Jednak osoba, która w swojej historii ma epizod próby samobójczej znajduje się w grupie ryzyka ponownej próby, szczególnie gdy znów w jej życiu nawarstwią się trudności.

Fikcja: Można zmniejszyć ryzyko samobójstwa unikając poruszania tego tematu.

Fakt: Częstość samobójstw można zmniejszyć raczej przez ot­warte poruszanie tego tematu niż przez traktowanie go jako tabu. Rozmawianie o tym nie rodzi tendencji samobójczych w głowie osoby będącej w kryzysie. Większość osób myślą­cych o samobójstwie czuje ulgę mogąc otwarcie porozma­wiać o swojej strasznej tajemnicy.

Fikcja: Samobójstwo najczęściej występuje wśród bogatych, lub odwrotnie - prawie wyłącznie wśród ubogich.

Fakt: Samobójstwo nie jest ani chorobą bogatych, ani plagą biednych. Jest bardzo „demokratyczne" i zdarza się we wszystkich warstwach.

Fikcja: Samobójstwo jest dziedziczne, jest „złem rodzinnym".

Fakt: Samobójstwo nie jest dziedziczne, jest zjawiskiem indywidualnym, choć istnieją dowody na pewne rodzinne skłonności, raczej jako modelowanie sposobów rozwiązywania problemów.

Fikcja: Wszyscy, którzy popełniają lub chcą popełnić samobójstwo, są chorzy psychicznie, każde samobójstwo jest czynem człowieka niezdrowego na umyśle.

Fakt: Okazuje się na podstawie setek najnowszych doniesień, że samobójca jest wprawdzie krańcowo nieszczęśliwy, ale niekoniecznie chory psychicznie.

2. Dane Statystyczne.

Codziennie umiera na świecie śmiercią samobójczą 2.500 - 3.000 osób

W latach siedemdziesiątych wśród młodzieży istniała prawdziwa epi­demia samobójstw. W kolejnych latach liczba samobójstw w młodszych grupach wiekowych malała, by od 1991 roku znowu systematycznie rosnąć.

Od 1991 roku rozpoczyna się kolejny wzrost samobójstw wśród młodzieży, który może zwiastować kolejną epidemię samobójstw, którą już w latach siedemdziesiątych doświadczała młodzież polska.

Zamachy samobójcze na razie nie mają w Polsce znamion plagi czy klęski społecznej. Niemniej liczba samobójstw odpowiada liczbie śmier­ci w wypadkach drogowych. Samobójstwo jest również ponad dziesięć razy częstszą przyczyną zgonu niż zabójstwo (Szott E., 1993 r.). W roku 1993 liczba samobójstw w Polsce na 100 000 mieszkańców wynosiła 12,4 (Poznań - 600 000 mieszkańców - co roku ok. 74 osób popełnia samobójstwo). Według danych z roku 2000 w Polsce popełniono ponad 5500 zamachów samobójczych, z czego 4947 skończyło się zgonem.

3. Przyczyny samobójstw.

a. przyczyny kliniczne: - depresja; - alkoholizm i inne uzależnienia; - schizofrenia; - zaburzenia osobowości; - molestowanie seksualne dzieci (sprawcy i ofiary).

b. pozakliniczne przyczyny samobójstw: - związki interpersonalne (nieudane); - samotność; - poczucie niedopasowania, alienacja; - ciężka strata (osoba bliska, prac, majątek); - nieporozumienia rodzinne; - choroby przewlekłe; - warunki ekonomiczne; - efekt Wertera - jako wskazanie słusznego społecznego sposobu rozwiązywania problemów (eksperyment Philipsa - na podstawie dokumentacji stwierdził, iż w ciągu dwóch miesięcy po informacji w mediach o głośnym samobójstwie znaczącej osoby liczba samobójstw wzrastała średnio o 58 osób w USA.

c. Przyczyny samobójstw wśród nastolatków.

• Relacje z rodzicami 67%

• Relacje z innymi bliskimi osobami 38%

• Szkoła 25%

• Obiektywne trudności życiowe 12%

• Globalna ocena sytuacji życiowej 19%

Relacje z rodzicami:

• Rozpad rodziny

Przez ostatnie 30 lat tendencje socjologiczne wykazują wysoką korelację pomiędzy wzrostem liczby samobójstw wśród nastolatków i wzrostem liczby rozwodów. Badania wykazały, że w latach kiedy spadała nieco liczba rozwo­dów, obniżała się też liczba samobójstw wśród nasto­latków.

Poza tym większość samobójstw wśród nastolatków popełniają dzieci z rozbitych rodzin.

• Zjawisko samooskarżania

Większość dzieci obwinia siebie o spowodowanie rozejścia się rodziców. Czasami przyczyną tego jest zachowanie jednego z rodziców, obciążające dziecko winą za rozwód. W większości przypadków takie samooskarżanie wynika z postawy dziecka, które przypisuje sobie możliwość kie­rowania rozwojem wydarzeń. Myśli na przykład: „Gdy­bym w ten sposób nie postępował, rodzice byliby razem": W innych przypadkach załamane dzieci stwierdzały, że gdyby nie one, rodzice byliby szczęśliwym małżeńst­wem. Do problemu samooskarżeń trzeba nieustannie wracać - zbyt wiele dzieci wierzy w swoją winę i niepot­rzebnie cierpi.

Nie znaczy to, że dzieci wszystkich rodziców decydujących się na rozwód będą automatycznie bezpośred­nio zagrożone samobójstwem. Rodzice po rozwodzie nie powinni obciążać się niepotrzebnie winą lub strachem. Muszą za to być wrażliwi na emocjonalne skutki, jakie rozwód wywiera na dziecko.

Im więcej rozłąk i odejść widzi i doświadcza dziecko, tym więcej w jego postawie wobec życia może być później skłonności do rozpaczy i załamań.

Jeśli nie uzyskają w domu potrzebnej im zachęty i afirmacji, będą jej szukać gdzie indziej -mogą się nawet znaleźć w negatywnej grupie rówieśniczej tylko po to, by otrzymać jakąś dozę akceptacji.

4. Znaki ostrzegawcze

Nie istnieje „typowy", „przeciętny" samobójca.

Bardzo ogólny portret psychologiczny samobójcy, do którego oczywiście zalicza się tylko część potencjalnych samobójców, lecz stwierdzenie u pacjenta takich cech powinno wyczulić terapeutę i spowodować baczniejszą obserwację pod kątem prób popełnienia samobójstwa. Osoba o skłonnościach samobójczych - ma generalnie poczucie osamotnienia, zamknięta w sobie, introwertywna, ma duże trudności z zaadoptowaniem się do warunków, w jakich się znalazła. Nadwrażliwa, gotowa brać wszystko do siebie, a co za tym idzie, o niskiej samoocenie. Pesymista. Możliwa słaba kontrola impulsów, często oprócz poczucia samotności, to osoby naprawdę samotne, bez przyjaciół, rodziny, czyli bez bardzo ważnej w takich przypadkach grupy wsparcia społecznego. Wśród młodzieży dominuje brak świadomości upływającego czasu gojącego rany, w tym wieku problemy są na zawsze i nie do rozstrzygnięcia.

Istnieją jednak znaki ostrzegawcze, które w porę dostrzeżone i budzące reakcje otoczenia, mogą uratować potencjalnemu samobójcy życie. Oto niektóre z nich:

Osoba zagrożona samobójstwem:

• mówi o popełnieniu samobójstwa waha się to od otwartych deklaracji zamiaru samobójstwa do niejasnych wzmianek, ukrytych czy nawet dziwacznych aluzji. Często rozpoznaje się je jako takie dopiero po fakcie. Otwarte werbalne znaki ostrzegawcze: „chcę umrzeć”, „już dłużej nie mogę”, ”wolałbym nie żyć”, „mam ochotę się zabić” Mniej wyraźne wypowiedzi: „już niedługo nie będziesz się musiał o mnie martwić”, „niedługo nie będę już ci sprawiał kłopotów”

• rozdaje ważne dla niej rzeczy. Rozdawanie swoich cennych rzeczy uważane jest za najbardziej radykalne zachowanie ostrzegawcze i powin­no się na nie zareagować NATYCHMIAST.

• przygotowuje się do śmierci pisząc testament i porządkując swoje sprawy. Pisanie testamentu czy nagłe szukanie pojednania z dawnymi nieprzyjaciółmi powinno być trakto­wane jako wyraźny objaw przygotowywania się na śmierć.

• jest bardzo zainteresowana problemem śmierci i umierania. Wszelkie obsesje na punkcie spraw takich jak śmierć, choroby śmiertelne, cmentarze, żałoba, a nawet tematy religijne, jak koniec świata czy życie pozagrobowe mogą wskazywać na zamiar samobójstwa. Takich obsesji nie nabywa się przypadkowo. Zwykle są przejawem jakiegoś wewnętrznego problemu, cierpienia czy konfliktu

• podjęła wcześniejszą próbę pozbawienia się życia. Czterech z pięciu młodych ludzi, którzy w tym roku popełnią samobójstwo, ma za sobą wcześniejsze próby (nie zawsze wiemy o tym, że takie próby miały miejsce). Około 12% nastolatków podejmujących próby samobójcze w tym roku, zrealizuje skutecznie ten za­miar przed upływem następnych dwóch lat, szczególnie gdy nie otrzyma żadnego wsparcia

• niepotrzebnie podejmuje ryzykowne działania

• doświadczyła niedawno poważnej straty. Śmierć kogoś bliskiego, rozwód, rozstanie z partnerem/partnerką, utratę wcześniejszej pozycji w grupie, utratę pracy, życiowych oszczędności, itp.

• nie dba o swój wygląd zewnętrzny. Zaniedbanie swojego zwykłego wyglądu, niechlujstwo i nieświeżość mogą być oznakami depresji i wyrażać: „Już się o siebie nie troszczę"

• traci zainteresowanie hobby, szkołą, pracą, itd. Może wycofywać się ze zwykłych zajęć i zainteresowań, ograniczając się do kontaktu z jednym przyjacielem lub z nikim.

• wycofuje się z kontaktów towarzyskich. Życie towarzyskie - osoby w depresji lub przytłoczone problemami coraz bardziej odchodzą na bok. Osoby te mogą stawać się trudne w kon­takcie, pozbawione entuzjazmu i ponure. Ważna jest obserwacja ich zdolności podtrzymywania przyjaźni.

• drastycznie zmienia swoje zachowanie. Zmiany w osobowości - osoba zwykle łagodnego, spo­kojnego usposobienia staje się często głośna, nerwo­wa, gwałtowna, a nawet agresywna. Z drugiej strony osoba zwykle żywa, towarzyska często staje się odlud­kiem i popada w nadmierną refleksyjność.

• ma problemy z jedzeniem i spaniem. Jedzenie - za mało albo za dużo, co powoduje drastycz­ny przyrost wagi lub znaczną utratę na wadze; sen - o wiele więcej niż zazwyczaj lub bezsenność. Objawami obydwu skrajności może być ciągłe zmę­czenie lub nadpobudliwość

5. Jak możesz pomóc osobie zagrożonej samobójstwem.

Człowieka zagrożonego samobójstwem nie wolno pozostawić samemu sobie - jest to podstawowa zasada w profilaktyce samobójstw. Decydujące znaczenie ma kontakt z takim człowiekiem, również werbalny.
Mitchel Anthony, amerykański suicydolog uważa, że stykając się z załamanym nastolatkiem nie trzeba wpadać w panikę, że nie jest się psychologiem czy innym specjalistą. Ponad 80% osób zagrożonych uzyskuje pomoc od niespecjalistów. Oczywiście, że w sprawach życia i śmierci nie można pozwolić sobie na zbytnią pewność siebie. Trzeba jednak ośmielić się okazując pomoc, pamiętając o kontakcie ze specjalistą. Oto wskazówki postępowania terapeutycznego z osobą pozostającą w sytuacji kryzysowej:

1. "Zbuduj pomiędzy wami most":
bądź mocnym, mów tonem życzliwym ale stanowczym, dostarczaj wzmocnienia pozytywnego za okazanie rozsądku i szukanie pomocy przez skontaktowanie się,
ukaż, że obchodzi cię jej problem i jest dla ciebie ważny, zapewnij oparcie emocjonalne.

2. Słuchaj:
pomóż tej osobie zacząć mówić, a wtedy słuchaj, koniecznie postaraj się zrozumieć problemy, które kryją się za wypowiedziami tej osoby.

3. Oceń rzeczywistość:
na ile są poważne zamiary skończenia z sobą? Czy istnieje konkretny plan, czy jest to tylko powracająca myśl o samobójstwie? Nie obiecuj tajemnicy, to może kosztować ludzkie życie,

4. Oceń natężenie:
oceń, czy ta osoba ma poważne myśli samobójcze, czy jest tylko bardzo wzburzona,
jak silne są emocje w tej chwili?

5. Traktuj rozmówcę poważnie:
nie lekceważ ani nie umniejszaj znaczenia słów tej osoby, pod pozornym spokojem może kryć się ogromne poczucie rozpaczy, Nie oceniaj, nie dyskutuj na temat dopuszczalności i słuszności samobójstwa czy określonych uczuć, nie dawaj wykładów na temat wartości życia.Zaufaj swoim podejrzeniom, że twój podopieczny może myśleć o samozniszczeniu

6. Zadaj właściwe pytania:
jeśli rozmówca ma myśli samobójcze, nie bój się o nie pytać, samo "wyłożenie kart na stół" i przystąpienie do rozprawy z problemem może mieć wartość terapeutyczną.

7. Znajdź i zmobilizuj systemy oparcia:
oceń, czy rozmówca ma w sobie siły, które mogą być dla niego oparciem w pokonywaniu kryzysu, dowiedz się, kto jest najważniejszą osobą w jego życiu (mającą największy wpływ na jego życie), czy można się z nią skontaktować, czy będzie pomocna.

8. Podejmij działania:
zrób coś konkretnego i namacalnego, daj osobie zagrożonej coś, czego będzie mogła się uchwycić, skoncentruj się na najważniejszej sprawie i zastosuj metody pozytywnego opanowania problemu, ustal hierarchię problemów i zaplanuj działanie, skłoń rozmówcę do podjęcia decyzji, by zrobił coś konstruktywnego w celu znamy swojej sytuacji, jeśli to potrzebne, przejmij inicjatywę i bądź stanowczy, na ile i kiedy to tylko będzie możliwe, odsuń osobę zagrożoną od jej głównych środków samozniszczenia.

9. Utrzymaj cel:
kryzys niekoniecznie można uznać za miniony tylko dlatego, że osoba zagrożona twierdzi, iż tak się stało, konieczne jest dalsze postępowanie, upewnij się, że tak się stało.

10. Przekaż pałeczkę:
zapewnij "wyspy oparcia" wokół zagrożonej osoby, włącz w to najwięcej pozytywnie nastawionych życzliwych osób, zawsze dbaj o to, by osoba zagrożona była ciągle otoczona pomocą.

11. Bądź czujny, zapamiętaj listę znaków ostrzegawczych.

12. Usuń dostępne środki pozbawienia się życia - lub poproś o to inne osoby mieszkające z potencjalnym samobójcą (lekarstwa, sznury, liny, broń - teoria przedmiotów kojarzonych z przemocą).

13. Zawrzyj pakt na życie - mogę Ci pomóc, jeśli tego zechcesz - umawiamy się na każde kolejne spotkanie i wymagamy ustnego zapewnienia osoby pragnącej popełnić samobójstwo, że do następnego spotkania nie podejmie próby.

14. W sytuacjach, gdy osoba szukająca pomocy silnie dąży do próby samobójczej jako ostateczne rozwiązanie swoich problemów - prosimy, by ze szczegółami wyobraziła sobie swój pogrzeb, uczucia najbliższych, ich troski po jego śmierci, poczucie winy za jego śmierć. Chodzi o uświadomienie, że to nie jest rozwiązanie problemu, a tylko wyeliminowanie z niego swojej osoby.

15. Gdy podejrzewamy, iż osoba jest bardzo zdeterminowana i na pewno podejmie próbę - należy zawiadomić pogotowie, umożliwić natychmiastowy kontakt z psychiatrą, ewentualnie z lekarzem rodzinnym, przewieźć do szpitala psychiatrycznego, powiadomić rodzinę, nie dopuszczając, by pacjent był sam.

8. Umiejętność właściwego „przetwarzania” porażek.

Porażka łączy w sobie dwa ważniejsze czynniki motywujące do samobójstwa: brak poczucia własnej wartości i niezdolność do radzenia sobie z problemami. Porażka - a dokładniej nieumiejętność właściwego „przetwarzania" porażek - bardzo osłabia poczucie własnej wartości. Taki nieopanowany „syndrom porażki" może zniszczyć w młodej osobie wszelki zapał czy zdecydowanie osiągnięcia czegoś w życiu.

Porażka jest najpowszechniejszym, ale najmniej przyjemnym z ludzkich doświadczeń.

Porażka nie jest problemem. Proble­mem jest to, jak na nią zareagujemy.

Porażka i sukces to bardzo względne terminy. Ich względność potwierdza długa historia słynnych porażek. Na przykład:

Chłopak, którego uznano za niedo­rozwiniętego, ponieważ zaczął mówić dopiero w wieku czterech lat, to Albert Einstein.

Chłopak, którego rodzicom nauczyciele powiedzieli, że jest tak głupi, że nigdy się niczego nie nauczy, to Thomas Edison. Temu człowiekowi prawie 5 tysięcy razy nie udało się odnaleźć odpowiednie­go tworzywa na drucik w żarówce.

Kompozytor, którego prace krytycy uznali za beznadziejne, to Ludwig van Beethoven.

Młody człowiek, którego wydawca gazety wy­rzucił z pracy, ponieważ „nie miał żadnych dobrych po­mysłów", to Walt Disney.

Ci ludzie sukcesu wiedzieli, że najlepszą szkołą życia jest doświadczenie. Zamiast prowadzić rachunek osobistych sukcesów i klęsk, należy skupić się na tym, czego można się nau­czyć ponosząc porażki.

Korzyści, jakie można wynieść z doświadczenia porażki:

1. Z każdego doświadczenia można się czegoś nauczyć. „Czego nauczyło mnie to przykre doświadczenie?" „Co zmienić?" „Czego się trzymać?" Ucząc się z tego doświadczenia mogę uniknąć zapłacenia jeszcze wyższej ceny za ten sam błąd popełniony powtórnie.

2. Zadaniem niektórych nagłych wydarzeń jest zwró­cenie nam na coś uwagi. Kiedy rozczarowania nagle i boleśnie wdzierają się w nasze życie, mamy dwie dobre drogi wyjścia - albo przegrupować siły i zacząć jeszcze raz albo szukać nowych możliwości. Jeśli pamiętamy o tych opcjach, utrata pracy, zerwanie jakiegoś związku czy inne przykre doświadczenie nie będą uzasadnionym powodem do samobójstwa. Takie bolesne przeżycia można postrzegać bądź jako po­rażki, bądź jako nowe możliwości rozwoju i po­prawy.

3. Mocny wstrząs może stać się zachętą i mobilizacją do zrobienia czegoś z życiem.

stres przynagla nas do realizacji terminów i stawianych sobie celów.

1

---