25.05.2005r.
Psychologia osobowości wykład 12
Regulacyjne funkcje osobowości . Relacje osobowość - sytuacja - zachowanie.
Im bliżej cech temperamentalnych ( poziomu popędowo - temperamentalnego ) tym mniejsze są możliwości wyjaśniania zachowań poprzez system ja odpowiadający za integrację osobowości , spójność i intersytuacyjną stałość zachowań.
System Ja u Reykowskiego jest umieszczony powyżej poziomu popędowo - temperamentalnego.
System Ja sprowadza się do samowiedzy, autopercepcji . Odpowiada za:
integrację
spójność
stałość Ja ( także samowiedzę )
Egocentryzm blokuje zachowania prospołeczne, natomiast koncentruje się na stosowanych wartościach Ja idealnego ( intensyfikuje je ). Endocentryzm i egocentryzm powodują obronność niskiej samooceny oraz ekspansywność wysokiej samooceny.
Samowiedza wyznacza sens znaczeń i nasz stosunek do świata zewnętrznego. Dogmatyzm i autorytaryzm dają często podłoże do stereotypów i uprzedzeń. Konkretność struktur poznawczych i potrzeba domknięcia oraz niska złożoność struktur poznawczych w strukturze Ja sprzyjają stereotypom i uprzedzeniom.
Poznawcze wyodrębnienie Ja ( Codol ):
głosi się tutaj tezę , że prawidłowy rozwój człowieka prowadzi do oddzielenia ,,ja'' od ,,my'', co jest przejawem indywidualizmu
to wyodrębnienie ,,ja'' od cząstek grupowych, ma prowadzić do tolerancji i pozytywnych postaw ludzi
dzięki temu kategoryzacja ludzi nie jest dokonywana tylko ze względu na powierzchowne cechy
poznawcze wyodrębnienie ,,ja'' chroni przed nadmierną wrogością i pochopnymi ocenami.
Z wielu badań wynika , że lęk społeczny jest pozytywnie skorelowany z tworzeniem się stereotypów , uprzedzeń i wrogości.
Ja przedmiotowe: są to treści i ich organizacja ( wszystko to, co można diagnozować i mierzyć )
Ja podmiotowe: może mieć wielkie możliwości sprawczo-integrujące, może spełniać funkcje zarówno właściwości umysłu, jak i treści przetwarzanych informacji, posiada zdolności generowania aktywności poznawczych. Niekiedy ,,ja podmiotowe'' rozbija się na mniejsze części:
ja poznające - jest odpowiednikiem intelektu , w tym rozumieniu Ja jest funkcją pamięci , zwłaszcza w metaforze komputerowej ( Greenwald i Pratkanis ) => ,,program komputerowy''
ja poznawane - treści procesów => ,, programista''
W tym rozumieniu, intelekt ma funkcje orientacyjne. Wola spełnia rolę sprawczo - kierowniczą ( inicjowanie działań, podejmowanie decyzji, kontrolę). Afektywnie nasycone treści samowiedzy są źródłem motywacji, w tym także specyficznych dążeń.
Regulacyjne znaczenie samowiedzy ( także metaregulacji ) wzrasta, gdy:
jest zaangażowane Ja
następuje autokoncetracja
występuje autoschemat bądź są rozbieżności między różnymi Ja
Samowiedza jest też modyfikatorem oddziaływań informacji i wzbudzonej motywacji. Widoczny jest konflikt dążeń egotystycznych oraz wewnętrznej spójności.
Jeżeli nie ma autoschematu ( Markus) , czyli ważnych dla jednostki przekonań: ,, jest taki….'' może nie występować związek między samowiedzą a zachowaniem.
Samowiedza może być autonomicznym źródłem wiedzy o sobie. Zapośrednicza ona rolę informacji albo jest jej bezpośrednim źródłem.
Podział Ja dokonany przez Markus:
Ja robocze - jądro samowiedzy , niezmienne, stałe
Ja operacyjne - ,,tu i teraz'', jest ono często aktywizowane przez sytuację
Ja możliwe - ,, taki chce być, taki nie chce''
Według Higginsa rozbieżności między różnymi Ja rodzą odmienne emocje.
Higgins wprowadził pojecie ,,ja powinnościowego'' - ,,jaki powinienem być''. Higgins rozpatrywał ,, ja powinnościowe'' w następujący sposób:
jaki jestem - moim zdaniem
jaki chciałbym być - moim zdaniem
jaki powinienem być - moim zdaniem
jaki jestem - zdaniem ważnych innych
jaki chciałbym być - zdaniem ważnym innych
jaki powinienem być - zdaniem ważnych innych
Konsekwencje rozbieżności:
rozbieżności między ja realnym a idealnym prowadzą do => smutku, apatii, zaskoczenia, emocji wokół depresji
rozbieżności między ja realnym a powinnościowym => obawa przed karą, poczucie winy
rozbieżności między ja realnym a powinnosciowym ( zdanie ważnych innych ) => poczucie wstydu
Koncepcja Higginsa opiera się na konsekwencjach rozmaitych rozbieżności. Wzrost rozbieżności między strukturami Ja ma konsekwencje przede wszystkim regulacyjne.
Baumaister i jego model energetyczny:
świadome czynności angażujące wolę i samokontrolę prowadzą do wyczerpywania ograniczonych zasobów ego ( w efekcie do pogorszenia wykonania dalszych zadań ) odnawianych przez wypoczynek czy pozytywne emocje.
Baumaister uważany jest za czołowego badacza autoprezentacji.
Teoria opanowania trwogi ( Solomon, Greenberg, Pyszczyński):
stanowi połączenie biologicznego motywu przetrwania z poznawczym mechanizmem zaradczym wobec lęku przed śmiercią
człowiek, by uchronić się przed paraliżem związanym ze śmiercią, musi znaleźć bufory , które go ochronią:
samowartościowanie
własny światopogląd
podnoszenie poczucia własnej wartości
Można osłabić działanie buforów np. przez unaocznienie śmierci.
Mischel - rola osobowości w zachowaniu:
zachowanie jest efektem interakcji osobowości i subiektywnie zinterpretowanej sytuacji
osobowość => kompetencje + oczekiwania + subiektywne działanie bodźca ( tak sformułowana osobowość wpływa na interpretacje sytuacji )
samowiedza określa, jak sytuacja jest kształtowana, rekonstruowana bądź interpretowana
występują niskie korelacje między cechami - dyspozycyjnymi i postawami a zachowanie
na sytuację składa się: subiektywna wartość bodźca i oczekiwania
Cechy dyspozycyjne w ,, głowie psychologa osobowości'':
psycholog taki jak ocenia ,,aktora'' przecenia rolę czynników wewnętrznych ( błąd atrybucji) , w nich się doszukuje powodów danych zachowań
odwołując się tylko do sytuacji , trudno jest przewidywać zachowania człowieka
niekiedy człowiek nie postępuje zgodnie ze schematem , który sobie utworzył w głowie, będąc wcześniej w podobnej sytuacji - nie korzysta z doświadczeń zebranych wtedy, tylko postępuje inaczej
Samooszacowanie:
prosi się badanych o oszacowanie własnych wyników w różnych dziedzinach życia - ( badanie ma charakter podłużny ) - o ich przewidywania i plany, następnie powtarza się badanie za parę lat i pyta się , co udało się zrealizować , a czego chce się dokonać w dalszej przyszłości
badania wykazują, że samooszacowania dokonane przez ludzi dają niezgorsze wyniki nić testy parametryczne
Dopiero zagregowane wskaźniki zachowań pozwalają na trafne predykcje w kierunku zachowań : należy dostosować poziom ogólności cech , postaw i zachowania. Związek między nimi wzrasta, gdy brak konkurencyjnych regulatorów zachowania oraz niwelującej presji czasu.
Integracja samowiedzy jest pozytywnie skorelowana z przystosowaniem. Jej zróżnicowanie może być buforem dla stresu ( Linville )
**
Wielka Piątka daje duże możliwości przewidywania oraz szerokie możliwości replikacji.
3