7.1. Fundusze celowe, fundusze gmin, dotacje z budżetu państwa
Celowe fundusze ekologiczne są to fundusze tworzone z opłat za gospodarcze korzystanie ze środowiska i wprowadzanie w nim zmian oraz z opłat za wyłączenie gruntów rolnych i leśnych na cele nierolnicze i nieleśne, a także z kar za nieprzestrzeganie wymagań ochrony środowiska oraz z innych wpływów, m.in. za żeglugą i spław oraz wydobycie kruszywa i piasku z wód, zwroty dotacji i pożyczek oraz odsetki.
Środki funduszów przeznaczone są na finansowanie w całości lub w części działalności związanej z ochroną środowiska i gospodarką wodną.
Celowe fundusze środowiskowe to:
- Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej,
- wojewódzkie fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej,
- powiatowe fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej (od 01.01.1999 r),
- gminne fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej.
Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz wojewódzkie fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej zostały utworzone l lipca 1989 roku na mocy ustawy z dnia 27 kwietnia 1989 roku O zmianie ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska i ustawy: Prawo wodne [Dz. U. nr 26/1989, póz. 139] w miejsce istniejących do tego okresu dwóch funduszów: Funduszu Ochrony Środowiska i Funduszu Gospodarki Wodnej.
Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej - NFO-SiGW tworzony jest przede wszystkim z części wpływów pochodzących z opłat i kar środowiskowych; od 1993 roku w wysokości 40% całkowitych wpływów. Fundusz ten jest największą instytucją finansującą przedsięwzięcia w zakresie ochrony środowiska w Polsce oraz jedyną, jak dotychczas, tego typu i wielkości instytucją w państwach Europy Środkowej i Wschodniej.
Celem działania Narodowego Funduszu jest wspieranie finansowe przedsięwzięć środowiskowych, zwłaszcza o ogólnokrajowym zasięgu i ponadlokalnym efekcie ekologicznym, a także spełnianie funkcji wiodącej instytucji finansowej w systemie ochrony środowiska.
Narodowy Fundusz stosuje następujące formjMvspierania przedsięwzięć środowiskowych:
• pożyczki preferencyjne,
• dotacje,
• dopłaty do kredytów preferencyjnych udzielanych przez Bank Ochrony Środowiska SA,
- inwestycje kapitałowe.
Podstawową formą finansowania projektów w zakresie ochrony środowiska przez Narodowy Fundusz są pożyczki udzielane na preferencyjnych warunkach. Ich istotąjest przyznawanie preferencyjnego oprocentowania, stosowanie okresu karencji spłaty pożyczki oraz możliwość cząściowego umorzenia kwoty pożyczki.
Z NFOSiGW można uzyskać pożyczką preferencyjną do wysokości 50% wartości kosztorysowej przedsięwzięcia, a w przypadku przedsięwzięć realizowanych przez jednostki samorządu terytorialnego - do 70%. Najniższe oprocentowanie pożyczki, według zasad obowiązujących w 1999 roku, było równe 0,3 stopy redyskontowej NBP.
Częściowe umorzenie pożyczki, do 50% kwoty kapitału, jest możliwe po spełnieniu wszystkich wymagań Narodowego Funduszu, w tym przede wszystkim w zakresie terminowego wywiązywania się, z warunków umowy oraz w zakresie uzyskania zamierzonego efektu środowiskowego przedsięwzięcia.
Wielkość pożyczki, stopa oprocentowania, formy zabezpieczenia spłaty oraz inne warunki szczegółowe są negocjowane przez pożyczkobiorcą z Zarządem Funduszu.
Drugą formę finansowania stanowią dotacje. Są one udzielane przede wszystkim podmiotom realizującym zadania środowiskowe, a nie prowadzącym działalności gospodarczej, takim jak parki narodowe, szkoły, uczelnie.
Dopłaty do kredytów preferencyjnych udzielanych przez Bank Ochrony Środowiska SA pozwalają na pokrywanie różnicy pomiędzy bankowym oprocentowaniem komercyjnym a stosowanym przez Narodowy Fundusz oprocentowaniem preferencyjnym. Umożliwia to preferencyjne finansowanie przedsięwzięć środowiskowych przez BOŚ z jego własnych środków. Bank ten udziela także kredytów ze środków Narodowego Funduszu na warunkach stosowanych przez NFOSiGW.
Obie te formy współpracy z Bankiem Ochrony Środowiska przyczyniły się do wykształcenia nowej formy - konsorcjalnego współfinansowania przedsięwzięć przez Narodowy Fundusz z udziałem BOŚ oraz innych podmiotów finansujących, krajowych i zagranicznych. Procedura ta jest stosowana w przypadku wielkich i złożonych przedsięwziąć.
Narodowy Fundusz prowadzi szeroką współpracą zagraniczną. Realizując pomoc zagraniczną dla ochrony środowiska w Polsce, od sierpnia 1994 roku administruje zagranicznymi środkami pomocowymi, pochodzącymi z programu Unii Europejskiej PHARE, kredytów Banku Światowego oraz pomocy bilateralnej ze strony jedenastu państw [47, 64].
Linia kredytowa Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej na drobne przedsięwzięcia z zakresu ochrony środowiska i gospodarki wodnej
W 1999 roku drobni inwestorzy w dalszym ciągu mogą uzyskać finansowe wsparcie Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w postaci nisko oprocentowanych kredytów, bowiem 29 kwietnia 1997 roku została podpisana
umowa pomiędzy NFOŚiGW i Bankiem Ochrony Środowiska na kontynuowanie przez Bank obsługi linii kredytowej na przedsięwzięcia ekologiczne [101].
Linia kredytowa, na którą Narodowy Fundusz przeznaczył swoje środki finansowe obejmie sześć grup zadań. Są to:
1) przedsięwzięcia z zakresu wymiany istniejącego oświetlenia w gminach na oświetlenie energooszczędne,
2) przedsięwzięcia energooszczędne dotyczące centralnego ogrzewania i ciepłej wody,
3) przedsięwzięcia z zakresu ochrony wody,
4) przedsięwzięcia z zakresu zagospodarowania odpadów stałych,
5) przedsięwzięcia z zakresu budowy i modernizacji stacji uzdatniania wody,
6) przedsięwzięcia z zakresu wykorzystania odnawialnych źródeł energii elektrycznej i cieplnej.
Kredyty będą udzielane przy zachowaniu następujących warunków:
Przedsięwzięcia z zakresu wymiany istniejącego oświetlenia w gminach na oświetlenie energooszczędne
Przedmiot kredytowania:
zadania inwestycyjne polegające na modernizacji istniejącego oświetlenia dróg dojazdowych, ulic, parków, zabytkowych fragmentów itp. gmin, przynoszące określone wymierne efekty w postaci oszczędności zużycia energii elektrycznej oraz kosztów eksploatacji (remont, konserwacje itp.).
Z kredytu będą finansowane:
zakupy: żarówek, opraw i urządzeń sterujących.
Podmioty uprawnione do ubiegania się o kredyt: jednostki samorządu terytorialnego.
Efekt ekologiczny:
• ilość zmodernizowanych punktów świetlnych zgodnie z projektem technicznym,
• udokumentowana oszczędność energii elektrycznej (MWh/rok), wynikająca z różnicy mocy zainstalowanej przed i po modernizacji, przeliczona na redukcję emisji na podstawie wskaźników emisji uzgodnionych przez NFOŚiGW i Bank.
Warunki kredytowania:
• maksymalna kwota kredytu wynosi 400 tyś. zł, lecz nie więcej niż 50% wartości przedsięwzięcia,
• okres realizacji - do 12 miesięcy od daty postawienia przez Bank kredytu do
dyspozycji kredytobiorcy, , ,, <
97
• okres kredytowania - do 2 lat,
• oprocentowanie — przyjęto wskaźnik 0,5 stopy redyskonta weksli, lecz nie mniej niż 8% w stosunku rocznym,
• okres karencji - do 6 miesięcy licząc od daty zakończenia zadania.
Przedsięwzięcia energooszczędne dotyczące centralnego ogrzewania i cieplej wody
Przedmiot kredytowania:
zadania inwestycyjne polegające na modernizacji istniejących instalacji c.o. i c. w.,
przynoszące określony efekt w postaci zmniejszenia zużycia energii, wody itp.
Z kredytu będą finansowane'.
a) zakupy energooszczędnych kotłów centralnego ogrzewania o mocy do 100 kW opalanych gazem, olejem opałowym lub zasilanych energią elektryczną z systemem sterowania, w celu wymiany kotłów (pieców) opalanych paliwem stałym,
b) zakupy i instalacja urządzeń poprawiających warunki w zakresie emisji zanieczyszczeń pomp cieplnych i baterii (kolektorów) słonecznych,
c) zakupy zbiorników na gaz lub olej opałowy, wkładów kominowych, wymienników ciepła, jako części składowych instalacji grzewczych,
d) zakupy grzejników konwekcyjnych, tj. posiadających rozbudowaną po wierzchnie ogrzewalną (np. wkładka konwertorowa, rury ożcbrowane itp.), obudowanych lub przynajmniej wyposażonych w płytę czołową,
e) zakupy liczników ciepłej i zimnej wody,
f) zakupy zaworów termostatycznych samoczynnie regulujących temperaturę grzejników c.o.
Podmioty uprawnione do ubiegania się o kredyt wszyscy ubiegający się.
Efekt ekologiczny. dla pkt. (a):
udokumentowany bilans zużycia paliwa przed i po modernizacji i wynikająca z tego redukcja emisji zanieczyszczeń powietrza (Mg/rok), określona na podstawie wskaźników emisji zanieczyszczeń dla poszczególnych typów kotłów; dla pkt. (b), (c), (d), (e), (f): tożsamy z efektem rzeczowym.
Warunki kredytowania:
• maksymalna kwota kredytu wynosi 50 tyś. zł, lecz nie więcej niż 50% wartości przedsięwzięcia,
• okres realizacji - do 6 miesięcy od daty postawienia przez bank kredytu do dyspozycji kredytobiorcy,
98
• okres kredytowania — do 4 lat,
• oprocentowanie - 0,4 stopy redyskonta weksli, lecz nie mniej niż 8% w stosunku rocznym,
• okres karencji — do 6 miesięcy licząc od daty zakończenia zadania.
Przedsięwzięcia z zakresu ochrony wody
Przedmiot kredytowania:
zakup i instalacja małych - o przepustowości do 100 m3/dobę oraz przydomowych oczyszczalni ścieków.
Podmioty uprawnione do ubiegania się o kredyt: wszyscy ubiegający się.
Efekt ekologiczny:
potencjalna zdolność do oczyszczania ścieków (w m3/dobę), wyrażona w postaci maksymalnej przepustowości oczyszczalni oraz redukcja ładunku zanieczyszczeń według deklaracji producenta wyrażona w BZT5.
Warunki kredytowania:
• maksymalna kwota kredytu wynosi 150 tyś. zł, lecz nie więcej niż 50% wartości przedsięwzięcia,
• okres realizacji - do 18 miesięcy od daty postawienia przez bank kredytu do dyspozycji kredytobiorcy,
• okres kredytowania - do 5 lat,
• oprocentowanie - 0,3 stopy redyskonta weksli, lecz nie mniej niż 8% w stosunku rocznym,
• okres karencji - do 6 miesięcy licząc od daty zakończenia zadania.
Przedsięwzięcia z zakresu zagospodarowania odpadów stałych
Przedmiot kredytowania:
zadania inwestycyjne polegające na organizowaniu zbiórki i transportu odpadów, budowie składowisk odpadów i innych obiektów oraz zakupie urządzeń (kompaktory, prasy) związanych z usuwaniem i unieszkodliwianiem odpadów oraz ich gospodarczym wykorzystaniem.
Podmioty uprawnione do ubiegania się o kredyt: wszyscy ubiegający się.
Efekt ekologiczny:
powierzchnia składowiska (ha), pojemność (m3), ilość odpadów składowanych
lub utylizowanych rocznie (Mg/rok).
99
Warunki kredytowania:
• maksymalna kwota kredytu wynosi 500 tyś. zł, lecz nie więcej niż 50% wartości przedsięwzięcia,
• okres realizacji — do 12 miesięcy od daty postawienia przez bank kredytu do dyspozycji kredytobiorcy,
• okres kredytowania - do 5 lat,
• oprocentowanie — 0,3 stopy redyskonta weksli, lecz nie mniej niż 8% w stosunku rocznym,
• okres karen-cji - do 6 miesięcy od daty zakończenia zadania.
Przedsięwzięcia z zakresu budowy i modernizacji stacji uzdatniania wody
Przedmiot kredytowania:
zadania inwestycyjne polegające na budowie lub modernizacji stacji uzdatniania wody o wydajności do 200 m3/h w wypadkach, gdy woda w eksploatowanych ujęciach nie nadaje się do picia i zagraża zdrowiu ludności lub w wypadkach udokumentowanego deficytu wody w istniejących ujęciach.
Podmioty uprawnione do ubiegania się o kredyt: wszyscy ubiegający się.
Efekt ekologiczny: "
wydajność stacji (m3/h), jakość wody potwierdzona wynikami badań SANEPIDu.
Warunki kredytowania:
• maksymalaa kwota kredytu wynosi 500 tyś. zł, lecz nie więcej niż 50% wartości przedsięwzięcia,
• okres realizacji - do 12 miesięcy od daty postawienia przez bank kredytu do dyspozycji kredytobiorcy,
• okres kredytowania - do 5 lat,
• oprocentowanie - 0,7 stopy redyskonta weksli, lecz nie mniej niż 8% w stosunku rocznym,
• okres karencji — do 6 miesięcy od daty zakończenia zadania.
Przedsięwzięcia z zakresu wykorzystania odnawialnych źródeł energii elektrycznej i cieplnej
Przedmiot kredytowania:
zadania inwestycyjne wykorzystujące czyste źródła energii elektrycznej oraz
czyste źródła ciepła (również wytwarzanego w procesach spalania), przynoszące
określony efekt ekologiczny w wyniku pozyskiwania energii w sposób inny niż
tradycyjny:
• zakup urządzeń i instalacja małych elektrowni wodnych o mocy do 2 MW,
• zakup urządzeń i instalacja elektrowni wiatrowych o mocy do 500 kW,
• zakup i instalacja kotłów (pieców) opalanych biomasą (słoma, odpady drzewne, itp.) o mocy do 2 MW - w ramach modernizacji kotłowni węglowo-kokso-wych, wraz z urządzeniami składowymi instalacji grzewczych —jako lokalnych źródeł ciepła dla potrzeb c.o. i c.w
Podmioty uprawnione do ubiegania się o kredyt: wszyscy ubiegający się.
Efekt ekologiczny:
• dla małych elektrowni wodnych i elektrowni wiatrowych wielkość ograniczenia emisji zanieczyszczeń, określona na podstawie wskaźników emisji uzgodnionych przez NFOŚiGW i BOŚ SA w oparciu o planowaną wielkość produkcji energii (MWh/a),
• dla kotłów opalanych biomasą- redukcja emisji zanieczyszczeń powietrza (Mg/a) określona wg bilansu udokumentowanego zużycia paliwa przed i po modernizacji (dla osób fizycznych — oświadczenie o zużyciu paliwa w ostatnim roku), na podstawie wskaźników emisji uzgodnionych przez NFOŚiGW i BOŚ SA.
Warunki kredytowania: :
• maksymalna kwota kredytu wynosi 500 tyś. zł, lecz nie więcej niż 50% wartości przedsięwzięcia,
• okres realizacji - do 18 miesięcy od daty postawienia przez bank kredytu do dyspozycji kredytobiorcy,
• okres kredytowania - do 7 lat,
• oprocentowanie - 0,3 stopy redyskonta weksli, lecz nie mniej niż 8% w stosunku rocznym,
• okres karencji - do 6 miesięcy od daty zakończenia zadania.
Wojewódzkie fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej, funkcjo- / nujące niezależnie w każdym województwie, tworzone są głównie z 50% wpływów z opłat i kar, po przekazaniu należnych wpływów do NFOŚiGW i funduszy gminnych.
Dotacje z funduszy wojewódzkich udzielane były dotychczas wyłącznie na dofinansowanie przedsięwzięć związanych z ochroną środowiska na obszarach własnych województw. Ustawa z 3 kwietnia 1993 roku przyznała tym funduszom osobowość prawną, co umożliwiło zarządom funduszy wojewódzkich udzielanie, obok dotacji, również preferencyjnych pożyczek na realizację inwestycji służących ochronie środowiska.
W połowie 1993 roku utworzono gminne fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej, których dochód stanowią:
• 100% wartości opłat i kar za usuwanie drzew i krzewów,
• 50% wpływów z opłat i kar za składowanie odpadów na terenie gminy,
• 10% wpływów z opłat i kar za pozostałe rodzaje gospodarczego korzystania ze środowiska i dokonywania w nim zmian oraz szczególnego korzystania z wód i urządzeń wodnych [Dz. U. nr 40/1993, póz. 183].
Celem działania funduszy środowiskowych na poziomie lokalnym jest udzielanie dotacji na przedsięwzięcia z zakresu ochrony środowiska na obszarach własnych gmin.
W 1998 roku istniały 2453 gminne fundusze, które w odróżnieniu od NFO-SiGW i funduszy wojewódzkich, nie posiadały osobowości prawnej.
Gminne fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej stanowią źródło finansowania przedsięwzięć środowiskowych niezależne od środków pochodzących z budżetów miast i gmin.
Z budżetów gmin sfinansowano w 1997 roku około 1,8% krajowych nakładów na ochronę środowiska o łącznej wartości 131 min zł.
Wśród źródeł finansowania inwestycji proekologicznych wymienić należy również budżet centralny, chociaż jego udział w całkowitych nakładach na ochronę środowiska zmniejszył się istotnie w stosunku do okresu sprzed 1990 roku i w 1997 roku wyniósł 3,0% a także budżety wojewodów, z których łącznie wydano około 2,8% ogólnokrajowych nakładów na ochronę środowiska [93].
7.2. Banki krajowe
Pierwszym w Polsce bankiem ekologicznym, który powstał z inicjatywy środowisk zainteresowanych najbardziej efektywnym wykorzystaniem funduszy przeznaczonych na ochronę środowiska jest Bank Ochrony Środowiska - Spółka Akcyjna - BOŚ SA utworzony w 1990 roku.
Celem Banku jest wspieranie działalności związanej z ochroną środowiska i gospodarką wodną, a zwłaszcza:
• działalności modernizacyjnej i inwestycyjnej, służącej ochronie środowiska,
• rozwoju produkcji maszyn, urządzeń i aparatury kontrolno-pomiarowej oraz specjalistycznego potencjału wykonawczego, służącego ochronie środowiska i gospodarce wodnej,
• przedsięwzięć związanych ze składowaniem i gospodarczym wykorzystaniem
produktów odpadowych, -....
• innej działalności gospodarczej oraz inicjatyw związanych z,postępem nau-
kowo-technicznym i technologicznym, podejmowanych na r?eea; ochrony śro
dowiska i gospodarki wodnej. ;,_
i o?
Według Statutu BOŚ SA, przedmiotem działalności banku jest gromadzenie środków pieniężnych i udzielanie kredytów oraz dokonywanie obsługi rozliczeń pieniężnych osób prawnych i fizycznych prowadzących i podejmujących działalność w zakresie ochrony środowiska i gospodarki wodnej [103].
W wyniku inwestycji zrealizowanych w latach 1991-1996, przy udziale kredytów udzielonych przez BOŚ, uzyskano następujące efekty ekologiczne:
• zwiększenie przepustowości oczyszczalni ścieków o ponad l min m3/dobę;
• budowa sieci kanalizacyjnych o długości 738 km;
• powiększenie chłonności wysypisk o 4 min metrów;
• zredukowano emisję:
- pyłu o ponad 52 tyś. Mg/rok;
- dwutlenku siarki o 20 tyś. Mg/rok;
- tlenków azotu o 6 tyś. Mg/rok.
Z kolei, w 1997 roku uzyskano następujące efekty ekologiczne:
• ograniczenie emisji pyłów o 27 tyś. Mg/rok;
• tlenków azotu o blisko 7 tyś. Mg/rok;
• zwiększenie przepustowości oczyszczalni ścieków o 287 tyś. m3/dobę;
• budowa sieci kanalizacyjnych o długości 630 km;
• powiększenie chłonności wysypisk o 3,2 min metrów.
W 1997 roku, przy udziale BOŚ, zakończono i przekazano do użytkowania 3351 zadań inwestycyjnych z zakresu ochrony środowiska o łącznej wartości 2904 min zł. Udział kredytów BOŚ w ich finansowaniu wyniósł prawie 760 min zł, a kwota ta była wyższa o ponad 73% niż w 1996 roku.
BOŚ brał udział w finansowaniu znaczących w skali kraju przedsięwzięć ekologicznych w energetyce oraz przemysłach: paliwowym, chemicznym i hutniczym. Inwestycje wymagające dużych nakładów finansowych kredytowane są przez BOŚ między innymi w ramach konsorcjów finansowych, organizowanych z udziałem NFOŚiGW oraz wojewódzkich FOŚiGW. Wśród inwestycji, których realizację zakończono w 1997 roku BOŚ współfinansował kredytem konsorcjalnym budowę pierwszego w Polsce dużego fluidalnego kotła energetycznego w Elektrowni Żerań, budowę instalacji odsiarczania spalin w Elektrowni Łaziska, rozbudowę i modernizację oczyszczalni ścieków w Dąbrowie Górniczej oraz modernizację wytwórni mocznika w Zakładach Azotowych w Puławach (zmniejszenie emisji amoniaku). Z kredytu konsorcjalnego skorzystała także Petrochemia Płock SA, w której w lipcu 1997 roku została oddana do użytku nowoczesna instalacja hydrokrakingu.
Również w latach 1998-1999 realizowane są przedsięwzięcia finansowane kon-sorcjalnie. Na szczególną uwagę zasługuje jedno z największych i w dużej części prototypowych zadań związanych z fluidalną techniką spalania węgla brunatnego w Elektrowni Turów. Równie ważne, zwłaszcza dla stanu czystości dolnej Wisły,
jest finansowane przez konsorcjum przedsięwzięcie polegające na wybudowaniu oczyszczalni ścieków dla miasta Torunia.
BOŚ SA systematycznie zwiększa swoje zaangażowanie kapitałowe w przedsiębiorstwa wspierające i uzupełniające jego działalność na rynku usług finansowych. Grupę kapitałową Banku tworzą między innymi następujące podmioty:
• Towarzystwo Inwestycyjno-Leasingowe EKOLEAS1NG SA, omówione szerzej w punkcie 7.3;
• firma konsultingowo-doradcza EKOEFEKT sp. z o.o.;
• Polsko-Amerykańska Korporacja Technologii Ochrony Środowiska PAKTO SA.
Według Raportu [89], BOŚ należy do grupy banków o wysokim wzroście udziałów w rynku. W rankingu 50 największych banków w Polsce, sporządzonym w 1998 roku, BOŚ zajmował następujące pozycje:
• siódme pod względem zwrotu z aktywów;
• jedenaste pod wzglądem zwrotu z kapitału;
• piętnaste pod względem poziomu zysku netto;
• siedemnaste pod względem wielkości aktywów oraz funduszy własnych z uwzględnieniem zysku netto.
Po trzech kwartałach 1998 roku [88] BOŚ zajmował pierwsze miejsce pod względem usług świadczonych przez banki gminom oraz 34 miejsce wśród stu największych, pod względem kapitałów, banków Europy Środkowej.
Przedmiotem kredytowania są przedsięwzięcia służące zmniejszeniu stopnia degradacji środowiska oraz przedsięwzięcia ochronne, takie jak:
• uruchomienie lub modernizacja produkcji maszyn, urządzeń i aparatury kon-trolno-pomiarowej, służących ochronie środowiska;
• ochrona wód i gospodarka wodna, w tym:
— wprowadzenie nowych technologii powodujących: ograniczenie zużycia wody i redukcję ilości odprowadzanych ścieków, a'także redukcję stężenia zanieczyszczeń w ściekach odprowadzanych do wód powierzchniowych,
— budowa oczyszczalni ścieków,
— kanalizacja,
— inwestycje przeciwpowodziowe;
• ochrona atmosfery, w tym:
, - wprowadzanie technologii ograniczających emisję zanieczyszczeń do atmosfery,
— modernizacja kotłowni w celu zamiany paliwa węglowego na gazowe lub
, olejowe; ;;,
« 'Ochrona powierzchni ziemi, w tym: . ,,-. ; - wprowadzanie tachnologii nisko odpadowych, ;. ;
- utylizacja odpadów,
- tworzenie bezpiecznych dla środowiska składowisk odpadów przemysłowych,
- rekultywacja terenów zdegradowanych.
Warunki uzyskania kredytu:
• udokumentowany wymierny efekt ekologiczny przedsięwzięcia, ''"
• bieżąca i prognozowana zdolność inwestora do spłaty kredytu,
• prawne zabezpieczenie zwrotu kredytu,
• zatwierdzona dokumentacja techniczna zadania inwestycyjnego,
• potwierdzone inne źródła finansowania inwestycji, w tym środki własne przedsiębiorstwa w wysokości minimum 20% nakładów całkowitych.
Kwota kredytu:
maksymalnie do 4 min zł; powyżej tej kwoty istnieje możliwość zorganizowania przez BOŚ SA konsorcjum bankowego;
kwota uzyskanego kredytu może stanowić:
• do 50% wartości kosztorysowej zadania w odniesieniu do wniosków przedsiębiorstw i ludności;
• do 70% wartości kosztorysowej zadania w odniesieniu do wniosków samorządów miast i gmin w zakresie do inwestycji energooszczędnych dotyczących centralnego ogrzewania i ciepłej wody ze środków Narodowego Funduszu oraz na modernizację i rozbudowę oświetlenia miast i gmin.
Okres kredytowania:
zasadniczo do 5 lat, jednak w wyjątkowych przypadkach okres ten może być wydłużony.
Splata kredytu:
• odsetki - miesięcznie,
• kapitał - w terminach negocjowanych indywidualnie,
• karencja w spłacie kredytu — do 1,5 roku.
Oprocentowanie:
od 0,2 do 1,0 wielkości stopy refinansowania kredytu przez NBP, w tym:
• od 0,2 do 0,6 — dla jednostek samorządu terytorialnego i spółek wodno-ścic-kowych, dla zadań pilotowych o dużym stopniu ryzyka oraz projektów związanych z utylizacją wód zasolonych a także przedsięwzięć ograniczających emisję tlenków azotu;
• od 0,4 do 0,8 - dla jednostek produkcyjnych podejmujących działalność wytwórczą na rzecz ochrony środowiska, w szczególności w zakresie wytwarzania maszyn, urządzeń, aparatury pomiarowej;
• od 0,6 do 1,0 - dla pozostałych jednostek.
Zabezpieczeniem kredytu może być: hipoteka, zastaw, poręczenie innego podmiotu gospodarczego, gwarancja bankowa.
Bank Ochrony Środowiska posiada w swej ofercie również taki instrument finansowy, sprzyjający uzyskaniu kredytu na przedsięwzięcia środowiskowe, jak poręczenia Banku Gospodarstwa Krajowego kredytów udzielonych przez BOŚ na ten typ inwestycji. O poręczenia te mogą ubiegać się przedsiębiorstwa, których roczny przychód nie przekracza 20 min curo a zatrudnienie jest mniejszę_jniż 250 osób. W 1994 roku zostało zawartych 320 umów na łączną kwotę 140 min zł.
W wyniku emisji nowych serii akcji, które zostały zaproponowane w ofercie publicznej w okresie od 21 do31 października 1996 roku, kapitał akcyjny BOŚ przekroczył 100 min zł, a fundusze własne 200 min zł. Pierwsza publiczna subskrypcja akcji była możliwa dzięki pozbawieniu prawa poboru dotychczasowych akcjonariuszy. Stworzyło to szansę nabycia akcji Banku wszystkim, którzy korzyści materialne pragną łączyć z ochroną środowiska w Polsce.
W 1996 roku inwestorom zaoferowano 1200 tyś. akcji o wartości nominalnej . 10 zł każda, w tym 800 tyś. akcji w transzy dla dużych inwestorów oraz 400 tyś. akcji w transzy dla małych inwestorów. Cena emisyjna jednej akcji, jednolita dla obu transz, wyniosła 29 zł. BOŚ jest czternastym bankiem w Polsce, którego akcje dopuszczono do publicznego obrotu. Debiut akcji BOŚ SA na Warszawskiej Giełdzie Papierów Wartościowych (WGPW) miał miejsce 3 lutego 1997 roku.
BOŚ jest pierwszym w świecie bankiem wyspecjalizowanym w finansowaniu ochrony środowiska, którego akcje notowane są na giełdzie. W marcu 1997 roku akcje Banku znalazły się we wzorcowym portfelu papierów wartościowych emitentów ekologicznych, zestawianych przez niemiecki Instytut Badań Etyczno-Ekologicznych Inwestycji Finansowych. BOŚ został także zaliczony, jako jedyna spółka z obszaru Europy Srod-kowo-Wschodniej, do grupy dwudziestu największych spółek ekologicznych z Europy, Japonii i Stanów Zjednoczonych tworzących indeks NAX (Naturc-Aktive-Index) [89].
Na przełomie lat 1997/98 BOŚ przeprowadził kolejną publiczną emisję akcji zwykłych serii M. Po zarejestrowaniu tej emisji fundusze własne przekroczyły 360 min zł, a uwzględniając dokonany w maju 1998 roku przez Walne Zebranie Akcjonariuszy podział zysku netto za 1997 rok, fundusze te wzrosły do 411 min zł. Pozyskane środki przeznaczane są na rozwój akcji kredytowej, inwestycje w technologie i technikę bankową oraz rozwój sieci placówek.
Cena akcji BOŚ SAna WGPW w dniu 19 lutego 1999 roku wynosiła 52,50 zł, co wobec wielkości emisji na poziomie 13,2 min sztuk, oznacza kapitalizację Banku w wysokości 693 min zł.
106
1997 roku z fazy projektowej do fazy realizacji.
Wśród innych banków w Polsce aktywność na rynku kredytów środowisko wych, w tym preferencyjnych, wykazują w szczególności: Bank Śląski oraz Bani Gdański.
Istotnym w skali światowej wydarzeniem dla standaryzacji ogólnych procedui finansowania przedsięwzięć środowiskowych było przyjęcie przez ONZ Deklaracji Banki a środowisko naturalne. Deklarację podpisało 61 banków, w tym: Deutsclu Bank, Lloyds Bank oraz Swiss Bank Corporation.
W Polsce, w dniu 14 października 1994 roku, Deklarację tę podpisało 14 bań ków polskich.
Podstawowe założenia Deklaracji ONZ są następujące:
• wszystkie państwa powinny przyczynić się do realizacji wspólnych celów w zakresie ochrony środowiska,
• postęp w kierunku zrównoważenia rozwoju może zostać osiągnięty najlepie poprzez wdrażanie mechanizmów rynkowych,
• wszechstronny dynamiczny rozwój sektora usług finansowych odgrywa kluczową rolę w tworzeniu warunków trwałego rozwoju,
• oczekuje się, że w ramach rutynowej praktyki gospodarczej klienci bankóv, o orientacji proekologicznej spełnią wszelkie przepisy z zakresu ochrony środowiska obowiązujące w skali lokalnej, krajowej i międzynarodowej,
• ryzyko środowiskowe powinno być włączone do standardowego zestawu czynników ocenianych i uwzględnianych w praktyce zarządzania ryzyka,
• w operacjach wewnętrznych banki będą dążyły do wdrożenia najlepszej praktyki zarządzania środowiskiem, szczególnie w zakresie oszczędności energi: oraz recyklingu.
Za szczególnie istotne można uznać przyjęcie założenia, iż każdy klient bankt przy pierwszych kontaktach zostaje poinformowany o konieczności spełnienia prz62 projektowane przedsięwzięcie warunków środowiskowych, co bank zamierza zweryfikować w ramach oceny kredytowanej inwestycji.
7.3. Ekoleasing
BOŚ ma również udział w stworzeniu nowej formy finansowania przedsięwzięć proekologicznych, poprzez współudział w utworzeniu Towarzystwa Inwestycyjno-Leasingowego EKOLEASING SA. Umożliwia to przedsiębiorstwom wykorzysta-
108
nie leasingujako alternatywnej metody przejęcia w użytkowanie urządzeń i instalacji
ochrony środowiska.
Korzyści wynikające z leasingu:
• zwiększenie płynności finansowej firmy,
• niski efektywny koszt pozyskania środków finansowych,
• zachowanie wysokiej zdolności kredytowej firmy, (
• raty leasingowe stanowią koszt uzyskania przychodu, pomniejszając podstawą opodatkowania,
• łatwiejszy dostąp do nowoczesnych technologii,
• możliwość częstej wymiany urządzeń.
Rodzaje leasingu:
Leasing operacyjny - całość rat leasingowych zaliczana jest w koszt działalności gospodarczej Icasingobiorcy, zmniejszając podstawę obliczania podatku dochodowego. Przedmiot leasingu pozostaje do końca umowy własnością leasingo-dawcy, który wprowadza go do swojej ewidencji środków trwałych i dokonuje amortyzacji. Po zakończeniu umowy leasingobiorca może odkupić przedmiot leasingu po preferencyjnej cenie.
Leasing kapitałowy (finansowy) - przedmiot leasingu traktowany jest jak środek trwały leasingobiorcy, który go amortyzuje. Jedynie część odsetkowa opłaty le-asingowej zaliczana jest przez ^easingobiorcę do kosztów uzyskania przychodu. Po zakończeniu umowy własność przedmiotu leasingu przenoszona jest na leasingobiorca bez dodatkowych opłat.
Leasing zwrotny — przedmiotem leasingu są środki trwałe odsprzedawane firmie leasingowej przez leasingobiorcę, z którym zawierana jest następnie umowa leasingu operacyjnego lub kapitałowego.
EKOLEASING SA działa na rynku usług leasingowych od 1993 roku.
Akcjonariuszami Spółki s^ fundusze celowe:
• Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej,
• Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Katowicach; oraz spółki giełdowe:
« Bank Ochrony Środowiska SA,
• Elektrim SA.
Udziałowcy ci posiadają łącznie ponad 90% akcji firmy EKOLEASING. Spółka świadczy leasing we wszystkich wyżej wymienionych formach.
Przedmiotem leasingu mogą być wszelkie nowe lub używane środki trwałe, między innymi:
• maszyny i urządzenia, również kompletne linie technologiczne i obiekty produkcyjne;
• nieruchomości;
• środki transportu;
• sprzęt i wyposażenie obiektów produkcyjnych, magazynowych i biurowych.
Okres leasingu dostosowany jest do możliwości płatniczych poszczególnych firm i wynosi od 12 do 60 miesięcy.
Na krajowym rynku usług leasingowych w zakresie ochrony środowiska działają również takie instytucje jak:
• BEL Leasing Sp. z o.o.,
• BISE Leasing Sp. z o.o.,
• Centralne Towarzystwo Leasingowe SA,
• Centrum Leasingu i Finansów Sp. z o.o.,
• Europejski Fundusz Leasingowy Sp. z o.o.
7.4. Fundacje krajowe
Pierwsze fundacje ekologiczne w Polsce powstały w końcu lat osiemdziesiątych XX wieku, gdy zmiany w systemie prawnym umożliwiły tworzenie takich instytucji. Wtedy też pojawiła się możliwość zwolnienia z podatku dochodowego kwot przekazywanych na rzecz fundacji przez osoby fizyczne i prawne. Jako pierwsze fundacje ekologiczne powstały między innymi: Fundacja Poleko, Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, Fundacja Ekonomistów Środowiska i Zasobów Naturalnych, Fundacja Ekologiczna PuraeAąuae, Fundacja Biblioteka Ekologiczna, Lubelska Fundacja Ochrony Środowiska Naturalnego, Ogólnopolska Fundacja Ekologiczna Chronić, aby żyć, Fundacja Śląsk, Fundacja Ekologiczna Silesia, Fundacja Wody Bałtyku, Fundacja Ochrony Wielkich Jezior Mazurskich w Giżycku, Fundacja Instytut na Rzecz Ekorozwoju w Warszawie, Fundacja Warta, Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej „Counterpartfund".
W 1997 roku zarejestrowanych było około 200 fundacji, których celem statutowym było rozwiązywanie różnych problemów z zakresu ochrony środowiska. Blisko połowa z nich prowadziła aktywną działalność.
Środki finansowe, jakimi dysponują fundacje, są niewielkie. Ogółem środki wszystkich fundacji proekologicznych stanowią tylko niecały jeden procent wydatków na ochronę środowiska w Polsce. Według pracy [69], działalność fundacji jest bardzo istotna na szczeblu lokalnym, gdyż wpływa na rozwój edukacji ekologicznej i wspomaga merytorycznie inicjatywy lokalne.
110
r __ __ ___
7.5. Bank Światowy, EBOR i fundacje zagraniczne
W czasie Konferencji Monetarnej i Finansowej Narodów Zjednoczonych zorganizowanej w Bretton Woods w lipcu 1944 roku powołano Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju (International Bank for Reconstruction and Development-IBRD).
Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju koordynuje i kontroluje działalność inwestycyjną w skali światowej. Bank pośredniczy między instytucjami finansowymi, wypożyczającymi swe kapitały a państwami członkowskimi korzystającymi z tych pożyczek. Zgodnie ze statutem Bank oddziałuje na kierunki i charakter cyrkulacji kapitału prywatnego, ale własne zasoby angażuje tylko w te inwestycje, które nie zdołają przyciągnąć prywatnego kapitału, na przykład z powodu długiego cyklu inwestycyjnego czy niskiej rentowności przedsięwzięcia.
Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju stał się podstawą powołania Banku Światowego (the World Bank).
Bank Światowy wprowadził w 1991 roku specjalną procedurę oceny wpływu na środowisko finansowanych przez siebie projektów. Bank Światowy wspólnie z Programem Środowiskowym Narodów Zjednoczonych (UnitedNations Environmen-tal Programme - UNEP) oraz Programem ONZ do spraw Rozwoju (United Nations Development Programme - UNDP) utworzyły w 1991 roku Globalny Fundusz Środowiskowy (Global Environmental Fund). Zadaniem Funduszu jest wspieranie działań mających na celu zachowanie bioróżnorodności, redukcję globalnego ocieplenia i niszczenia strefy ozonowej oraz ochronę wód międzynarodowych. Ze wzglądu na poziom dochodu narodowego na jednego mieszkańca w 1989 roku - przyjętego jako kryterium przyznawania grantów - Polska jest potencjalnym bcneficjcntcm tego funduszu [32],
Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju (EBOR), którego geneza i zakres działalności omówiono w rozdziale 4, należy do najbardziej aktywnych instytucji w zakresie kredytowania przedsięwzięć środowiskowych.
Klientom spełniającym niezbędne warunki Bank udziela kredytów, poręczeń, zabezpiecza obsługę konsultacyjną i współpracę techniczną w celu wspierania prywatnej inicjatywy oraz przyspieszenia przejścia do demokracji i otwartej gospodarki rynkowej. Bank sprzyja ekologicznie odpowiedzialnemu, zrównoważonemu rozwojowi.
Na wszystkich etapach rozpatrywania wniosku kredytowego, poprzez systematyczną analizę aspektów środowiskowych, uwaga jest zwrócona na ekologiczne priorytety Banku.
W ramach procedur środowiskowych Bank dokonuje:
• oceny stanu środowiska,
• kontroli dysponowania przez zainteresowane kredytem przedsiębiorstwo ze-zwoleniami i uzgodnieniami dotyczącymi gospodarczego korzystania z zasobów środowiska i obciążeń środowiska ładunkami skażającymi,
• kontroli faktycznych możliwości nadzoru środowiskowych konsekwencji działalności przedsiębiorstwa.
111
EBOR, rozpatrując wniosek o udzielenie kredytu na przedsięwzięcie środowiskowe, podejmuje decyzje o niezbędnych badaniach ekologicznych i możliwości realizacji projektu z tego punktu widzenia. Do obowiązków autorów i sponsorów projektu należy dostarczenie wyników analiz środowiskowych, informacji technicznej i opinii społeczności lokalnej.
Kredyty udzielane przez EBOR są relatywnie łatwo dostępne, a Bank jest elasty/czny w negocjowaniu warunków przyznania i spłaty kredytu. Dla EBOR wystarczającym zabezpieczeniem otrzymania kredytu może być właściwe przygotowanie projektu i iumo-tywowanie wniosku, bez gwarancji wymaganych przez Bank Światowy lub inne banki.
W przypadku kredytów przekraczających 15 min euro szereg warunków sttawia jednak rząd Polski. Niezbędne jest wówczas udzielenie gwarancji przez Komisję Kwalifikacyjną Wniosków Kredytowych przy Centralnym Urzędzie Planowania w Warszawie oraz dodatkowo uzyskanie akceptacji Ministerstwa Finansów. Ustalono, że wykorzystanie pomocy zagranicznej na restrukturyzację musi być zgodne ze strategią rozwoju kraju.
Jak dotychczas, każde zaangażowanie przez EBOR środków kredytowych generowało około dwukrotnie większą wartość kredytów z innych źródeł zewnętrznych, na przykład banków lub funduszy inwestycyjnych.
Fundacje zagraniczne udzielają od 1990 roku pomocy finansowej na ochronę środowiska w Polsce w postaci dotacji dewizowych i darowizn. Podstawą są 'umowy i porozumienia międzyrządowe oraz protokoły oświadczeń podpisywanych przez upoważnione agendy rządowe Polski i przedstawicieli państw wspierających finansowo realizację projektów ochrony środowiska.
Stosowne umowy Rząd RP zawarł z Międzynarodowym Bankiem Odbudowy i. Rozwoju jako powiernikiem Banku Światowego oraz z rządami Belgii, Szwajcarii i Szwecji.
Porozumienia finansowe Rząd RP zawarł z Komisją Wspólnot Europejskich i -w zakresie ekokonwersji - z rządem Finlandii, a rząd Danii udziela subsydiów na podstawie aktu Królowej Danii z 1990 roku o wspieraniu działalności w zakresie ochrony środowiska w krajach Europy Środkowej i Wschodniej.
Protokoły i porozumienia oraz wspólne oświadczenia i programy współpracy zostały uzgodnione i podpisane przez MOŚZNSL z odpowiednimi agendami i organizacjami państwowymi Holandii, Niemiec, Norwegii i Stanów Zjednoczonych.
Pozostała pomoc bilateralna realizowana jest w oparciu o indywidualne decyzje zainteresowanych państw, dotyczy to głównie Japonii i Wielkiej Brytanii [81, 84, 92].
7.6. Ekokonwersja zadłużenia zagranicznego Polski
Ekokonwersja oznacza zamianę części zadłużenia zagranicznego Polski, wobec rządów państw wicrzycielskich, na przedsięwzięcia z zakresu ochrony środowiska o znaczeniu międzynarodowym.
119.
dyskusji i negocjacji w tamtym okresie.
Prywatni wierzyciele Polski zrzeszeni są w Klubie Londyńskim. Banki te, ze względu na swój komercyjny status, nie podjęły inicjatywy ekokonwersji długu zagranicznego Polski, który w 1991 roku wynosił 13 mld USD.
EKOFUNDUSZ jest fundacją powołaną przez Ministra Finansów dla zarządzania środkami finansowymi pochodzącymi z zamiany części zagranicznego długu publicznego na wspieranie, w formie dotacji, przedsięwzięć z zakresu ochrony środowiska uzgodnionej w dwustronnych umowach międzyrządowych Polski z krajami wierzycielskimi, w oparciu o „Protokół o redukcji i reorganizacji zadłużenia Rzeczypospolitej Polskiej" podpisany 21 kwietnia 1991 roku z Klubem Paryskim.
Do końca 1997 roku Polska zawarła takie umowy z następującymi państwami:
• ze Stanami Zjednoczonymi w kwietniu 1992 roku, konwersja 10% długu, czyli 367 min USD; z czego 26 min USD zostało udostępnione EKOFUNDUSZO-WI w ciągu trzech lat;
• z Francją w czerwcu 1993 roku, konwersja 1% zadłużenia, czyli 260 min franków francuskich, tj. 48 min USD;
• ze Szwajcarią w grudniu 1993 roku, konwersja 10% długu, czyli 68 min franków szwajcarskich, tj. 52 min USD; pierwsze płatności w 1994 roku;
• ze Szwecją we wrześniu 1997 roku, konwersja 50 min koron szwedzkich; pierwsze płatności w 1997 roku.
Powyższe umowy przewidują stopniowe udostępnianie środków pochodzących z ekokonwersji do 2009 roku.
EKOFUNDUSZ nie dysponuje natomiast środkami z ekokonwersji - w wysokości 10% długu, czyli 17 min USD - opartej na umowie z rządem Finlandii z 1990 roku, która została zawarta niezależnie od uprzednio cytowanego porozumienia z Klubem Paryskim.
Wyżej wymienione państwa wierzycielskic nie nałożyły dodatkowych warunków na wykorzystanie wcześniej określonych środków.
Wiele spośród europejskich państw OECD wykazało zainteresowanie uczestniczeniem w mechanizmie ekokonwersji. Odpowiednie wnioski o środki finansowe zostały złożone również przez stronę polską.
EKOFUNDUSZ wspiera działania ukierunkowane na następujące cele:
• zmniejszenie transgranicznego zanieczyszczenia powietrza, w szczególności SOx- 30% środków;
• zmniejszenie zanieczyszczenia Morza Bałtyckiego substancjami biogennymi - 30% środków;
113