IV. DRAMAT
1. UWAGI OGÓLNE
charakterystyka:
uznanie teatru za sztukę samoistną
zerwanie z realizmem:
misteria ekspresjonistycze
groteska
„Reduta” Juliusza Osterwy:
gra aktorska jako „przeżywanie”
kult autentyczności
Leon Schiller; reżyser- inscenizator, twórca „teatru monumentalnego”; dzieła romantyków, Wyspiańskiego, rzadko (Wieża Babel Słonimskiego) sięga do współczesnych utworów
chronologia:
do 1926- dominacja awangardy, antyrealizmu
awangardowo- kontynuatorski (ekspresjonizująco- postmłodopolski)
realizm (Żeromski, Szaniawski)
do pocz. lat 30-tych- żywe nurty nowatorskie zwracają się ku problematyce społecznej, a pod jej presją- ku komunikatywności
tendencje realistyczne, psychologiczne; tematyka coraz bardziej powiązana z historią i aktualną sytuacją międzynarodową
******************DRAMATURGIA WITKACEGO*******************
(1885- 1939)
charakterystyka:
21 dramatów; w tych większość w latach 1920- 1924; Szewcy- jedyny utwór z lat 30-tych
wyniesione z domu poczucie obowiązku bycia wielkim twórcą
1914- samobójstwo ukochanej; wyjazd do Austrlii; służba w carskiej armii rosyjskiej
tęsknota za uczuciem metafizycznym
katastrofizm
zanik uczuć metafizycznych
dotyczy ducha, ale przedstawiana jako brutalne przewroty i rewolucje
nawiązania:
ekspresjonizm
metafizyka i katastrofizm
dysonanse
formizm
dadaizm (sztuki Yvana Golla, Ribemonta- Dassaignes'a, Vitraca, Antanida Artrauda)
nadrealizm
nawiązania młodopolskie:
parodiowanie
nietzcheanizm, schopenhaueryzm
demoniczna kobieta
przekleństwo seksu
tragedia anty- improduktywna
fin de siecle'izm
podobieństwa w dwudziestoleciu:
Tytus Czyżewski
Roman Jaworski, Hamlet wtóry (1924, wyd. 1995)
Teoria Czystej Formy- poetyka sformułowana
celem sztuki jest doznanie uczucia „metafizycznego”
osiąga się to dzięki odpowiednik konstrukcjom formalnym- działania połączone z wypowiedziami (w malarstwie barwy i kształty)
istotne są napięcia między działaniami i wypowiedziami (dziwaczne, oniryczne, niezwykłe); nie zaś ich związek z psychologizmem czy życiem
dotychczasowe środki wyrazu są już niewystarczające
bezsens
witkacyzm- poetyka immanentna:
uczucie metafizyczne w Teorii uznane za cel i efekt dramatu, tu staje się jego treścią i tematem
uczucie metafizyczne uzupełnia tematykę metafizycznej proweniencji religijnej: widma, zmartwychwstania, satanizmu
fascynacja złem
Teoretyczny element ludyzmu wzbogacony o komizm, parodię, groteskę, błazenadę
świat przedstawiony:
pogranicze snu
język naszpikowany terminami filozoficznymi
bohaterowie są jak stworzenia eksperymentalne (strzelają do siebie jak do kaczek)
demoniczna kobieta (Nadobnisi i koczkodani)
splotu poszukiwań metafizycznych z seksem
problemy i tematy:
tęsknota za uczuciem metafizycznym
Maciej Korbowa i Bellatrix- poszukiwanie tego w perwersji seksualnej
satanizm (Sonata Belzebuba)
egzotyka (Pragmatyści, Tumor Mózgowicz)
kolonializm (Miser Price, czyli Bzik tropikalny; Niepodległość trójkątów, Metafizyka dwugłowego cielęcia)
demonizm kolejowy (Szalona lokomotywa)
zło:
splata się z uczuciami metafizycznymi
postaci prefigurujące XX wiecznych dyktatorów
twórczość:
Janulka, córka Fizdejki - Fizdejko i Wielki Mistrz Neo- Krzyżaków; parodia XIX- wiecznych utworów historycznych
Sonata Belzebuba- związek diabolicznego zła z metafizyczną sztuką
Oni- nowa władza wymusza na obywatelach niszczenie dzieł sztuki
Matka- ofiarą robotników pada bohater chcący odwrócić bieg historii ku uspołecznieniu
Szewcy 1934; charakterystyka:
podobnie jak sztuki Peipera i innych w tym czasie- zwrot ku polityce
katastrofizm: komunizm, liberalny kapitalizm, faszyzm
mało wspólnego z Teorią Czystej Formy
rewolucja dokonała przewrotu, ale nowy świat jest bezduszny, bezkształtny, anonimowy
aluzje do Wesela
1