Gustave Flaubert urodził się 12 grudnia 1821 roku w miejscowości położonej na Północy Francji, w Rouen. Przyszedł na świat jako czwarte dziecko naczelnego lekarza szpitala miejskiego. Jako dziecko wyróżniał się ponadprzeciętną wrażliwością, bardzo dużo czytał. Ponieważ jego rodzina zamieszkiwała w budynku przynależącym do szpitala od najmłodszych lat miał rozwijał naukowe zainteresowania. Ukończył szkołę średnią w rodzinnym Rouen, a w 1841 roku, wbrew swej woli, został posłany do Paryża, by tam studiować prawo. W stolicy Francji zaprzyjaźnił się z przedstawicielami środowiska literackiego. Dzięki temu doświadczeniu odkrył w sobie talent do pisania.

W 1844 roku padł ofiarą ciężkiej choroby na tle nerwowym, której do tej pory nie zidentyfikowano. Wiadomo jedynie, że przypominała ona swoim przebiegiem epilepsję. Ze względów bezpieczeństwa własnego i otoczenia, przeniósł się do rodzinnej posiadłości Le Croisset, znajdującej się na przedmieściach Rouen. Ku swojej uciesze, mógł wreszcie porzucić prawo i skoncentrować się na pisarstwie.

Z upływem lat stał nawiązał znajomości, a nawet przyjaźnie z najwybitniejszymi pisarzami i ludźmi sztuki ówczesnej Francji.Znane są jego relację m.in. z Victorem Hugo, Georges Sandem, Charles Augustin Sainte-Beuve'm, Théophile Gautier'em, Guy de Maupassantem, a także Rosjaninem Ivanem Turgenevem. Przez wszystkich wymienionych był on darzony nie tylko szacunkiem, ale i podziwem.

Na szczególną uwagę w biografii artysty zasługują dwa wątki miłosne. Pierwszy z nich dotyczy stosunku pisarza do Elizy Schlessinger, mężatki, starszej kobiety, którą poznał w wieku zaledwie piętnastu lat. Kobieta przez bardzo długi czas był obiektem platonicznej miłości Flauberta. Drugi wątek dotyczy Luizy Colet, poetki, która w latach 1846-1854 była kochanką artysty. Para widywała się rzadko, a związek przetrwał tak długo głównie za sprawą listów miłosnych. Flaubert uważał, że obraz Luizy, który sobie wyidealizował jest znacznie bardziej atrakcyjny, niż ta sama kobieta w rzeczywistości, dlatego też namiętnie do niej pisał unikając jednocześnie spotkań w cztery oczy. Artysta ponad wszystko cenił sobie samotność, którą gwarantowało mu mieszkanie w Le Croisset.

Flaubert często nazywany był przez to mizantropijnym pustelnikiem. Uważano go za schorowanego, zgorzkniałego pesymistę, co wywodziło się nie tyle z jego przypadłości na tle nerwowym, ale głównie z brutalnie ostentacyjnej wręcz dezaprobaty, jaką manifestował pod adresem klasy mieszczańskiej. Bardzo często drażnił go kontrast pomiędzy idealnym, fantastycznym światem, który istniał w jego wyobrażeniach i snach a realnością. Przykładem może być wyidealizowana miłość do Elizy, która odbiła się na późniejszych relacjach Flauberta z kobietami. Samotność i nieszczęście artysty widać wyraźnie w jego ulubionym powiedzonku:Madame Bovary, c'est moi(Pani Bovary, to ja).

Chociaż ceniono jego twórczość to jako pisarz nie osiągnął spektakularnego sukcesu finansowego. Znany jest fakt, iż przez pierwsze pięć lat obecności Pani Bovary na rynku czytelniczym zainkasował z jej sprzedaży zaledwie pięćset franków. Bardzo często spotykał się z niezrozumieniem i wrogością ze strony odbiorców swoich dzieł, co bardzo go dotykało. Doszło nawet do tego, że w 1857 roku on i wydawca Pani Bovary byli sądzeni za „obrazę moralności publicznej i religii”. Ostatecznie obydwaj oskarżeni zostali uniewinnieni.

Dorobek literacki Flauberta stanowią: Pani Bovary (Madame Bovary) z 1857 roku, powieść historyczna poświęcona konfliktowi Rzymian z Kartagińczykami - Salammboz 1862 roku, kolejnej powieści poruszającej problematykę klasy mieszczańskiej - Szkoła uczuć (L'Education sentimentale) z 1869 roku oraz Kuszenie św. Antoniego (La Tentation de Saint Antoine) z 1874 roku. To ostatnie dzieło, a nie Panią Bovary, Flaubert uważał za swoje największe osiągnięcie. Kuszenie św. Antoniego powstawało niemal przez całe życie pisarza. To opasłe dzieło, które swoją formą przypomina dramat sceniczny, stanowi próbę przedstawienia jednego dnia z życia świętego, kuszonego ze wszystkich stron przez Szatana. Ostatnia, niedokończona powieść,Bouvard and Pechuhet, ukazała się w 1881 roku, już po śmierci artysty. Flaubert zmarł 8 maja 1880 roku.

Zapisał się w historii jako jeden z najważniejszych europejskich pisarzy XIX wieku, w którym powieść francuska osiągnęła najwyższy poziom rozwoju. Żadne z późniejszych dzieł nie uzyskało tak wielkiej popularności jak jego pierwsza powieść Pani Bovary. Flaubert w swojej twórczości zestawiał ideały ery romantyzmu z naukowymi prawami realizmu.

CZAS I MIEJSCE AKCJI:

Akcja powieści „Pani Bovary” została umieszczona w XIX wieku. Flaubert przedstawiając życie skromnego Karola i rozmarzonej Emmy dokonuje wiwisekcji mieszczańskiej sfery, której gorąco nienawidzi i z chęcią krytykuje.

GENEZA UTWORU:

Badacze literatury i znawcy biografii Gustawa Flauberta donoszą, że francuski pisarz należał do pracoholików. Pracował nie mniej niż czternaście godzin, z przerwami na posiłki, przechadzki, rozmowy z matką, czy pisanie listów do przyjaciół. Z natury był pustelnikiem napawającym się towarzyszącą mu samotnością. Podczas prac nad najpopularniejszą swoją powieścią, „Madame Bovary”, musiał niestety poszukiwać samotności, gdyż związek z Luizą Colet, zapoznaną w Paryżu, zmuszał go od odrywania się co jakiś czas od prac, by ruszać na parodniową wycieczkę do stolicy Francji. W listach przyznawał, że praca nad książką nastręczała mu sporo trudności. Martwił się szczególnie, kiedy okazywało się, że przez pięć dni napisał tylko stronę powieści. Zanim powstała „Madame Bovary” Flaubert pisał tylko o osobistym życiu, o tym co zrodziło się w nim podczas lektury książek, wyrażał własne uczucia, których doświadczał. Pod wpływem bliskiego przyjaciela, Louisa Bouilheta, zrodziła się w nim myśl o powieści nieosobistej, dotyczącą życia ludzi nienależących do historii. Historię zainspirowaną prawdziwymi wydarzeniami musiał poprzedzić szeregiem badań, przyłożyć się do sumienności szczegółów i zadbać o doskonały styl; zupełnie oderwać i zdystansować osobę autora. Nie chciał, i tym razem przekazać własnych uczuć i przekonań. Wolał skryć się w fabule. Umiłowanie Flauberta do faktów miało niebagatelny wpływ na powstanie najsłynniejszej powieści autora, „Pani Bovary”. Powieść powstała na podstawie autentycznego wydarzenia: samobójstwa żony prowincjonalnego lekarza, Delamare'a. Opowieść kreowana przez Flauberta oczywiście mocno wykracza poza ten fakt.

Pisarz poczuł się związany z osobami i rzeczami środowiska, którym oddychać miała także Emma Bovary. Sam zresztą miał powiedzieć: „Madame Bovary, c'est moi” („Pani Bovary, to ja”). Z przygód własnej duszy złożył historię Emmy. Główną bohaterkę powieści obdarzył własnymi marzeniami i tęsknotami, kobiecym obliczem własnej natury. Pracował nad powieścią pięć lat, co miało charakter swoistej psychoterapii. Dopieszczał zdania, szukał odpowiednich słów, próbował wniknąć w każdą swoją czynność i wydarzenie nie tylko jako mężczyzna, ale też jako kobieta.

PLAN WYDARZEN:

 Wyjazd Leona do Paryża.

 Romans Emmy z Rudolfem Boulanger'em.

 Karol dokonuje nieudanej operacji stopy stajennego Hipolita.

 Zakończenie trzyletniego romansu Rudolfa i Emmy.

 Pani Bovary popada w ciężką depresję.

 Wizyta państwa Bovary w operze w Rouen.

 Spotkanie Emmy z Leonem.

 Romans pani Bovary z Dupuis'em. Potajemne wyjazdy do Rouen pod pretekstem pobierania przez Emmę lekcji gry na fortepianie.

 Poszukiwanie pomocy u kochanków w obawie reakcji męża na wiadomość o zadłużeniu.

 Odmowa pomocy Emmie.

 Samobójstwo pani Bovary.

 Pogrzeb bohaterki.

 Popełnienie samobójstwa przez Karola na wieść o niewierności zmarłej małżonki.

PROBLEMATYKA UTWORU:

Powstała między dwoma światami Emmy Bovary pajęczyna, zbudowana z kłamstw i uzależnień, musiała w końcu pochłonąć swoją ofiarę. Pani Bovary w finale popełnia samobójstwo za pomocą arszeniku. Tylko dlaczego? Z powodu wyjścia na jaw popełnionych przez nią grzechów i grzeszków, czy też niechęci do życia w świecie tak odległym od spełnienia marzeń.

Emma wykazywała tęsknotę do miłości, którą wyobrażała sobie jako absolut. Miała jednak problem z interpretacją romantycznych dzieł, bo nie potrafiła rozróżnić dzieł wysokich lotów od zwykłego kiczu. Tym samym jest postacią antyromantyczną, zwykła romantyczną karykaturą, która z góry jest skazana - jak chce Flaubert - na „fałsz, kłamstwo i mistyfikację”. Pani Bovary stanęła na rozdrożu, potrzebowała ucieczki przez rzeczywistością, czym objawiała się jej romantyczna tęsknota. Jako osoba o twórczym potencjale (pisała, rysowała, grała na fortepianie) zamiast poddać się działalności twórczej popadła w nerwicę. Nic nie przynosiło jej zaspokojenia, dlatego stała się histeryczką i neurotyczką. Ulgę w cierpieniu dostarczały jej romanse i seksualne zatracenie, które tylko na chwilę urzeczywistniały jej tęsknoty. Tak naprawdę była to droga od samego początku prowadząca ku śmierci. Jej samobójstwo przybiera podwójny charakter. Nim zdecydowania się na prawdziwe zakończenie życia, zdecydowała o śmierci własnej osobowości. Zwyciężył fanatyzm, który był niezamierzonym gestem destrukcji. Od momentu, kiedy właściwie ją poznajemy, zauważyć można swoiste pogrążenie głównej bohaterki we śnie. Jest obojętna wobec tego, co dzieje się wokół niej, wobec ludzi spędzającymi z nią wolny czas.

Narrator powieści, mimo, że bezstronny, prowadzi grę z odbiorcą. Z jednej strony współczuje Emmie, z drugiej jednak,

odnosi się do wszystkiego ironicznie. Opisując pustkę emocjonalną, skupia się jednocześnie na miłosnych uniesieniach. Dlatego Emma jest karykaturą romantycznych bohaterów, pisarzy i artystów. Pani Bovary, to w końcu sam Gustaw Flaubert bojący się rozpadu własnej osobowości, który przeczuwa podczas procesu twórczego; bojący się chyba zagubienia między realnym światem a wykreowanym, napisanym przez siebie.

Emma kopiuje postawy i sposoby bycia, dlatego rzeczywistość przynosi jej same rozczarowania. Brak jej krytycznego zmysłu, dystansu. Ma własny pogląd na literaturę: Nie znoszę pospolitych bohaterów i przeciętnych uczuć, takich jak się spotyka w życiu. A chyba powinno być na odwrót: spotykając pospolitych bohaterów w życiu można poszukać ich w książkach. Literatura nie powinna tak bardzo eksplikować naszego życia, bo to szybka droga do neurozy. Patrząc z psychologicznego punktu widzenia, można rzec, że na żadnym polu - poza seksualnym - nie znalazła ujścia jej energia libidalna. Trzeba więc poświęcać się sztuce tworzenia nie siebie, ale prawdziwego dzieła - plastycznego, muzycznego, pisarskiego. Tylko w ten sposób uchronimy się od nadciągającej zguby?

RECEPCJA POWIEŚCI: Powieść ukazywała się w odcinkach na łamach gazety „La Revue de Paris” od 1 października do 15 grudnia 1856 roku. Druk powieści w prasie skończył się oskarżeniem autora i wydawców o występowanie przeciw obyczajowości. Wyrok sądu był jednak uniewinniający. Zainteresowanie książką wzrosło jeszcze bardziej po rozprawie sądowej. Jeszcze przed zamknięciem rozprawy prawa prawo do wydania powieści zakupiła firma Lèvy. Powieść Flauberta została opublikowana w charakterystycznej zielonej okładce wydawnictwa, 30 kwietnia 1857 roku. Wybuchła społeczna dyskusja na temat treści książki. Zarzucano Flaubertowi przede wszystkim propagowanie cudzołóstwa. Ale od pojawienia się na mapie europejskiej literatury „Pani Bovary” nic nie było już takie, jak wcześniej. Powieść miała dać świadomość nowemu kierunkowi, określonego realizmem. Jak napisał Jan Parandowski w przedmowie do polskiego wydania powieści z 1984 roku (przeł. Aniela Micińska): „Madame Bovary” była arcydziełem tego rodzaju powieści, które chciały przedstawić życie w złudzeniu jakiejś metafizycznej niezależności od osoby autora. I środki do tego celu, wszystkie zabiegi techniczne Flaubert udoskonalił w sposób nieprzewyższony. Nie było dotychczas powieści o tak doskonałej kompozycji, o tak wybornym opracowaniu szczegółów, a historii stylu przybyła nowa karta. Dziś z odległości stulecia, które w każdej literaturze zgromadziło rzeczy będące jej słuszną dumą i sławą, „Madame Bovary” pozostaje tym, czym była w dniu swego pojawienia się: pierwszą powieścią świata”. „Pani Bovary” jest uznawana dzisiaj przez literaturoznawców za pierwowzór powieści realistycznej.

BOHATEROWIE:

EMMA BOVARZ - Emma jest tytułową bohaterką powieści. Wychowała się na wsi, ale nauki pobierała w przyklasztornej szkole. Będąc w młodym wieku wyszła za wdowca Karola Bovary'ego. Ani małżeństwo ani córka nie przyniosły jej szczęścia. Przez cały czas, pozostając pod urokiem romansów, które czytała marzyła o wielkich przygodach miłosnych, uciechach jakich dostępują tylko wybrani lub odpowiednio urodzeni. „Romantyczny” żywot nie był jej pisany. Z tego powodu popadła w depresję.

Gdy Emma zasmakowała życia wyższych sfer na balu urządzonym przez markiza d'Andervilliersa zaczęła o nim marzyć, co doprowadziło ją do zgubą. Czasem myślała o byciu dobrą matką i zmianie swojego życia na lepsze, jednak były to jedynie chwilowe refleksje.Umiłowanie do przygód i chęć zasmakowania czegokolwiek nowego, doprowadziło ją do dwóch romansów. Jednak żaden z nich nie przyniósł bohaterce namiętnej miłości, a dodatkowo zadłużyła się u kupca Lheureuxa. Niemożność spłacenia długów i wytłumaczenia mężowi zaistniałej sytuacji skończyła się samobójstwem pani Bovary.

KAROL BOVARY - Mąż głównej bohaterki powieści, lekarz o ograniczonych zdolnościach. Karierę lekarską zawdzięcza matce, która wybrała dla niego szkołę i zawód. Na uczelnie medyczną dostał się za drugim razem, co świadczy o jego niepełnych predyspozycjach do obejmowania funkcji lekarza. Matka zaplanowała mu również ślub z Heloizą Dubuc. Będąc na wizycie lekarskiej w Bertaux zakochał się w pięknej kobiecie, Emmie Rounault. Szybko postanowił ponownie się ożenić. Młodą małżonkę uważał za kobietę idealną. Nie potrafił jej jednak zrozumieć, albo też nigdy nie zadał sobie takiego trudu. Umarł, gdy dowiedział się o romansach żony.

LEON DUPUIS - Młody adept prawa, drugi kochanek Emmy. Pani Bovary poznała go w Yonville. Przyszłych kochanków połączyło umiłowanie do literatury i sztuki oraz romantyczna wizja świata. Leon przed wyjazdem do Paryża zakochał się w Emmie, ale nie potrafił podzielić się uczuciem z zamężną kobietą. Po latach, podczas spotkania w Rouen, był już bardziej pewny siebie. Dla Emmy stanowił ucieleśnienie kosmopolityzmu. Był bardzo namiętnym kochankiem, ale z czasem stał się nudny i przewidywalny. Krótko po śmierci pani Bovary ożenił się.

LHEUREUX - Kupiec  z Yonville. Emma zadłużyła się u niego na horrendalne sumy. Dążył do odzyskania pieniędzy od bohaterki, po jego szantażu postanowiła ona popełnić samobójstwo.

RUDOLF BOULANGER - Bogaty arystokrata i pierwszy kochanek pani Bovary. Miał własną posiadłość niedaleko Yonville. Emmę traktował jedynie jako zdobycz, którą mógłby dopisać do swojej listy. Zaplanował zaloty do głównej bohaterki i dopiął swego oszukując ją. Po trzech latach romansu zakończył znajomość na wieść, że pani Bovary chce uciec z ukochanym.

STARA PANI BOVARZ - Matka Karola. Chciała kontrolować życie syna. Za jej namową Karol poszedł do szkoły medycznej i wybrał pierwszą małżonkę. Była niechętnie nastawiona do małżeństwa Karola z Emmą. Próbowała nakłonić syna, żeby zaczął kontrolować wydatki żony.

MOTYW LITERATURY

Literatura miała niebagatelny wpływ na życie Emmy Bovary. Mieszkając w klasztorze bohaterka była wielbicielką sentymentalnych romansów. Przez pryzmat przeczytanych lektur spoglądała na świat rzeczywisty. Małżeństwo z wiejskim lekarzem nie mogło jednak spełnić jej snów o wspaniałej miłości. Codzienność małżeńska okazała się być dla niej pasmem rozczarowań. Świat książek poruszyły jej życie do tego stopnia, że nie potrafiła się pogodzić ze zwykłym życiem na prowincji. W poczuciu odsunięcie własnej osoby od prawdziwej miłości tworzyła jej namiastki, co poskutkowało niebezpiecznymi zwrotami akcji. Kolejni kochankowie, długi oraz strach przed ujawnieniem tajemnic doprowadziły ją do samobójstwa. To właśnie od postawy Emmy wziął się termin bowaryzm, który oznacza niezadowolenie ze swojego miejsca w świecie. Stan bowaryzmu prowadzi do poszukiwania atrakcji wątpliwie bezpiecznych, romansów, oszust i zdrady, które na pewno nie wróżą dobrej przyszłości.

MOTYW KOBIETY

Emma Bovary została wychowana w klasztorze. Tytułowa bohatera potajemnie oddawała się lekturze sentymentalnych romansów (na codzienne życie przenosiła egzaltowane uczucia). Będąc pod wpływem lektur marzyła o życiu w luksusie i romantycznych kochankach. Wyszła za mąż za wiejskiego lekarza, mimo to znalazła sobie „wymarzonego” kochanka, który wkrótce ją porzucił. Pocieszenie znalazła się rękach innego mężczyzny, któremu jednak wydała się zbyt sentymentalna - drażnił go jej romantyzm. Stała się ofiarą własnych marzeń, popadła w długi, szantażował ją lichwiarz, ale żaden z kochanków nie udzielił jej pomocy. Wtedy podjęła udaną próbę samobójczą - otruła się. Emma Bovary była kobietą wykształconą i oczytaną. To właśnie literatura - kolejny motyw powieści - zdominowała postrzeganie świata tytułowej bohaterki powieści Flauberta.

MOTYW MARZYCCIELA Bohater-marzyciel:

Emma Bovary jest typową romantyczną marzycielką śniącą o „królewiczu z bajki”. Wymarzonego mężczyzny nie znajduje w osobie własnego męża. Zdobywa się więc na odwagę i szuka ucieczki w romansach, które także okazują się nie spełniać swych roli. Ślepo dążyła do spełnienia swych marzeń. Dla własnego, złudnego szczęścia wyrzekła się zasad moralnych i miłości do męża. Za kilka krótkich chwil pseudo-miłości musiała zapłacić życiem.

Pani Bovary, Pani Bovary, czyli dzieje prowincji, (1856), realistyczno-psychologiczna powieść G. Flauberta, za którą wytoczono pisarzowi proces o obrazę moralności. Pomysł do historii Flaubert zaczerpnął z życia, jednak pytany o źródło inspiracji miał odpowiedzieć: “Pani Bovary to ja”, zwracając tym samym uwagę na swój udział w akcie twórczym. Bohaterką powieści jest Emma Rouault, córka rolnika z Bertaux, wychowana w klasztorze i żyjąca w świecie marzeń. Ślub z lekarzem wojskowym, Karolem Bovary, przynosi Emmie awans społeczny, jednak nie spełnia jej oczekiwań. Mąż okazuje się człowiekiem bez polotu, z którym rozmowa jest “płaska jak uliczny chodnik”. W pogoni za niepospolitością Emma rzuca się w ramiona kochanków: właściciela ziemskiego Rudolfa Boulangera, z którym planuje ucieczkę do Włoch, a następnie Leona Dupuis, pisarza notarialnego, późniejszego studenta prawa. Cotygodniowe kosztowne podróże do miasta, by spotkać się z Leonem, zmuszają Emmę do zaciągania pożyczek. W efekcie grozi jej konfiskata majątku. Nie znajdując pomocy ani w kochanku, ani w mężu, zdesperowana truje się arszenikiem, osierocając córeczkę. Gdy Karol, który nigdy nie przestał wielbić żony, dowiaduje się o podwójnym życiu Emmy, umiera ze zgryzoty. Typ osobowości i postawy życiowej reprezentowany przez bohaterkę powieści nazwano od jej imienia bovaryzmem. Cechuje go sentymentalizm i egzaltacja, które przeniesione do codziennego życia stają się przyczyną klęsk, nieszczęść i niemoralności. Nowatorstwo powieści Flauberta leży jednak nie w temacie, raczej pospolitym, ale w zastosowanej przez pisarza technice literackiej. Polega ona na bezosobowym trybie relacji i wywołuje efekt uogólnienia społecznego i psychologicznego. Jak wskazuje podtytuł, powieść oprócz losów Emmy przynosi obraz obyczajów prowincji francuskiej 2. połowy XIX w.

Hasło opracowano na podstawie “Słownika Encyklopedycznego - Literatura Powszechna” Wydawnictwa Europa. Autorzy: Anna Cisak, Maria Żbik. ISBN 83-85336-60-5. Rok wydania 1999.

---