WSPÓŁUZALEŻNIENIE

1. Współuzależnienie - definicja

Współuzależnienie - jest to utrwalona forma uczestnictwa w długotrwałej, niszczącej sytuacji życiowej, związanej z patologicznymi zachowaniami partnera, ograniczająca w sposób istotny wybór postępowania, prowadząca do pogorszenia własnego stanu i utrudniająca zmianę położenia na lepsze. Osoba współuzależniona nie realizuje własnych potrzeb, tylko wszystkie działania wykonuje w odpowiedzi na zachowanie partnera. Nie bierze pod uwagę siebie, ale to, jak będzie się zachowywał partner i jak może na to zareagować.

2. Cudowne dziecko w dysfunkcjonalnej rodzinie:

Naturalne cechy dziecka	Dysfunkcjonalne cechy samozachowawcze	Rdzenne symptomy współuzależnienia
Dziecko jest:	Dziecko staje się lub czuje:	Osoba współuzależniona ma:
Cenne	gorsze od innych lub lepsze od innych	trudność w doznawaniu poczucia własnej wartości
Bezbronne	zbyt bezbronne lub niewrażliwe	trudność w wytyczaniu funkcjonalnych granic
Niedoskonałe	złe/zbuntowane lub dobre/doskonałe	trudność w doświadczaniu i wyrażaniu swojej rzeczywistości i niedoskonałości
Zależne: potrzebujące, pragnące	zbyt zależne lub zbyt niezależne nie doświadczające potrzeb i pragnień	trudność w dbaniu o swoje własne dorosłe potrzeby i pragnienia
Niedojrzałe	całkowicie niedojrzałe (nieopanowane) lub przesadnie dojrzałe (wymagające, wciąż oceniające)	trudność w doświadczaniu i wyrażaniu swojej rzeczywistości w sposób umiarkowany

Dr Timmen Cermak, zajmujący się zagadnieniem współuzależnieniem terapeuta, który jest zdania, że o współuzależnieniu można mówić jako o rozpoznaniu klinicznym, wyróżnia następujące kryteria, pozwalające na postawienie takiego właśnie rozpoznania:

1. Stałe uzależnienie własnej samooceny od umiejętności kontrolowania siebie i innych w sytuacji zagrożenia.

2. Branie na siebie odpowiedzialności za zaspokajanie potrzeb innych, nawet kosztem niezaspokojenia swoich własnych.

3. Problemy związane z wyznaczaniem granicy między zbliżaniem a zachowaniem dystansu oraz związany z tym lęk.

4. Skłonność do związków z osobami o zaburzonej osobowości, uzależnionymi od substancji chemicznych, współuzależnionymi i/lub o zaburzonych popędach.

5. Spełnianie trzech lub więcej spośród następujących warunków:

1. silnie rozwinięty mechanizm zaprzeczania tłumienie uczuć

2. depresja

3. przejawianie nadmiernej czujności

4. kompulsywność

5. lęk

6. nadużywanie środków zmieniających świadomość

7. aktualne lub w przeszłości doświadczanie przemocy fizycznej lub seksualnej

8. choroby somatyczne związane ze stresem

9. pozostawanie przez co najmniej dwa lata w ścisłym związku z osobą uzależnioną bez próby szukania pomocy.

3. Uszkodzenia w sferze uczuć:

Uczucia wzbudzone i przeniesione:

Opiekun wyrażający swoje uczucia w sposób dysfunkcjonalny, nieopanowany czy nieproporcjonalny do zdarzenia może spowodować przeniesienie danego uczucia na dziecko. Z tego powodu dziecko może w przyszłości mieć trudności z zapanowaniem nad przeniesionym uczuciem, kontrolowaniem go, podczas gdy własne uczucia są dużo słabsze i byłyby łatwiejsze do opanowania.

Gniew (poczucie siły i energii) → Wściekłość

Strach (poczucie bezpieczeństwa i mądrości) → Poczucie paniki lub atak paranoi

Ból (świadomość wzrastania i zdrowienia) → Poczucie beznadziejności i rozpaczy

Wstyd (pokora i świadomość własnej omylności) → Poczucie niższości i bezwartościowości

Współuzależnienie jest chorobą opartą na wstydzie. Wstyd wzbudzony przez dysfunkcjonalną rodzinę w dziecku nie jest wstydem naturalnym i wywołuje u dziecka trudność w ocenie własnej wartości uzależniając ją od cech zewnętrznych i zachowań widocznych, a nie od samego faktu bycia człowiekiem.

Przeniesione uczucia są bardzo silne i mogą występować jednocześnie mimo ich przeciwstawności np. jednocześnie dziecko odczuwa gniew, strach, ból i poczucie wstydu o bardzo wysokim nasileniu nieproporcjonalnym do zdarzenia.

Uczucia wywoływane są przez interpretację faktów, przetworzenie myślowe danych przez jednostkę - dlatego te same słowa mogą wywołać u jednej osoby śmiech a u drugiej wstyd.

4. Z pokolenia na pokolenie

Rdzenne symptomy współuzaleznienia	Wpływ na dzieci
trudność w doznawaniu poczucia własnej wartości	Niezdolność do okazywania dzieciom szacunku, wpajanie im zewnątrzsterownego poczucia własnej wartości
trudność w wytyczaniu funkcjonalnych granic	Niezdolność do powstrzymania się od naruszania granic dzieci, kopiowanie przez dzieci wadliwego systemu granic rodzica
trudność w doświadczaniu i wyrażaniu swojej rzeczywistości i niedoskonałości	Niezdolność do uznania prawa dzieci do posiadania własnej rzeczywistości i niedoskonałości
trudność w dbaniu o swoje własne dorosłe potrzeby i pragnienia	Niezdolność do otaczania dzieci właściwą opieką i do nauczenia ich zaspokajania swoich potrzeb i pragnień, kształtowanie niesamodzielność lub nadmiernej zależności
trudność w doświadczaniu i wyrażaniu swojej rzeczywistości w sposób umiarkowany	Niezdolność do zapewnienia dzieciom ustabilizowanego środowiska

5. Korzenie współuzależnienia

Współuzależnienie jest skutkiem dysfunkcjonalnej opieki rodzicielskiej, wypaczającej naturalne cechy dziecka przez szkodliwe działania lub zaniedbanie.

Początki leczenia współuzależnienia:

1. Zidentyfikowanie w swojej przeszłości aktów nadużycia ze strony opiekunów także obcych osób (zamierzonych i niezamierzonych(!) - bez względu na intencje dziecko zostało skrzywdzone)

2. Uznanie odpowiedzialności tych, którzy dokonali nadużycia, ale nie obwinianie ich(!) - zrzucenie na nich winy powoduje uwolnienie siebie od obowiązku poczynienia zmian: „Skoro ty jesteś winny, to tylko ty możesz to naprawić. Ja nic nie mogę.”

3. Zaniechanie porównywania się z innymi ofiarami nadużyć - każda historia jest inna i nie można ich porównywać

4. Nie oceniaj w sposób czarno-biały (dobry, zły), unikniesz dzielenia ludzi na dobrych i złych - należy mówić o funkcjonalnych i dysfunkcjonalnych zachowaniach.

5. Skup się na zachowaniu swoich opiekunów wobec ciebie. Twoje rodzicielstwo to odrębny temat, który należy poruszyć dopiero po rozpoznaniu dysfunkcjonalności zachowań twoich opiekunów względem ciebie.

6. Pamiętaj o tym, że nadużyć wobec ciebie mogą dopuścić się nie tylko opiekunowie, ale także rówieśnicy, społeczność lokalna itp.

Mechanizmy obronne blokują pewne wspomnienia, zmieniają je, pomniejszają lub powiększają ich znaczenie. Utrudnia to osobie współuzależnionej leczenie się i zmianę. (1-3 mechanizmy obronne stosowane przez dziecko w wyjątkowo trudnych dla niego sytuacjach; 4-6 mechanizmy obronne wieku dorosłego występujące u osób, które próbują zmierzyć się ze swoim problemem)

1. Wyparcie - automatyczne i nieświadome wyrzucenie z pamięci zdarzeń zbyt bolesnych, by mogły być zapamiętane. Przeżycie przestaje być dostępne, nawet, jeśli osoba bardzo chce je sobie przypomnieć.

2. Tłumienie - świadome zapominanie o zdarzeniach zbyt bolesnych, by mogły być zapamiętane. Wspomnienie pozostaje dostępne i może powrócić, jeśli osoba będzie próbowała je sobie przypomnieć lub, jeśli coś je wywoła.

3. Rozszczepienie - psychologiczne oddzielenie poczucia własnej rzeczywistości („kim jestem”) od swego ciała w trakcie aktu nadużycia tak, aby nie mogło być ono przeżyte, odczute, usłyszane czy postrzeżone w jakikolwiek inny sposób. (Stosowane najczęściej w przypadku nadużycia seksualnego lub fizycznego.) W zależności od tego gdzie dziecko „przeniesie się” duchowo podczas nadużycia zależy stopień, w jakim ma szansę potem przypomnieć sobie to zdarzenie. Pod wpływem działalności terapeutycznej może nastąpić spontaniczny nawrót do wydarzenia sprzed lat - osoba mówi o zdarzeniu jakby miała tyle lat, co wtedy poczym wraca do obecnego wieku.

4. Minimalizacja - pomniejszanie znaczenia własnych uczuć, myśli i czynów uznając je z mniej szkodliwe czy ważne niż by były gdyby były one udziałem innej osoby. Osoba dostrzega szkodliwe skutki działań innych ludzi, ale nie odnosi ich do siebie nawet, jeśli postępuje identycznie (np. wcale nie jestem aż tak pijany jak tamci; wielu ludzi cierpi z powodu nadużyć ze strony rodziców, ale na mnie nie zrobiło to aż takiego wrażenia).

5. Zaprzeczenie - wmawianie sobie, ze w danym zachowaniu czy sytuacji nie ma nic złego, że nie jest ona szkodliwa czy przykra. Osoba widzi szkodliwość zjawiska u innych, ale nie u siebie, bo uznaje siebie np. za uodpornioną, lepiej przygotowaną, zorganizowaną itp.

6. Złudzenie - przekonanie pomimo wielu dowodów, faktów, że dana rzecz nie mogła mieć miejsca, jest niemożliwa. Osoba zaprzecza jakoby dane zjawisko mogło mieć negatywne skutki, wyrządzić jakąś szkodę - uznawane jest ono za normę lub coś zwyczajnego. Przykładowo stan dużego obciążenia obowiązkami uznajemy za naturalny i nie wierzymy by mógł on stać się przyczyną jakichś trudności czy zdrowotnych dolegliwości.

---