Metoda Knill'a
Wierząc, że każde dziecko, nawet najbardziej pasywne, można zachęcić do własnej inicjatywy i aktywności, Christopher Knill, we współpracy z żoną, Marianną Knill, opracował Programy Aktywności- Świadomość Ciała. Kontakt i Komunikacja, przeznaczone do pracy z dziećmi, młodzieżą i dorosłymi o różnym poziomie rozwoju intelektualnego i z różnymi rodzajami niepełnosprawności fizycznej. Programy Aktywności, opracowane przez M. i Ch. Knill, stanowią ramy, wokół których rozwija się kontakt społeczny, ruch i zabawa. Mogą także stanowić bazę wyjściową dla rozwoju rozumienia i używania języka. Podstawowym ich założeniem jest stwierdzenie, że rozwój człowieka uzależniony jest od zdolności nabywania, organizowania i wykorzystania wiedzy o sobie. Zależy on zatem również od sposobu, w jaki ludzie zaznajamiają się ze swoim ciałem i uczą się jak go używać. Są wśród nas ludzie, którzy z różnych powodów mają trudności w nabywaniu i doświadczaniu podstawowych informacji o sobie. Powoduje to ograniczone interakcje ze środowiskiem, co w efekcie prowadzić może do wykształcenia zaburzonego obrazu własnego ciała. Brak kontroli nad ruchami i poważne problemy w komunikacji mogą być przyczyną braku poczucia bezpieczeństwa i zaburzeń emocjonalnych, co z kolei hamuje możliwości normalnego rozwoju. Aby temu zapobiec należy rozwinąć świadomość ciała czyli przeświadczenie o istnieniu: poszczególnych, odrębnych części ciała i ich funkcji części ciała jako elementów całości zależności między ruchami ciała a tym co dzieje się dookoła. Wymaga to stworzenia bezpiecznego środowiska, w którym udaje się skoncentrować uwagę dziecka, wywoływać jego naturalną aktywność i kierować nią. Programy Aktywności pomagają dziecku doświadczać jego ciała jako jedności i wspomagają rozwój wyobrażenia ciała wtedy, gdy dziecko nie jest zdolne do używania swojego ciała aktywnie.
„Programy Knillów mogą być stosowane jako metoda:
-przywracająca doznania zmysłowe trenowane w życiu płodowym, służące poznaniu własnego ciała i umożliwiające kontakt z otoczeniem,
-pobudzająca dzieci głębiej upośledzone do aktywności i współdziałania,
-aktywizująca dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym,
-diagnostyczna i usprawniająca w terapii dzieci nieharmonijnie rozwijających się,
z trudnościami w nauce,
-porządkująca zachowanie dzieci niedostosowanych społecznie. Ich zaletą jest zabawowa forma muzyczno-ruchowa. W zabawie każdy wykonywany ruch jest prosty, ma określony cel, wyznaczona jest jego długość i charakter. Dziecko uczy się rozpoznawać muzykę, kojarzy ja z ruchem fizycznym i ma satysfakcję z prawidłowego wykonania ruchu adekwatnie skojarzonego z muzyką. Sukces wpływa pozytywnie na samopoczucie dziecka i zwiększa poziom spontaniczności jego zachowań. Pod wpływem sukcesu poprawia się koncentracja uwagi i pamięć. Zabawa muzyczno-ruchowa oddziałuje na uzyskanie równowagi psychicznej, zwiększa zdolność do szybkiego i precyzyjnego zapamiętywania ruchów, przyczynia się do uzyskania dobrej koordynacji nerwowo-mięśniowej.
Muzyka jako element stymulujący i podwyższający uwagę, w realizacji Programów Aktywności, odgrywa znaczącą rolę. Dzięki słuchaniu specjalnego tonu sygnatury muzycznej na początku i na końcu każdego programu, dziecko uczy się rozpoznawać sytuację a to z kolei przygotowuje do łączenia jej z określoną aktywnością. W ten sposób tworzy się warunki, w których dziecko może być uważne i czuć się zupełnie bezpiecznie. Używane w programach tematy muzyczne odzwierciedlają rytm i mowę dostosowaną do czynności, której towarzyszą. Żadna przewidziana programem aktywność nie powinna być wykonywana mechanicznie. Jeśli dziecko ma złe wyobrażenie swojego ciała, poprzez wykonywanie mechanicznych ruchów, utrwala błędny obraz samego siebie. Dlatego tak ważna jest wrażliwość i elastyczność terapeuty, umiejętność odczytywania potrzeb i możliwości dziecka a także jego umiejętności komunikacyjne. Programy powinny być przeprowadzane regularnie i, jeśli to możliwe, o tej samej porze dnia. Ta konsekwencja i systematyczność powinny pomóc dzieciom dobrze poznać okoliczności ich stosowania i zapewnić poczucie bezpieczeństwa. Wskazane jest, aby wybrać taką porę dnia, kiedy dziecko jest optymalnie ożywione.
Ważną kwestią jest również wybór odpowiedniego miejsca do ćwiczeń i zaplanowanie wyposażenia. Wybierając pomieszczenie, należy mieć pewność, że dziecko nie kojarzy go z innymi aktywnościami, które wykonywało tam wcześniej i które mogły negatywnie wpłynąć na jego nastawienie do pracy. Otoczenie powinno dawać poczucie bezpieczeństwa, spokój i relaksację. Są to najważniejsze czynniki, dzięki którym mogą być budowane pozytywne relacje między nauczycielem a dzieckiem.
W pierwszych trzech programach wymagane jest, aby dziecko miało własną matę do ćwiczeń. Powinna być ona wystarczająco duża by mogli na niej usiąść wspólnie terapeuta z dzieckiem. Aktywności rozpoczynają się od rozłożenia maty na podłodze w wybranym przez dziecko miejscu (jeśli jest do tego zdolne). Są dzieci, które mogą nie chcieć siedzieć na podłodze a bezpieczniej czują się np. na określonym krześle, materacu itp. Takie preferencje dzieci uwzględnia zarówno Program Wprowadzający jak i Program SPH. Początkowo każde dziecko powinno pracować z tym samym terapeutą. Jeśli Programy mają być używane w szkole, ośrodku szkolno-wychowawczym itp. wskazane jest, aby poznał je cały personel. Pomimo swej atrakcyjności, Programy Aktywności nie mogą być uznane za pełną strategię edukacyjną, nie mogą także zastąpić rehabilitacji ruchowej. Dzięki Programom dziecko staje się świadome powiązań pomiędzy własnymi ruchami a obecnością nauczyciela. Pełna świadomość ciała uzależniona jest jednak od doświadczania własnych ruchów w relacji z wieloma ludźmi, przedmiotami, sytuacjami. Podstawą jest to, że dziecko ma możliwość zaplanowanego i systematycznego doświadczania ruchów. Dziecko musi być świadome wykorzystania swoich rąk, nóg, ust, ramion, stóp i całego swojego ciała podczas używania ich w tak zupełnie prostych czynnościach jak jedzenie i ubieranie oraz podczas zabawy i w komunikacji z innymi. Połączenie usprawniania fizycznego dziecka z Programami Knillów może przynieść nie tylko poprawę jego rozwoju motorycznego, ale również: zmniejszenie liczby zachowań autoagresywnych i zachowań stereotypowych wzrost świadomości ciała i wyodrębnianie jego części wzrost pewności siebie i nawiązanie bardziej pozytywnych relacji z otaczającym światem wzrost umiejętności określania osobistej przestrzeni podczas relacji z innymi wzrost uwagi i otwartości na sygnały płynące z otoczenia (w tym szczególnie na sygnały pozawerbalne) rozpoznawanie sygnałów i następujące po nich aktywności wzrost współpracy i stopniowe obejmowanie inicjatywy.
Opis programów.
Są cztery programy oraz program wprowadzający i specjalny program SPH (dla dzieci niepełnosprawnych fizycznie).Programy wprowadzamy kolejno, następny wtedy gdy dobrze został opanowany poprzedni.
Aktywności zawarte w każdym programie następują kolejno po sobie.
Program wprowadzający - 8 minut.
Kołysanie
Wymachiwanie rękoma
Pocieranie dłoni
Klaskanie
Głaskanie głowy
Głaskanie brzucha
Relaksacja
Ten program potrzebny jest po to, aby móc określić ramy programowe dla tych dzieci, które są hiperaktywne, bardzo małe albo mają niewystarczającą koncentrację uwagi aby uczestniczyć w programie pierwszym lub drugim. Przeznaczony jest również do pracy z dziećmi autystycznymi lub psychotycznymi.
Program I - 15 minut.
Kołysanie
Wymachiwanie rękoma
Zginanie i rozprostowanie rąk
Pocieranie dłoni
Zaciskanie i otwieranie dłoni
Ruchy palców
Klaskanie
Głaskanie głowy
Głaskanie policzków
Głaskanie łokci
Głaskanie brzucha
Przewracanie się ( padanie )
Relaksacja
Program 2 - 15 minut.
Kołysanie
Klaskanie
Głaskanie brzucha
Głaskanie ud
Głaskanie kolan
Głaskanie palców u nogi
Wiosłowanie
Pocieranie stóp
Poruszanie palcami u stóp
Poruszanie nogami
Leżenie na plecach
Obracanie się z pleców na bok
Obracanie się z pleców na brzuch
Relaksacja
Do wykonywania aktywności opisanych w 1 i 2 programie używane są różne części ciała w różny sposób.
Program 3 - 20 minut.
Leżenie na brzuchu
Leżenie na plecach
Obracanie się z pleców na brzuch
Obracanie się z brzucha na plecy
Poruszanie nogami
Czołganie się na brzuchu
Raczkowanie
Klęczenie i spacerowanie na kolanach
Upadanie z pozycji klęczącej
Odpychanie i przyciąganie
Relaksacja
Przeprowadzenie tego programu wymaga znacznie więcej świadomości społecznej dziecka ruchliwości i koordynacji.
Program 4 - 20 minut.
Leżenie na brzuchu
Leżenie na brzuchu i mruganie oczyma
Leżenie na plecach z rękoma wokół karku
Poruszanie nogami (jazda rowerem)
Odbijanie się na siedzeniu
Ślizganie się na siedzeniu
Podnoszenie się i stanie bez ruchu
Podnoszenie ramion - jednego a potem obu jednocześnie
Podnoszenie jednocześnie jednej ręki i jednej nogi
Stawanie przed kimś
Podbieganie do - odbieganie od
Spacerowanie - szybko i delikatnie
Spacerowanie - wolno i ciężko
Spacerowanie - wolno i delikatnie ( po cichu)
Dwa i dwa (znajdź partnera)
Odpychanie i przyciąganie
Dowolne ruchy
Taniec
Program ten pomyślany jest jako aktywność grupowa. Wymaga odpowiedniego poziomu świadomości ciała, większej samokontroli, wyższego poziomu rozumienia pojęciowego, koncentracji.
Program SPH - 25 minut.
Kołysanie -pr. 1 i 2
Wymachiwanie rękoma - pr. 1
Pocieranie dłoni - pr. 1
Zaciskanie i otwieranie dłoni - pr. 1
Klaskanie - pr.1 i 2
Głaskanie policzków - pr. 1
Głaskanie brzucha - pr. 1 i 2
Głaskanie ud - pr. 2
Ruchy stóp - nóg - pr. 2
Przewracanie się (padanie) - pr. 1
Relaksacja - pr. 1 i 2
Program przeznaczony jest do pracy z dziećmi, które są bardzo niesprawne fizycznie lub z takimi, które potrzebują więcej czasu na wykonanie czynności.
Z metodą Knillów można się zapoznać korzystając podręczników:
Knill Ch.(1995), Dotyk i komunikacja. CMPP-P MEN, Warszawa
Knill M. i Ch.(1995),Programy aktywności (Świadomość ciała, Dotyk i Komunikacja).CMPP-P MEN, Warszawa.
1
5