OCHRONA LUDNOŚCI I RATOWNICTWO
( materiały pomocnicze w Państwowej Wyższej Szkole Zawodowej w Nysie)
NYSA 2003
Przygotowanie powszechnej i skutecznej ochrony ludności w miejscu zamieszkania, zakładach pracy i szkołach oraz w miejscach publicznych jest jednym z największych potrzeb i wyzwań obrony narodowej z uwagi na olbrzymi dystans, jaki dzieli Polskę od organizacji ochrony ludności w innych państwach NATO i UE, a także ze względu na konieczność gotowości do codziennego sprostania zagrożeniom niemilitarnym o skutkach równie groźnych jak wojny.
Ratownictwo-najogólniej organizacja niesienia pomocy w sytuacjach nieszczęśliwych zdarzeń-jest współcześnie pierwszą linią ochrony i obrony narodowej.
Zdolności ratownicze i sprawność zawodowych i ochotniczych formacji ratowniczych, na czele z państwową i ochotniczą strażą pożarną, ratownictwem medycznym, chemicznym i morskim, wspieranych przez siły ratownicze wojska to istotny element współczesnej ochrony i obrony narodowej.
Ochronę ludności możemy zdefiniować jako zapewnienie bezpieczeństwa życia i zdrowia osób oraz ich mienia, a także utrzymania sprzyjających warunków środowiskowych do ich przeżycia, pomocy socjalnej i psychologicznej poszkodowanym oraz osłony prawnej, a ponadto do ich przygotowania edukacyjnego i sprawnościowego, do radzenia sobie w czasie katastrof, klęsk żywiołowych i konfliktów zbrojnych, oraz bezpośrednio po nich.
Współcześnie przedsięwzięcia ochrony ludności lokuje się w szerszym pojęciu ochrony cywilnej. W tym kontekście warto zasygnalizować, że ochrona cywilna stanowi dużą część przedsięwzięć tzw. planowania cywilnego na wypadek wystąpienia sytuacji nadzwyczajnych, oraz utrzymania gotowości administracji publicznej do działania w takich sytuacjach. Uwzględnia się w niej także działania w ramach ustalonego w strategii NATO „wsparcia państwa-gospodarza” i współpracy cywilno-wojskowej. Chociaż w różnych krajach obrona cywilna ma różne znaczenie, to do jej zasadniczych przedsięwzięć, obok ochrony ludności, zalicza się:
ochronę zakładów pracy i infrastruktury;
ochronę dóbr kultury;
ochronę struktur władzy;
zapewnienie funkcjonowania państwa w czasie pokoju i wojny;
organizację zarządzania w sytuacjach kryzysowych;
ochronę fizyczną (ludzi, ich mienia i środowiska naturalnego);
ochronę psychologiczną;
ochronę prawną;
edukację i szkolenie.
Ochrona fizyczna ludności to przedsięwzięcia planowane i realizowane w różnym zakresie i różnymi metodami przez wszystkie organy administracji publicznej, inspekcje, straże i służby oraz kierowników (właścicieli) instytucji i zakładów pracy. W planowaniu ochrony ludności (np. planach działań ratowniczych, planach reagowania kryzysowego, planach obrony cywilnej) uwzględnia się wszystkie rodzaje zagrożeń czasu pokoju i wojny, ich możliwą skalę oraz szczebel organizacyjny.
Wśród metod ochrony ludności można wyróżnić metodę zbiorowej ochrony ludności, do której zalicza się ewakuację, umieszczenie w budowlach ochronnych - schronach lub w ukryciach zastępczych oraz wykrywanie zagrożeń i alarmowanie.
Do podstawowych metod indywidualnej ochrony ludności można zaliczyć:
znajomość zasad ewakuacji, sygnałów alarmowych (powszechnych i wewnętrznych w zakładzie) i sposobu zachowania się po ich ogłoszeniu;
posiadania indywidualnych środków ochrony oraz umiejętność posługiwania się nimi i znajomość zasad konserwacji;
znajomość zasad przygotowania własnego mieszkania, budynku, ujęcia wody, środków żywnościowych, zwierząt domowych do ochrony przed skutkami różnych czynników rażenia;
znajomość zasad udzielania pierwszej pomocy osobom poszkodowanym w wyniku różnych zdarzeń;
znajomość samodzielnego likwidowania zarzewi różnych katastrofalnych zdarzeń, np. gaszenia pożaru.
Ochrona ludności przewidywana, planowana i organizowana jest przez wszystkie organy władzy i wszystkie podmioty.
Zapewnienie bezpieczeństwa obywatelom jest konstytucyjnym obowiązkiem państwa polskiego, które spełnia go m.in. przez powołanie oraz utrzymanie odpowiednich sił i środków, mających na celu ochronę i obronę ludności przed zagrożeniami XXI wieku, wynikającymi zarówno z działania sił przyrody, jak i działalności człowieka. W codziennych sytuacjach na ewentualność wypadków (zdarzeń) kolejowych, drogowych, awarii sieci elektrycznych czy wodociągowych, wypadków zagrażających zdrowiu ludności wyznaczono etatowe wyspecjalizowane jednostki, których zadaniem jest udzielanie szybkiej i niezbędnej pomocy. Zalicza się do nich pogotowie ratunkowe, energetyczne, gazowe, pomoc drogową, itd.
Ratownictwo oznacza działalność prowadzoną na wszystkich szczeblach organizacji państwa w czasie pokoju, kryzysu i wojny za pomocą różnych metod, sił i środków, a jej celem jest ratowanie życia ludzkiego i dóbr materialnych.
Ratowanie oznacza pomoc w trudnej nagłej sytuacji, która grozi śmiercią ofiar, ale i ratowników oraz zniszczeniem środowiska i ważnych elementów dorobku materialnego i kulturalnego.
Ze względu na fakt, iż działalność ratowniczą podejmuje się w wyniku zaistnienia jakiegoś zdarzenia, np. górniczego, morskiego, lotniczego, itd. wyróżnia się różne rodzaje ratownictwa: ratownictwo górnicze-niesienie pomocy w kopalniach podczas katastrof; górskie-niesienie pomocy w sytuacjach zagrażających zdrowiu i życiu osób, które uległy wypadkowi lub zaginęły w górach; morskie-prowadzenie akcji ratowniczych w wypadkach morskich przy udzielaniu pomocy z morza lub powietrza; lotnicze-prowadzenie za pomocą odpowiednich metod akcji ratowniczych w wypadkach lotniczych.
Analizując źródło lub sposób finansowania działań ratowniczych można dokonać podziału na:
ratownictwo państwowe, które finansowane jest z budżetu państwa oraz środków samorządu terytorialnego;
ratownictwo społeczne, którego koszty organizowania i utrzymania w całości pokrywane są ze źródeł własnych organizacji pozarządowych;
ratownictwo komercyjne działające w sferze usług, co oznacza, iż działania ratownicze są wykonywane odpłatnie.
Jedną z często spotykanych typologii ratownictwa jest podział ze względu na zasięg działań ratowniczych - wyróżnia się ratownictwo międzynarodowe, krajowe, wojewódzkie, powiatowe, gminne i lokalne.
W ramach ratownictwa państwowego można wyróżnić następujące kategorie;
Ze względu na rodzaj użytych sił ratowniczych;
ratownictwo medyczne;
ratownictwo wojskowe;
ratownictwo górnicze;
ratownictwo chemiczne;
ratownictwo kolejowe;
ratownictwo weterynaryjne itd.
Ze względu na rodzaj zdarzenia ( katastrofa naturalna, techniczna, technologiczna, klęska żywiołowa, itd.) wyodrębnia się;
ratownictwo morskie;
ratownictwo pożarowe;
ratownictwo radiacyjne;
ratownictwo lotnicze;
ratownictwo powodziowe;
ratownictwo drogowe;
ratownictwo kolejowe itd.
Biorąc pod uwagę działania ratownicze, jakie prowadzi się w ramach Krajowego Systemu Ratowniczo-Gaśniczego, wyróżnić można ratownictwo pożarowe, medyczne, chemiczne, ekologiczne oraz techniczne. System ten skupia jednostki ochrony przeciwpożarowej, inne służby, inspekcje, straże, instytucje oraz podmioty, które dobrowolnie na podstawie umowy cywilno-prawnej zgodziły się współdziałać w akcjach ratowniczych.
System działa przez:
1. Stałe czuwanie i doraźne reagowanie, polegające na podejmowaniu działań
ratowniczych własnymi siłami i środkami powiatu.
2. Działania ratownicze wymagające użycia sił i środków spoza powiatu.
Organizatorem oraz organem kierowniczym systemu na terenie kraju jest komendant główny Państwowej Straży Pożarnej.
Ratownictwo medyczne to system medycznych działań ratowniczych wobec każdej osoby znajdującej się w stanie nagłego zagrożenia życia lub zdrowia.
Do działań systemu zalicza się w szczególności;
zapewnienie możliwości natychmiastowego wezwania pomocy przy użyciu środków łączności;
niezwłoczne przybycie na miejsce zdarzenia zespołu ratownictwa medycznego;
niezwłoczne podjęcie na miejscu zdarzenia właściwych medycznych działań ratowniczych;
zapewnienie transportu stosownie do potrzeb;
zapewnienie niezwłocznego przyjęcia do najbliższego oddziału ratunkowego lub oddziału szpitalnego, stosownie do rodzaju nagłego zagrożenia życia lub zdrowia.
Organizatorami systemu są organy administracji publicznej, odpowiednio: minister odpowiedni ds. zdrowia, wojewoda i starosta. Oni też zapewniają nieprzerwaną gotowość systemu, odpowiednio na obszarze kraju, województwa i powiatu.
Ratownictwo morskie zasady jego organizacji regulują liczne konwencje i porozumienia międzynarodowe.
W Polsce działają:
- Polskie Ratownictwo Okrętowe zajmujące się ratowaniem statków i rozbitków
na morzu, pracami nurkowymi, wydobywaniem wraków, holowaniem
pełnomorskim i oceanicznym;
- Morska Służba Poszukiwania i Ratownictwa, której zadaniem jest
poszukiwanie i ratowanie każdej osoby znajdującej się w niebezpieczeństwie
na morzu, bez względu na zaistniałe okoliczności.
Ratownictwo radiacyjne jego właściwym centralnym organem administracji rządowej do spraw bezpieczeństwa jądrowego oraz ochrony radiologicznej jest prezes Państwowej Agencji Atomistyki, który dokonuje systematycznej oceny sytuacji radiologicznej kraju. W celu dokonania oceny, zbierane są, weryfikowane i analizowane informacje otrzymywane ze stacji wczesnego wykrywania skażeń promieniotwórczych oraz placówek prowadzących ich pomiary, a także innych służb, np. meteorologicznych. Dane te służą weryfikacji faktu wystąpienia nadzwyczajnego zdarzenia radiacyjnego oraz prognozowaniu dalszego rozwoju sytuacji, przygotowując w ten sposób podstawy do podjęcia decyzji na różnym szczeblu zarządzania kryzysowego.
Udział sił zbrojnych w ratownictwie. Strategia obronności RP przewiduje, iż siły zbrojne są „gotowe do udziału w reagowaniu na zagrożenia pozamilitarne”.
W Siłach Zbrojnych Rzeczpospolitej Polskiej zadania w zakresie ratownictwa wykonuje przede wszystkim:
Wojskowa Ochrona Przeciwpożarowa;
Wojska chemiczne, w tym specjalistyczne jednostki ratownicze-chemiczne i radiacyjne zespoły awaryjne;
Wojska inżynieryjne;
Wojska obrony terytorialnej.
Wojska te ze względu na zadania, strukturę organizacyjną, lokalizację oraz wyposażenie specjalistyczny sprzęt są szczególnie predysponowane do udziału w działaniach ratowniczych oraz współpracy z siłami układu pozamilitarnego.
Jednakże ich użycie jest zasadne dopiero wtedy, gdy zostaną wyczerpane wszystkie siły i służby. Organem wojskowym, który współdziała z administracją rządową na szczeblu województwa jest Wojewódzki Sztab Wojskowy, a szef WSzW występuje jako doradca wojewody, co do zasadności, sposobu, ilości oraz zmianowości działania sił wojskowych.
W działaniach ratowniczych oprócz sił państwowych biorą również udział siły społeczne, a między innymi są to:
Wodne Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe;
Górskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe;
Tatrzańskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe;
Ochotnicza Straż Pożarna;
Grupy ratownictwa specjalistycznego PCK;
Grupy ratownictwa specjalistycznego ZHP.
Wodne Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe jest specjalistycznym stowarzyszeniem kultury fizycznej o zasięgu ogólnokrajowym. Celem działania WOPR jest organizowanie pomocy oraz ratowanie osób, które uległy wypadkowi lub narażone są na niebezpieczeństwo utraty życia lub zdrowia w wodzie.
Górskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe (GOPR) i Tatrzańskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe (TOPR) są organizacjami ochotniczymi działającymi na terenie polskich gór. Podstawowym obowiązkiem członków GOPR i TOPR jest ratowanie zdrowia i życia ludzkiego wszędzie tam, gdzie jest ono zagrożone, a szczególnie w górach.
Ochotnicza Straż Pożarna (OSP) działająca na terenie całego kraju wykonuje zadania jednostek ochrony przeciwpożarowej, a w szczególności gaszenie pożarów, ratownictwo techniczne, w głównej mierze na drogach, ewakuację poszkodowanych lub zagrożonych ludzi, zwierząt i mienia. Strażacy-ochotnicy zajmują się również oznakowaniem i zabezpieczeniem miejsc przy zdarzeniach z udziałem substancji niebezpiecznych, działaniami ratowniczymi na obszarach wodnych, w tym podczas powodzi, oraz współpracują z podmiotami zabezpieczającymi lub wspomagającymi działania ratownicze.
Polski Czerwony Krzyż (PCK) jego celem działania jest zapobieganie cierpieniom ludzkim i łagodzenie ich skutków we wszystkich okolicznościach i w każdym czasie, przy zachowaniu podstawowych zasad międzynarodowego prawa humanitarnego. Zadaniem PCK jest także edukacja na temat bezpiecznych zachowań oraz zapobiegania klęskom i katastrofom.
Związek Harcerstwa Polskiego (ZHP). W strukturach ZHP działają Harcerskie Grupy Ratownicze (HGR) oraz Harcerska Szkoła Ratownictwa (HSR). Misją HGR jest ratowanie ludzi w sytuacjach zagrażających życiu lub zdrowiu, udzielanie im pierwszej pomocy przedmedycznej w sytuacjach, w których pomoc wyspecjalizowanych jednostek państwowych jest niemożliwa lub niewystarczająca. W ramach HGR działają ponadto Grupy Szybkiego Reagowania, które są mobilne całą dobę przez cały rok. Celem działania Harcerskiej Szkoły Reagowania, jest propagowanie i unifikacja wiedzy oraz umiejętności harcerzy w zakresie ratownictwa.
7