SZKOŁA ASPIRANTÓW PAŃSTWOWEJ STRAŻY POŻARNEJ

W POZNANIU

XI KURS KSZTAŁCENIA ZAOCZNEGO

PRZEDMIOT : OCHRONA LUDNOŚCI

TEMAT : BUDOWLE I URZĄDZENIA SPECJALNE OCHRONY LUDNOŚCI

OPRACOWAŁ:

plut. Norbert KORCZ

Budowle i urządzenia specjalne są to obiekty fortyfikacyjne (schrony) mające konstrukcję nośną zamkniętą ze wszystkich stron oraz wejścia (wyjścia) ochronne. W zależności od konstrukcji warstw ochronnych schrony dzielą się na : typu przeciwodłamkowego lekkiego i ciężkiego, a w zależności od przeznaczenia na: bojowe, funkcyjne i bierne.

Typy schronów :

Schron bojowy - budowla fortyfikacyjna przykryta, mająca konstrukcję nośną zamkniętą oraz wejście (wyjście) ochronne, przeznaczone do prowadzenia ognia z broni maszynowej lub granatników przeciwpancernych.

Schron obserwacyjny - funkcyjny obiekt fortyfikacyjny przykryty, mający konstrukcję nośną zamkniętą oraz wejścia (wyjścia) ochronne, przeznaczony do prowadzenia obserwacji pola walki przez obserwatorów.

Schron medyczny - fortyfikacja przykryta, mająca konstrukcję nośną zamkniętą, przeznaczona do rozwinięcia odpowiedniego elementu funkcyjnego punktu opatrunkowego i medycznego.

Schron bierny - budowla obronna przykryta, mająca konstrukcję nośną zamkniętą oraz wejścia (wyjścia), przeznaczona do ochrony ludzi, żołnierzy, oraz sprzętu technicznego i środków materiałowych przed środkami rażenia.

Schrony podziemny - obiekt fortyfikacyjny podziemny, którego konstrukcje obudowy, nadkład oraz zamknięcia wejść i otworów instalacyjnych zabezpieczają przed skutkami działania określonych środków rażenia.

Polowe schrony podziemne - obiekt fortyfikacyjny budowany sposobem podkopowym lub drążonym, którego warstwę ochronną stanowi nienaruszona warstwa gruntu.

Schrony typu przeciwodłamkowego - obiekty, budowle typu zakrytego, zapewniające ochronę ludzi wyposażonych w indywidualne środki ochrony (maski przeciwgazowe, odzież ochronną) przed bronią chemiczną, biologiczną i pyłem radioaktywnym. Podział obiektów ochronnych przed stawie poniższy rysunek :

Budowle ochronne ze względu na charakter ochrony przed środkami rażenia dzielą się na dwie grupy :

• Odkryte (okopy, rowy strzeleckie i łączące, szczeliny, ukrycia na sprzęt techniczny i środki materiałowe), zapewniające ochronę przed ogniem płaskotorowym;

• Przykryte (schrony - obiekty typu przeciwodłamkowego, lekkiego, ciężkiego) o konstrukcji zamkniętej, zapewniające ochronę przed działaniem określonych środków rażenia ze wszystkich stron.

W zależności od przeznaczenia obiekty fortyfikacyjne są budowane: do prowadzenia ognia (okopy strzeleckie, wozów bojowych, dział, schrony bojowe); do obserwacji i kierowania ogniem (okopy i schrony obserwacyjne); w celu ochrony ludzi (szczeliny, schrony bierne); na stanowiskach dowodzenia (schrony funkcyjne do pracy i odpoczynku kadry dowódczej); w punktach medycznych (szczeliny przykryte i schrony funkcyjne - medyczne) oraz w celu ochrony sprzętu technicznego i środków materiałowych (ukrycia).

Budowle i urządzenia ochronne mają za zadanie zapewnić bezpieczeństwo ludzi przed następującymi środkami rażenia:

• Pociskami konwencjonalnymi z broni ręcznej, maszynowej, moździerzowej - mogą one przebijać dachy i stropy między piętrowe budynków, a następnie wybuchać. Wybuch bomby na masywnych konstrukcjach betonowych i żelbetonowych może spowodować miejscowe zniszczenia w postaci leja powybuchowego w wyniku, czego następuje niszczenie konstrukcji i wnętrza schronu.

• Niszczącym działaniem czynników rażących wybuchu jądrowego (neutronowego) - polegającym na mechanicznym deformowaniu (uszkadzaniu) konstrukcji obiektu ochronnego (budynków i budowli) i wywołaniu obrażeń u ludzi w wyniku podmuchu (działania fali uderzeniowej), wstrząsu, promieniowania cieplnego oraz przenikliwego.

• Bojowymi środkami trującymi, które są głównymi czynnikami rażącego działania broni chemicznej - działanie ich polega na przenikaniu do schronów, budowli nie mających urządzeń filtrowentylacyjnych i rażeniu znajdujących się tam ludzi. Środki trujące mogą utrzymywać swoje rażące działanie w obiektach, terenach i powietrzu niekiedy przez długi czas.

• Bronią biologiczną, której głównym czynnikiem rażenia są: bakterie, wirusy, grzyby chorobotwórcze, które działają na ludzi, zwierzęta przez drogi oddechowe, błony śluzowe, przewody pokarmowe i skórę.

• Bojowymi środkami zapalającymi - działanie ich polega na tworzeniu pożarów dużych obszarów, co stanowi ich główny czynnik działania (temperatura spalania 800 - 3000 ⁰ C).

• Działaniem ładunków paliwowo-powietrznych, które przy pomocy fali uderzeniowej wywołanej wybuchem przestrzennym mieszaniny paliwa w postaci gazów, par lub cieczy z powietrzem, powoduje wdarcie się mieszaniny do wnętrza schronu, budynku lub budowli przez istniejące nieszczelności, co prowadzi do powstania pożaru - temperatura może dochodzić do 3000 ⁰ C, a czas jej trwania kilka milisekund.

Budowle ochronne podziemne mają następujące elementy:

• wejścia - służące do połączenia obiektu podziemnego z powierzchnią ziemi; wejścia mogą być pionowe (szyby), poziome (chodniki) i pochyłe;

• nagłówki - początkowe odcinki wejść służące do zabezpieczania lub zamaskowania wejść;

• przedsionki hermetyczne - pomieszczenia chroniące obiekt podziemny przed przenikaniem środków trujących; pomieszczenia te wykorzystuje się również do przeprowadzania czynności sanitarnych (dezaktywacji) ;

• chodniki połączeniowe umożliwiające komunikację podziemną i przebywanie w nich ludzi podczas odpoczynku lub pracy;

• pomieszczenia zasadnicze - odpowiednio urządzone elementy obiektu, spełniające jego zasadnicze przeznaczenie (schrony, magazyny itd. );

• komory i nisze- wyrobiska ślepe do rozmieszczania poszczególnych rodzajów wyposażenia;

• otwory wiertnicze przeznaczone są do wentylacji, ogrzewania, do wodociągów, drenażu, kanalizacji i innych celów ;

Schrony wyposaża się w urządzenia wewnętrzne mające różnorodne przeznaczenie i zadania .

Urządzenia filtro-wentylacyjne składają się z wentylatorów podających powietrze, filtrów - pochłaniaczy oczyszczających powietrze od środków trujących, z rur - przewodów powietrznych, zaworów oraz z urządzeń zabezpieczających otwory doprowadzające powietrze przed działaniem fali wybuchowej. Oczyszczanie powietrza od środków trujących podczas napadu chemicznego odbywa się za pomocą etatowych filtrów - pochłaniaczy wykonanych fabrycznie. Etatowe filtry i wentylatory umieszcza się w specjalnym pomieszczeniu budowli podziemnej.

Budowle podziemne ogrzewa się za pomocą żelaznych pieców , które na wypadek napadu chemicznego wyposaża się w zawory hermetyczne. Jeżeli można korzystać z energii elektrycznej, to zaleca się stosowania urządzeń do ogrzewania .

Schrony oświetla się za pomocą lamp elektrycznych zasilanych z sieci elektrowni polowych i stałych oraz za pomocą latarni akumulatorowych. W celu polepszenia warunków oświetlenia wewnętrzne ściany obiektu maluje się na biało. Na ścianach dużych obiektów podziemnych umieszcza się wskaźniki i napisy orientacyjne przy użyciu materiałów samoświecących.

Zaopatrywanie w wodę przy wysokim poziomie wód gruntowych odbywa się za pomocą studni rurowych a magazynowanie i przechowywanie wody odbywa się w zbiornikach.

Odprowadzanie wody (powierzchniowej i gruntowej) w budowlach podziemnych odbywa się poprzez plantowanie powierzchni ziemi, przez budowę urządzeń odprowadzających wodę i drenowanie oraz przez otaczanie budowli rowami odwadniającymi.

Kanalizacja budowli podziemnych służy do odprowadzania zanieczyszczeń z pomieszczeń sanitarnych i użytkowych przez zastosowanie przepompowni nieczystości . Zanieczyszczenia są usuwane na powierzchnię ziemi.

Pod względem wytrzymałości na działanie pocisków artyleryjskich i bomb lotniczych budowle ochronne dzielą się na obiekty :

• lekkiego typu podziemnego mające warstwę ochronną o grubości 1,5 - 4 m w zależności od jakości gruntu, zabezpieczające przed działaniem min odłamkowych wszystkich kalibrów oraz przed pociskami o kalibrze do 150 mm zaopatrzonymi w zapalniki natychmiastowego działania;

• typu ciężkiego mające warstwę ochronną o grubości 5 - 10 m zależnie od jakości gruntu i zabezpieczają przed działaniem uderzeniowym i wybuchowym pocisków o kalibrze do 200 mm oraz bomb lotniczych o ciężarze 250 kg;

• typu najcięższego mają warstwę ochronną o grubości ponad 10 m i zabezpieczają przed dzianiem wszystkich rodzajów pocisków o kalibrze ponad 200 mm oraz bomb lotniczych o ciężarze 500 kg i więcej.

Podział budowli i urządzeń specjalnych ochrony ludności według stopnia ochrony przedstawia poniższa tabela :

Lp.	Typ obiektu ochronnego	Zabezpieczenie przed następującymi środkami rażenia
				Wybuch jądrowy w odległości gdzie nadciśnienie na czole fali wynosi (MPa)	Zastępcze obciążenie statyczne na strop (MPa)	Bezpośrednie trafienie pociskiem	Wybuch zagłębiony pocisku w odległości od konstrukcji ścian	Środek trujący	Ładunki paliwowo - powietrzne
	Obiekty odkryte	0,05	0,1	Pociski broni ręcznej i maszynowej oraz odłamki pocisków	-	Środki indywidualnej ochrony	Nie zabezpiecza
	Obiekty przykryte do obserwacji	0,10 - 0,15	0,20 - 0,25	82 mm pocisk możdierzowy	155 mm haub. W odległości 5m	Środki indywidualnej ochrony	Zabezpiecza
	Schrony typu przeci- wodłamkowego	0.10 - 0,20	0,20 - 0,30	82 mm pocisk możdierzowy	155 mm haub. W odległości 4 - 5m	Środki indywidualnej ochrony	Zabezpiecza
	Schrony typu lekkiego	0,20	0,30	120mm pocisk moźdz. z zapalnikiem natych. działania	155 mm haub. W odległości 1,5 - 2,5m	Środki zbiorowej ochrony	Zabezpiecza
	Schrony typu ciężkiego	0,30 - 0,35	0,50	120mm pocisk moźdz. z zapalnikiem	Trafienie bomby lub pocisku	Środki zbiorowej ochrony	Zabezpiecza

Schrony typu ciężkiego (bierne) posiadają elementy ochronne jednowarstwowe lub wielowarstwowe, których grubość oblicza się z warunku bezpośredniego trafienia pocisku lub bomby lotniczej o działaniu burzącym. Tego typu obiekty muszą wytrzymać działanie fali uderzeniowej wybuchu jądrowego w odległości, w której nadciśnienie na czole fali wynosi 0,30 - 0,35 Mpa . Warstwy ochronne są typu monolitycznego - żelbetowe . Do budowy warstw ochronnych (stropów, ścian) stosuje się między innymi : żelbet, beton zwykły, mur kamienny, okrąglaki o średnicy 20cm, kamienie, grunt zagęszczony.

Schron typu ciężkiego ze stropem monolitycznym

0,5m

2,5m

2,4m

0,5m

Budowle ochronne typu ciężkiego (bierne) przykryte stropem wielowarstwowym zapewniają najlepszą ochronę przed skutkami bezpośredniego trafienia pociskiem burzącym, bombą lotniczą i działaniem broni masowego rażenia. Grubość betonowej warstwy ochronnej (strop, ściana) zabezpieczają przed działaniem (wnikaniem i odłamem) pocisków burząco - zapalających i przeciwpancerno - burzących pokładowych działek lotniczych wynosi 0,5 m . Ochronę przed działaniem podpocisków burzących i przeciwbetonowych, subamunicji kasetowej stanowi płyta (warstwa) żelbetowa, specjalnie zbrojona o grubości 1,2 m . Ochrona przed czynnikami rażenia wybuchu jądrowego polega na wykorzystaniu poszczególnych elementów konstrukcji tych obiektów jako warstw ochronnych. W przykrytych obiektach jedną warstwą jest grunt (obsypka, nadkład), a drugą materiały konstrukcji nośnej (beton, drewno, stal, tkaniny techniczne itp.). Skuteczność tych konstrukcji zależy od odpowiedniego doboru grubości warstw.

Schron typu ciężkiego ze stropem wielowarstwowym .

(przekrój poprzeczny






















pionowy)

90 cm

2 m

10 m

35 m

GRUNT NASYPOWY, WARSTWA KAMIENIA

KONSTRUKCJA NOŚNA (STROPY I ŚCIANY SCHRONU)

Pomieszczenia i elementy funkcyjne obiektów ochronnych stosownie do ich przeznaczenia i stopnia rozbudowy dzielą się na zasadnicze i pomocnicze.

Pomieszczenia zasadnicze zapewniają spełnienie podstawowych funkcji obiektu - ochronę ludzi, sprzętu technicznego i środków materiałowych; zalicza się do nich wykopy właściwe okopów i ukryć, działobitnie i izby schronowe.

Do pomieszczeń i elementów funkcyjnych pomocniczych zalicza się : wejścia i wyjazd, nisze amunicyjne i gospodarcze, pomieszczenia sanitarne, komory i urządzenia filtrowentylacyjne, ogrzewcze, energetyczne oraz odwodnienia. W schronach do ochrony ludności liczbę wejść ustala się przyjmując :

• jedno wejście w obiektach o pojemności do 10 osób, a przy krótko trwałym przebywaniu do 20 osób;

• jedno wejście oraz wyjście awaryjne lub luk w obiektach o pojemności od 10 do 50 osób;

• jedno wejście główne, wyjście awaryjne oraz wejście dodatkowe w obiektach o pojemności większej niż 50 osób.

PRZYKŁADOWY SCHEMAT POMIESZCZEŃ ZASADNICZYCH I POMOCNICZYCH

BUDOWLI OCHRONNEJ

PRZEDSIONEK OBIEKTU

TUNEL

ŁĄCZĄCY

KOMORA FILTROWENTYLACYJNA

DRZWI HERMETYCZNE

WEJŚĆIE

1 - POMIESZCZENIE ZASADNICZE

2,3,4,5 - POMIESZCZENIA POMOCNICZE

Z danych statystycznych wynika, że państwa Europejskie są w stanie zapewnić w czasie wybuchu wojny atomowej, bezpieczeństwo swoich obywateli w następujący sposób:

• w Szwajcarii w ciągu 48 godzin postawiono by pod broń 625.000 żołnierzy i otwarto schrony dla całej niemal 7-milionowj populacji;

• Szwecja w ciągu 72 godzin wystawiła by 800-tysięczną armię, która przygotowała by do użytku schrony dla 88% ludności, a także przygotowała piwniczne ukrycia dla reszty.

• w Polsce mizerne ukrycia wykonano by zaledwie dla 4% ludności, były by to z reguły schrony usytuowane w wielkich zakładach pracy, szkołach i szpitalach, schrony te zostały w większości zbudowane w latach 60-tych lub 70-tych. Polska posiada 14695 tak zwanych schronów, w których mogło by się pomieścić 1,8 mln ludzi, to jest 4,5% całej populacji Rzeczypospolitej. Mogą one być przekazane ludności w ciągu 48 godzin; część z nich w krótszym terminie. Prawdę mówiąc nie ma u nas schronów przeciwatomowych z prawdziwego zdarzenia. Są ukrycia o różnym stopniu wytrzymałości na uderzenie, mocne piwnice, betonowe schrony zaopatrzone we własne systemy wentylacyjne, ale pomieszczeń dla ludności (takich jak na Zachodzie) - mających własne zaoptarzenie w wodę, własne generatory i zapasy żywności po prostu brak. Są byłe województwa, w których liczba ukryć (umownie przyjmijmy, że wszystko, co nadaje się do zabezpieczenia ludności to schrony) nie przekracza dziesięciu. Na przykład w dawnym województwie Ostrołęckim są -3 ,w dawnym Suwalskiem -10 a w Ciechanowskim -15. W zasadzie nie ma województwa, w którym byłoby więcej miejsc w schronach niż dla 10% społeczeństwa.

Większość schronów przeciw lotniczych w Polsce to piwnice o nieco lepszych stropach. Schronów z prawdziwego zdarzenia z filtrami, dającymi ochronę przed pyłami radioaktywnymi, mamy tyle co na lekarstwo. Na dobrą sprawę to ledwie co setny Polak jest w stanie przetrzymać bliskie uderzenie jądrowe. Reszta z tych ukrytych, prawdopodobnie bez problemów przeżyłaby tylko wojnę konwencjonalną, ze zwykłymi nalotami bombowymi. Takie schrony stosowane były z powodzeniem w czasie ostatniej wojny. Na przykład Berlin, którego ludność była dobrze zabezpieczona, w czasie 300 dużych nalotów stracił niecały 1% mieszkańców, podczas gdy małe i zaniedbane (w sferze schronowej) np. Pforzheim, w trakcie jednego tylko nalotu straciło 25% ludności.    

Dziś lepsze schrony są tylko przy zakładach przemysłowych; np. Huta Warszawa może ukryć pod ziemią całą jedną zmianę. Takie firmy mają jeszcze niewielkie pieniądze na konserwację, natomiast administracja lokalna w zasadzie nie dysponuje środkami, a tymczasem większość naszych schronów jest w fatalnym stanie .    Obrona cywilna wypożycza je na cele użyteczności publicznej, niektóre wynajmuje się na sklepy, magazyny i punkty usługowe. Są takie miasta, jak choćby Wrocław, Łódź czy Lublin, w których niemal 1/4 obiektów poszła w dzierżawę - lecz z zastrzeżeniem, by w ciągu 48 godzin mogły być oczyszczone i przeznaczone dla ludności. Pieniądze z tych transakcji idą właśnie na cele obrony cywilnej. Natomiast w Warszawie niespodziewany, bezpośredni atak nuklearny przeżyliby oprócz pasażerów metra, bezdomni którzy mieszkają w jednym z nowszych schronów przeciwatomowych. Nie jest to czymś zaskakującym w skali europejskiej, bowiem w państwach najlepiej przygotowanych do ochrony ludzi-Szwecji i Szwajcarii - w schronach urządzone są parkingi, hale sportowe i kina. W Sztokholmie pod górą Klara Kyrka w dwukondygnacyjnym bunkrze dla 14 tyś. osób jest garaż, podobnie jak w obiekcie dla 20 tyś. zwanym Katrina. Również w Bazylei w schronie dla 35 tyś. ludzi parkuje 2800 aut.

U nas mimo licznych rozporządzeń i nigdy nie anulowanych przepisów, nie buduje się już ukryć. Kłopoty finansowe sprawiały, że inwestorzy występowali do władz z prośbą o zgodę na nie wznoszenie schronów. Obowiązywała i obowiązuje filozofia, że skoro od pół wieku nie było w Europie wojny, to i nie będzie.

Jedyny wyjątek to warszawskie metro, które na ponad połowie obecnej długości, przygotowywane jest na potrzeby ochrony ludności. Są tam stalowe odrzwia i systemy wentylacyjne. Co prawda podwyższa to dość znacznie koszty budowy ale da dobre schronienie dla około 50 tyś ludzi, a znacznie gorszą następnym 50 tyś. (zwykłe ukrycia w tunelu i na stacjach, ale bez dodatkowych zabezpieczeń technicznych). Cała linia, gdyby była gotowa z jednego końca miasta do drugiego dałaby schronienie 130 tyś. warszawiaków.   

LITERATURA :

„FORTYFIKACJE” - autor SZTAB GENERALNY WOJSKA POLSKIEGO

„OBIEKTY POLOWE” - autor SZTAB GENERALNY WOJSKA POLSKIEGO

7

IZOLACJA