Adres bibliograficzny książki: Teksty kultury w szkole, pod red. Barbary Myrdzik i Leszka Tymiakina, Lublin 2008.
Wybrane teksty:
Agata Bielak, Rola nauczyciela w kształtowaniu czytelniczej postawy uczniów (w świetle badań ankietowych), s. 27-46.
Podstawa programowa z języka polskiego stawia szkole cele i zadania, w czym zawierają się wymagania w kierunku nauczyciela, aby szczególnie dbał o rozbudzanie motywacji czytania i rozwijanie umiejętności odbioru dzieł literackich i innych tekstów kultury przez ucznia.
Kontakt z literaturą ma (wg założeń) wspierać młodzież w procesie poznawania samego siebie i drugiego człowieka, a także poszerzyć horyzont oczekiwań czytelniczych młodego odbiorcy kultury.
Autorka stawia pytanie o rzeczywistą rolę szkoły w otwieraniu gimnazjalistów na świat wartości obecny w literaturze?
W wyniku przeprowadzonych przez autorkę ankiet wśród gimnazjalistów można uogólnić następujące wnioski:
1) Oczekiwania gimnazjalistów od literatury i czytania:
- walory poznawcze
- przenoszenie w inny świat (oderwanie od rzeczywistości)
- przyjemność
- odnajdywanie życiowych wskazówek
- nic
2) Stosunek uczniów do lektur obowiązkowych
- niektóre uważają za wartościowe, interesujące
- inne trudne w odbiorze, mało interesujące lub obojętne
Dla ankietowanych najbardziej wartościowe okazały się: Romeo i Julia, Kamienie na szaniec, Folwark zwierzęcy, Opowieść wigilijna. Swoje wybory uzasadniali następującymi walorami:
- potrzeba życiowych wskazówek
- historia (którą poznaje się dzięki lekturze)
- odbicie rzeczywistego świata
- odzwierciedlenie pragnień
Gimnazjaliści wymienili następujące wartości jako ważne i obecne w lekturach: miłość, patriotyzm, poświęcenie, ojczyzna, bohaterstwo, przyjaźń, odwaga - trudno więc posądzić ich o brak wrażliwości na literaturę.
3) Tylko 15% uczniów dostrzega wartości lektur i przejawia do nich pozytywny stosunek; 63% okazuje niechęć do książek omawianych na lekcjach - jednak ci sami lubią czytać w ogóle (pozycje spoza kanonu, do których nie są przymuszani); tylko 22% ankietowanych opowiada się przeciwko sięganiu po jakąkolwiek książkę.
4) Trudności gimnazjalistów w czytaniu lektur obowiązkowych wynika z:
- języka, który jest poważną barierą czytelniczą (zwł. Pan Tadeusz, Krzyżacy)
- obca tematyka, którą trudno zrozumieć (zawiłości historyczne powyższych)
- niedostosowanie do wieku (książka zbyt dziecięca - Opium w rosole)
5) Na kształt postawy ucznia wobec lektury szkolnej mają także wpływ:
- obiegowe sądy o książce (stereotypowe opinie, najczęściej pochodzące od starszych kolegów)
+ niekiedy po pierwszych trudnościach, gdy zostaną pokonane, książka zaczyna ucznia ciekawić
+ brak wytrwałości i odpowiedniej motywacji często jednak powoduje, że rozpoczęta lektura nie zostaje ukończona
- praca na lekcji (dla niektórych omawianie lektury jest celem samym w sobie, dla innych pomaga zrozumieć dzieło i pojęcia uniwersalne, użyteczne w życiu)
6) Uczniowie często formułują swoje odpowiedzi (np. na pytania: Jaka jest najważniejsza myśl zawarta w lekturze? Na jakie pytania odpowiada omawiane dzieło? Czego dowiedziałeś się o świecie, życiu i sobie samym dzięki omawianej ksiązce?) w sposób ogólny, co pozwala stwierdzić, że powtarzają obiegowe sądy, a sami nie znajdują życiowych drogowskazów, ani nawet nie podejmują wysiłków, aby z takiej możliwości skorzystać.
7) Jednak niektóre wypowiedzi uczniów (które zdają się dojrzalsze) pokazują, że dla nich kontakt z dziełem trudnym owocuje! Jednak tylko u tych, którzy przełamali osobistą niechęć do lektur szkolnych i rzeczywiście przeczytali książkę.
45% ankietowanych nie dostrzega roli, jaką pełni lub przynajmniej powinna pełnić szkoła w kontakcie z dziełem literackim. Są jednak uczniowie, którzy doceniają szkołę, uznając przymus czytania za konieczny, bez niego bowiem nie sięgaliby po niektóre książki.
Stosunek do poezji: niektórym sprawia to przyjemność, zauważają osobliwości gatunku i odkrywają wartości istotne dla siebie, w dużej mierze jednak czytanie poezji wiąże się z niezrozumieniem, spłycaniem lektury do pobieżnych analiz i naciąganych interpretacji.
Dzięki temu jednak uczniowie potrafią przyznać się do własnych błędów w rozumowaniu, mają świadomość kształtowania własnej osobowości; przy pomocy nauczyciela stawiają czoła tekstom trudnym, co warunkuje ich indywidualny rozwój.
Celem edukacji polonistycznej jest to, aby wprowadzić ucznia do lektury w takim stopniu, aby mógł samodzielnie i właściwie przeżyć kontakt z dziełem literackim także po zakończeniu nauki w szkole, aby sam mógł dokonywać czytelniczych wyborów.
Autorka zadaje pytanie, jaka jest rola nauczyciela w kształtowaniu postawy czytelniczej gimnazjalisty i pyta uczniów o to, w jaki sposób są zachęcani przez polonistę do czytania tekstów, których nie ma w podręczniku i które nie są obowiązkowe. 42% uczniów przyznaje, że nauczyciel mówi, co może być ciekawe do czytania, 47% - nauczyciel przynosi różne teksty na lekcje, 38% - opowiada o tym, co sam czyta, 45% - podaje tytuły lub listy tytułów godnych uwagi, a 48% potwierdza, że nauczyciel czyta uczniom na lekcjach lub daje do czytania fragmenty książek.
Jednocześnie 70% ankietowanych stwierdza, że nie ma możliwości rozmawiania o ulubionych swoich książkach! (tyle samo usłyszało o konkursie związanym z czytelnictwem)
Z ankiety wynika zatem, że
- nauczyciel jest skuteczny w odniesieniu do ok. połowy ankietowanych
- częściej niż nauczyciel, to rówieśnicy podrzucają im „coś” do czytania
Zainteresowania czytelnicze uczniów mają niewielkie możliwości ujawnić się na lekcji, bardzo mało jest okazji, aby uczeń mógł powiedzieć, co czyta, podzielić się doświadczeniami.
Ankietowani gimnazjaliści przyznają jednak, że to właśnie ich indywidualne i pozaszkolne lektury wspomagają ich rozwój - pomagają zrozumieć szkolne tematy, dzięki nim łatwiej im odrabiać prace domowe, czują się pewniej podczas omawiania tekstów literackich, posiadają więcej argumentów w czasie klasowych dyskusji.
Najchętniej czytane pozycje gimnazjalistów:
J. K. Rowling, ksiązki o Harrym Potterze
J. R. R. Tolkien, Hobbit, Władca Pierścieni
Fantastyka (Lem, Wells, Sapkowski, Ziemiański, cykl Star Wars)
Ksiązki poświęcone problemowi uzależnień
Literatura „dziewczyńska” (Jeżycjada, Pamiętnik Księżniczki, Ala Makota, Dziewczyny się zakochują, Jezioro osobliwości)
Autorzy „na czasie” (Grochola, Whorton, Davies, Coelho, Eco)
Ksiązki przygodowe
Książki o Sherlocku Holmesie
Monstrualna erudycja
Dzieła takie jak Hamlet, Quo vadis, Wichrowe wzgórza, Potop, Komu bije dzwon, Ojciec chrzestny, Rok 1984, Przedwiośnie, Wiersze Norwida)
Literatura z zakresu szkoły podstawowej (Ania z Zielonego Wzgórza, W pustyni i w puszczy, Akademia Pana Kleksa)
Można wysnuć przypuszczenie, że lektury gimnazjalistów wynikają najbardziej z przypadku, co stanowi dowód ich indywidualnych poszukiwań.
Zapytano też tę grupę, dlaczego ludzie tworzą: wewnętrzna potrzeba artysty, wena twórcza, talent, upodobanie, natchnienie, pragnienie oderwania od rzeczywistości, impuls wewnętrzny, potrzeba wyrażenia uczuć/emocji/poglądów/samego siebie, chęć pozostawienia czegoś po sobie, z myślą o czytelniku (tworzą dla niego), z nudy, dla pieniędzy, nie wiedzą.
Ostatni wniosek zasługuje na cytowanie:
„Jeżeli w szkole zabraknie miejsca na rozmowy o książkach wybieranych przez samych uczniów, nie uda się przełamać niechęci do czytania, jaką deklaruje wielu młodych ludzi, niepotrafiących odnaleźć własnej drogi do literatury.”
Anna Asyngier-Kozieł, Integracyjny wymiar edukacji teatralnej w zajęciach polonistycznych (dawniej i dziś), s. 257-276.
Wielokrotnie w historii podkreślano znaczenie sztuki teatralnej w nauczaniu i wychowaniu młodego pokolenia (teorie wychowania estetycznego, dzieje teatru szkolnego i dydaktyki szkolnej).
Ogólne przemiany życia nakładają na edukację obowiązek zachowania proporcji między wiedzą a umiejętnościami a także zagadnienie kształcenia postaw (wyrabianie samoświadomości) - w przypadku edukacji polonistycznej dobre efekty przynosi zintegrowanie jej z edukacją np. teatralną w ramach jednych zajęć.
Wychowanie we wszystkich dziedzinach artystycznych realizuje się poprzez:
- kontakt z wybitnymi dziełami sztuki
- organizowanie własnej działalności twórczej (szczególne znaczenie dla rozwoju osobowości dziecka)
Z pewnością wpływa to na doskonalenie procesu nauczania i wychowania w szkole.
Refleksja pedagogiczna nad znaczeniem teatru w rozwoju dziecka:
- edukacja teatralna składająca się z: wychowania do teatru, wychowania poprzez teatr, wychowanie w zespole teatralnym;
- ed.teatr. jako proces wprowadzania jednostki w świat wartości teatralnych oraz integralnie z nimi występujących wartości społecznych i moralnych;
- przygotowanie dziecka do zrozumienia języka teatralnego oraz pobudzanie do własnej ekspresji twórczej poprzez teatr
- wychowanie widza współdziałającego ze sceną i widownią
- wielostronny i zintegrowany proces formowania młodego człowieka (postawy, umiejętności, wiedza)
- teatr jako sztuka syntetyczna, skupiająca w sobie inne sztuki (poezję, muzykę, malarstwo, rzeźbę, nawet architekturę) pozwala na integracyjny charakter tej edukacji
Ponieważ wielokrotnie podkreślano wychowawczą rolę teatru, współczesna koncepcja zintegrowanego wychowania teatralnego powinna być rozpatrywana na tle czterech modeli:
- jako jeden z elementów nauczania literatury
- jeden z elementów nauczania różnych przedmiotów
- autonomiczny przedmiot nauczania
- składnik nauki o środkach masowego przekazu
i cały czas modyfikowana, gdyż nie może być przymusowa ani szablonowa (wymaga zmian ze względu na potrzebę wprowadzania innowacyjnych metod nauczania i wychowania dzieci)
Związki literatury z dramatem:
1) teorie (ukłon w stronę poetyki na 1 i 2 roku)
- literacka teoria dramatu
- teatralna teoria dramatu
- teoria przekładu dramatycznego
2) w praktyce szkolnej:
- analiza literacka dramatu wzbogacona o elementy historii teatru
- analiza tekstu dramatu uwzględniająca jego potencjalną sceniczność
- analiza przedstawienia teatralnego (określenie funkcji wybranych tworzyw i znaków teatralnych)
- analiza spektaklu oparta na jego segmentacji jako tekstu semiotycznego
(modele te można krzyżować, wzajemnie powinny się uzupełniać w praktyce szkolnej)
Proces zintegrowanego wychowania teatralnego powinien obejmować wszystkie dzieci w wieku szkolnym, a jego prawidłową realizację warunkują:
- bezpośredni kontakt z dziełami teatralnymi (oglądanie przedstawień)
- własna twórczość teatralna dzieci
- nabywanie wiedzy z teorii i historii teatru
Proces edukacji teatralnej wyznaczają trzy równoległe kierunki działań:
- utrzymywanie stałego i bezpośredniego kontaktu z teatrem (partycypacja w przedstawieniach różnych odmian, form i kierunków artystycznych)
- analizowanie i interpretowanie utworów dramatycznych w ścisły związku z realizacjami teatralnymi (połączenie z dyskusją pospektaklową, spotkaniem z twórcami, pisaniem recenzji)
- zachęcanie i zjednywanie, inicjowanie i stymulowanie ekspresyjnych form wypowiedzi teatralnych w postaci recytacji, gier dramatycznych, inscenizacji małych form teatralnych
O efektywności edukacji w tym zakresie decyduje:
- stwarzanie odpowiednich warunków do pracy nauczycieli z uczniami
- akceptowanie i promowanie inicjatyw kulturalno-edukacyjnych, wynikających z aktywności wychowawców i zainteresowań dzieci
- poziom artystyczny i wartości wychowawcze przedstawień przygotowanych przez teatry zawodowe
- kwalifikacje osób prowadzących dziecięce zespoły teatralne
- zaangażowanie uczestników zajęć
- wprowadzania treści teatralnych na wszystkich szczeblach (zajęcia lekcyjne polonistyczne i pozalekcyjne)
Szkoła jako najważniejsza instytucja estetycznej inicjacji człowieka; edukacja teatralna powinna stać się edukacją kulturalną a proces tej integracji powinien mieć następujące płaszczyzny (za W. Wantuch):
- integracja według materiału (przedmioty szkolne, materiał nauczania, dyscypliny naukowe)
- integracja wokół postaw (umiejętności, kompetencje, wartości)
- integracja przez metody (metody, modele nauczania/kształcenia się)
Ponieważ największe efekty proces zintegrowanego wychowania teatralnego przynosi wówczas, gdy dziecko jest zaangażowane bezpośrednio w pracę nad wystawieniem sztuki na scenie, niezwykle zasadny okazuje się postulat organizowania na terenie szkół zespołów teatralnych (wielostronna aktywność twórcza).
Wpływ zajęć polonistycznych o charakterze artystycznym i dziecięcego zespołu teatralnego na zachowanie dziecka (badania empiryczne):
- dzieci nie nudzą się nigdy
- nauka współpracy z innymi
- stają się bardziej kulturalni
- zmiana postępowania wobec innych
- rozwój organizowanych przez dziecko zabaw
- zmiana zainteresowań dziecka
- pozytywne zmiany w osobowości dziecka
- dziecko staje się bardziej odważne
- większa zdolność koncentracji
- łatwiejsze nawiązywanie kontaktów z rówieśnikami i innymi ludźmi
- przełamanie nieśmiałości
- większa cierpliwość
- dziecko poznaje swoje możliwości i zdolności
- zaspokojenie potrzeby zabawy, rozrywki i aktywności twórczej
(określenia z wypowiedzi rodziców, nauczycieli i dzieci)
Zespoły teatralne więc mają wpływ na zintegrowane wychowanie uczestników zajęć, czemu przysługują się czynniki takie, jak życzliwa atmosfera w zespole, przyjaźń między uczestnikami, organizowanie spotkań i rozmowy.
Zespół teatralny powinien realizować następujące zadania:
- rozwijać zainteresowania teatralne
- wzbogacać wrażliwość estetyczną
- kształtować umiejętność odczytywania i rozumienia zjawisk teatralnych
- możliwość wypowiadania się na tematy dot. sztuki teatralnej
- uczyć krytycznego stosunku do utworów teatralnych i odpowiedniego wyboru
- kształtować postawę twórczą
- rozwijać umiejętności i zdolności artystyczne
- rozszerzać wiedzę o teatrze i świecie współczesnym
Zajęcia teatralne służą uczestnikom jako pomoc w nauce szkolnej (lepsze zapamiętywanie wiadomości, łatwiejsze wypowiadanie swojego zdania i myśli, większa zdolność koncentracji, lepsze wyniki w nauce w ogóle, zwłaszcza zaś na j. polskim - dojrzalsze wypracowania, pozbycie się trudności z czytaniem).
Z powodu korzyści, jakie wynikają z obecności edukacji teatralnej w szkole, powinna ona być wprowadzona na stałe do procesu dydaktyczno-wychowawczego na wszystkich szczeblach kształcenia ogólnego. Głównym przedmiotem nauczania w szkole, który daje na tym polu największe możliwości jest język polski (+zajęcia pozalekcyjne-teatr szkolny). Kształcenie tego typu stanowi ważną pomoc w nauce szkolnej, w kształtowaniu wszechstronnej osobowości młodego pokolenia, wpływa na wychowanie intelektualne, estetyczne, społeczne i moralne.
Opracowała:
Aleksandra Wawrzyniak
V rok, lat - pol
1