Temat 3.

ŚRODKI ODKAŻAJĄCE

Mechanizmy działania bakteriobójczego. Podział środków ze względu na zastosowanie. Środki do odkażania narzędzi chirurgicznych, skóry, ran, śluzówek, przedmiotów, pomieszczeń. Działanie niepożądane tych środków.

Dla przypomnienia powtórzymy definicję aseptyki i antyseptyki.

ASEPTYKA to z greckiego jałowość, czyli wolne od żywych drobnoustrojów chorobotwórczych pomieszczenia, materiały opatrunkowe, narzędzia, leki itp.

Postępowanie aseptyczne to zapobieganie szerzeniu się zakażenia.

ANTYSEPTYKA to wyjałowienie bakteriologiczne, czyli doprowadzenie do zabicia wszystkich żywych drobnoustrojów. Stosuje się różne metody zwalczania kultur bakteryjnych od mycia, odkażania po wyjaławianie.

Twórcą zasad postępowania antyseptycznego był ginekolog i położnik I. Ph. Semmelweiss, który w połowie XIX wieku wprowadził mycie rąk w wodzie chlorowanej przed zabiegami położniczymi. Należy pamiętać o polskim wątku w tej dziedzinie. Prof. Mikulicz rozszerzył zasady aseptyki i antyseptyki na ubiór, sale operacyjne i pole operacyjne odkażając je roztworem kwasu karbolowego.

ŚRODKI ANTYSEPTYCZNE /antiseptica/ to substancje stosowane do odkażania ciała, ran, sprzętów medycznych i pomieszczeń. Używane najczęściej w postaci roztworów. Do klasycznych zaliczamy: wodę utlenioną, roztwory fenolu, lizolu, chloraminy T, nadmanganianu potasu, azotanu srebra, a także estry kwasu para-hydroksybenzoesowego, barwniki anilinowe i dwuazowe.

Nie należy zapominać o innych metodach jak wysoka temperatura, promieniowaniu nadfioletowym.

Postęp wiedzy na tematy zakażeń wewnątrzszpitalnych oraz stały postęp w poszukiwaniu specyficznych rozwiązań w walce z zakażeniami są w toku, a w ostatnich latach problemy te stały się znowu modne. Wiemy, że część bakterii bywa opornych na znane antybiotyki. Jak dotychczas nie znaleziono uniwersalnego, szeroko spektralnego antybiotyku. Niemniej jednak nie ma powodu do zmartwień. Celowana antybiotykoterapia skojarzona ze skrupulatnie stosowanymi zasadami aseptyki i antyseptyki pozwala skutecznie zwalczać nawet najbardziej uporczywe zakażenia wewnątrzszpitalne.

Do najpopularniejszych bakterii powodujących zakażenia w chirurgii należą:

• gronkowce / staphylococcus / w odmianach aureus i epidermidis. Wytwarzają one hemolizyny alfa, beta i delta, enterotoksynę, stafylokinazę, hialuronidazę, dezoksyrybonukleazę oraz leukocydyne.

• Paciorkowce / streptococcus / w odmianach hemolizujących alfa, beta / enterococcus / i gamma, z których tylko ostatnie nie są chorobotwórcze dla człowieka oraz zieleniejące / viridans /. Wytwarzają one szereg antygenów pozakomórkowych: toksynę erytrogenną w płonicy, streptolizynę O i S, proteinazę, hialuronidazę, streptokinazę i dezoksyrybonukleazy. Najtrudniejsze do leczenia są szczepy metycylinooporne MRSA

• Dwoinki zapalenia płuc / diplococcus pneumoniae / na szczęście są nadal wrażliwe na penicylinę.

• Enterobacteriacae - ta liczna grupa bakterii zawiera takie szczepy jak salmonella, shigella, esherichia coli, klebsiella, proteus. Pałeczki okrężnicy wywołują takie zakażenia jak cystitis, cholecystitis, pyelitis, pyelonephritis, septicaemia, meningitis itp.

• Pałeczka ropy błękitnej / pseudomonas aureginosa / należy do bardziej opornych szczepów bakteryjnych. Wywołuje charakterystyczne błękitne ropienie rany.

• Bakterie beztlenowe, z których najbardziej interesują nas clostridium, czyli zgorzel gazowa, oraz tężec / tetanus /.

Znaczenie środków dezynfekujących w praktyce zabiegowej obok zasad aseptyki i antyseptyki stanowi najbardziej skuteczny sposób zapobiegania zakażeniom. Wartość praktyczna antyseptyków stosowanych zależy od:

1. kontaktu środka z drobnoustrojem;

2. zobojętnianie środka przez inne substancje np. fenol nie jest inaktywowany przez substancje organiczne a chloramina jest.

3. czasu trwania działania środka na drobnoustroje;

4. rodzaj drobnoustroju.

Należy pamiętać o skuteczności obecnie stosowanych środków dezynfekcyjnych. Np. mydła maja bardzo słabą skuteczność w stosunku do gronkowców, a niektóre czwartorzędowe zasady amoniowe jak sterinol czy zefirol nadają się jedynie do wybranych celów. Chlorheksydyna ma szersze zastosowania. Roztwory jodu, etanol, mimo wielu lat stosowania są nadal skuteczne.

Podział:

1. środki działające miejscowo stosowane w roztworach ( np. na skórę )

2. środki działające miejscowo działające w maściach ( np. donosowe mieszanki chlorheksydyny i neomycyny )

3. środki stosowane do dezynfekcji powierzchni i sprzętów ( np. terralin )

4. środki stosowane do odkażania ran i błon śluzowych

5. środki stosowane do dezynfekcji rąk przed zabiegami chirurgicznymi

6. środki stosowane metodą aerozolową lub natryskową

7. środki wysoce wybiórcze np. stosowane tylko w stomatologii do dezynfekcji wiertarek szybkoobrotowych, do dezynfekcji endoskopów, aparatów do dializy itp.

8. Środki do wstępnej dezynfekcji narzędzi chirurgicznych

9. Sprzęt do sterylizacji narzędzi chirurgicznych metodą termiczno- ciśnieniową

10. Sprzęt do sterylizacji narzędzi i materiałów opatrunkowych metodą chemiczną

11. Sprzęt do dezynfekcji narzędzi i materiałów medycznych metodą promieniowania jonizującego i przenikliwego

Ze względu na aktywny czynnik działający :

• środki działające mechanicznie / woda, mydło, szczotka/

• aktywny jod / jodyna, braunol, jodoseptan, jodal /

• aktywny tlen / H2O2, ozonit,

• chlorcheksydyna / spitaderm /

• alkohole /spirytus 70%, softasept, septo-clear, B-40 /

• zasady amoniowe / endosan, lysoformin, terralin /

• aktywny chlor / chloramina B, chlorosan, neodisher alka, trichlorol, podchloryny sodowy i wapniowy /

• fenol / helipur, lisol, septyl /

• aldehydy / aldesan, incidur, prontocid, sekusept /

• barwniki

• temperatura i ciśnienie

• związki chemiczne do dezynfekcji bielizny / amocid 2000 /

• promieniowanie jonizujące

• inne / glikol, nadboran sodowy( sekusept ), nadsiarczan potasowy, kwas nadoctowy, kwas trójchlorooctowy /

Wśród środków dezynfekcyjnych działania niekorzystne to:

uczulenia,

korozja,

odczyny miejscowe,

zmiana zabarwienia itp.

---