Ochrona środowiska - całokształt działań (także zaniechanie działań) mających na celu właściwe wykorzystanie oraz odnawianie zasobów i składników środowiska naturalnego, zarówno jego składników abiotycznych, jak i żywych (ochrona przyrody). Nauka o ochronie środowiska to sozologia.
Sposoby ochrony środowiska:
racjonalne kształtowanie środowiska i gospodarowanie zasobami środowiska zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju,
przeciwdziałanie zanieczyszczeniom,
utrzymywanie i przywracanie elementów przyrodniczych do stanu właściwego.
Obowiązek ochrony środowiska reguluje ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony środowiska (Dz.U.Nr 62 poz.627 z późniejszymi zmianami).
Kwestia ochrony środowiska jest często wykorzystywana jako argument w walce rdzennych ludów przeciw (efektowi) globalizacji ingerującej w ich życie. Nauka stosowana o ochronie środowiska dzieli się na dwa nurty: główny "antropocentryczny" lub hierarchiczny, i bardziej radykalny "ekocentryczny" lub egalitarny[1][2]. Termin ochrona środowiska jest związany z innymi współczesnymi terminami takimi jak: edukacja ekologiczna, ekozarządzanie, wydajność w gospodarowaniu zasobami środowiska i minimalizacja zanieczyszczeń, odpowiedzialność środowiskowa oraz ekoetyka.
Idea ochrony środowiska ma swoje początki w drugiej połowie XIX wieku. W Europie wyrosła ona z ruchu będącego reakcją na dynamiczny proces industrializacji i rozrastania się miast, oraz coraz większy stopień zanieczyszczenia powietrza i wody. W Stanach Zjednoczonych powstała w wyniku rosnącej obawy o stan zasobów naturalnych na zachodzie kraju, poparta kluczowymi odniesieniami filozoficznymi tak wybitnych jednostek jak John Muir, czy Henry David Thoreau. Thoreau bardzo interesowały związki człowieka z naturą i aby zgłębić wiedzę na ten temat postanowił przez pewien czas wieść pustelnicze życie na łonie natury. Empiryczne doświadczenia opublikował później w swym utworze zatytułowanym „Walden, czyli życie w lesie”. Muir natomiast zdołał uwierzyć w dziedziczne prawo natury, podróżując po Dolinie Yosemite i studiując ekologię i geologię. Przekonał również Kongres do utworzenia Parku Narodowego Yosemite, stając się następnie założycielem Sierra Club [amerykańska organizacja na rzecz ochrony środowiska].Zarówno konserwatorskie priorytety, jak i wiara w dziedziczne prawo natury stanowią podwaliny dla dzisiejszych działań na rzecz ochrony środowiska. W XX wieku popularność i poziom wiedzy na temat środowiska stale rosły. Podejmowano kolejne próby ratowania zagrożonych wymarciem gatunków, a w szczególności bizona. Dopiero wyginięcie gatunku gołębia wędrownego pomogło zwolennikom ochrony środowiska skupić na sobie uwagę innych ugrupowań i umożliwiło naświetlenie istoty problemu. Na skutek ich działań, prezydent Woodrow Wilson powołał w 1916 roku National Park Service, agencję federalną Stanów Zjednoczonych, której zadaniem jest dbanie o zasoby naturalne i historyczne kraju.Książka Aldo Leopolda, „Zapiski z Piaszczystej Krainy”, została wydana w 1949 roku. Jest ona wyrazem jego głębokiego przekonania o ludzkiej powinności poszanowania środowiska naturalnego. Wszelkie działania wbrew naturze Leopold uważał za wysoce niemoralne. „Zapiski z Piaszczystej Krainy” to jedno z najbardziej wpływowych dzieł literatury o tej tematyce.W latach sześćdziesiątych XX wieku propagowana przez jednostki troska o środowisko naturalne zatoczyła szersze kręgi, przekształcając się w ruch społeczny o sprecyzowanej ideologii. W 1962 roku wydawnictwo Houghton Mifflin opublikowało książkę autorstwa amerykańskiej biolog Rachel Carson, zatytułowaną „Milcząca wiosna”. Książka omawia m.in. wpływy nieograniczonej emisji środków owadobójczych DDT na środowisko. Jednocześnie zwraca uwagę na dotychczasową ignorancję wobec rzeczywistych skutków emisji pestycydów, a także ich wpływu na zdrowie człowieka. Według autorki, środki owadobójcze i inne pestycydy mogą stanowić przyczynę nowotworów, a ich szerokie zastosowanie w rolnictwie jest jawnym zagrożeniem dla życia wielu gatunków zwierząt, w szczególności ptaków. Książka przyczyniła się do wzrostu społecznej obawy o losy środowiska, i w następstwie do utworzenia w 1970 roku Environmental Protection Agency (EPA lub USEPA), agencję federalną Stanów Zjednoczonych działającą w celu ochrony zdrowia ludzkiego i środowiska naturalnego. W 1972 wprowadziła ona całkowity zakaz wykorzystywania pestycydów na terenie kraju. Utrzymywane w wielu rejonach świata ograniczenie emisji pestycydów nadal wzbudza wiele kontrowersji. Celem książki Rachel Carson było wzbudzenie większego zainteresowania środowiskiem naturalnym, oraz wpłynięcie na wzrost społecznej świadomości na temat ludzkiego oddziaływania na środowisko. W rezultacie wzrosło także zainteresowanie problemem zanieczyszczenia powietrza oraz wyciekami ropy i innych szkodliwych substancji w akwenach. Publiczna troska o środowisko przejawiła się również w utworzeniu specjalnych organizacji na rzecz jego ochrony, m.in. Greenpeace czy Przyjaciele Ziemi.W latach siedemdziesiątych w Indiach został utworzony ruch Chipko. Jego członkowie zainspirowani filozofią Mahatmy Gandhiego sprzeciwiali się wycinaniu lasów dosłownie przytulając się do drzew. Ich pokojowe protesty, oraz slogan 'Ekologia to ekonomia' okazały się niezwykle wpływowe.
W połowie lat siedemdziesiątych wielu ludziom wydawało się, że świat znalazł się na krawędzi katastrofy ekologicznej. Odrodził się ruch 'powrotu do Ziemi', ekolodzy zaczęli działać w porozumieniu z przeciwnikami wojny w Wietnamie. Wielu z tych ludzi, żyjących poza społeczeństwem, podejmowało działania według coraz bardziej radykalnych teorii, np. głębokiej ekologii. Także ekolodzy z głównego prądu ochrony środowiska przejawiali swą determinację, wprowadzając w 1973 roku poprawkę do konstytucji o ochronie gatunków zagrożonych, oraz podpisaniem w 1975 Konwencji o międzynarodowym handlu dzikimi zwierzętami i roślinami gatunków zagrożonych wyginięciem, czyli tzw. konwencji waszyngtońskiej (ang. CITES).W 1979 roku były pracownik NASA, naukowiec James Lovelock, opublikował swoją książkę „Gaja: nowe spojrzenie na życie ziemskie”, w której sformułował tzw. Hipotezę Gai. Według niej życie na Ziemi to sprawnie funkcjonujący organizm, który będzie istniał bez względu na poczynania ludzi. Teoria ta stała się podwaliną dla ideologii głębokiej ekologii.Dalsza historia ochrony środowiska to debaty i konflikty między działaczami radykalnych i głównych frakcji propagujących idee ekologii.Ochrona środowiska stanęła także w obliczu problemu globalnego ocieplenia, oraz rozwijającej się w dynamicznym tempie inżynierii genetycznej.
Ruch na rzecz ochrony środowiska (obejmujący również partie zielonych) łączy w sobie jednocześnie cechy ruchu naukowego, społecznego oraz politycznego. Zwolennicy działań na rzecz ochrony środowiska naturalnego propagują gospodarowanie zasobami naturalnymi zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju oraz ochronę (a w niektórych przypadkach również odnowę) środowiska naturalnego. Członkowie tego ruchu starają się zmieniać politykę publiczną oraz podejście ludzi do kwestii ochrony środowiska. Według założeń tego ruchu, ludzkość jest częścią ekosystemu, dlatego też ruch ten skupia się wokół ekologii, zdrowia oraz praw człowieka. Ponadto, na przestrzeni lat zaczęto łączyć również aspekty religijne z ochroną środowiska. Ruch ten reprezentowany jest przez wiele organizacji, począwszy od tych na dużą skalę, a kończąc na zwykłych ludziach. Jednak liczba zdeklarowanych działaczy jest nadal mniejsza niż w innych ruchach społecznych. Ponadto silne i często odmienne przekonania powodują, iż ruch ten nie jest całkowicie jednolity.
Moda na ochronę środowiska
Działania na rzecz ochrony środowiska stały się ostatnio bardzo popularne, co doprowadziło do powstania nowej subkultury. Tworzą ją głównie wykształceni ludzie należący do klasy wyższej. Są to ludzie świadomi tego jak popularne jest bycie przyjaznym dla środowiska i są dumni ze swojego nawyku kupowania produktów odnawialnych. Polega to głównie na kupowaniu żywności ekologicznej w sklepach spożywczych, które dumnie reklamują się za pomocą produktów przyjaznych dla środowiska.
Niektórzy działacze wyrażają swoje niezadowolenie, gdyż ta grupa ludzi kupuje produkty pod szyldem ekologii nie opowiadając się przy tym za żadnymi ideałami tej doktryny. Produkty odnawialne i ekologiczne są często droższe więc kupowanie ich stało się wyznacznikiem zamożności. Kolejnym intrygującym aspektem jest zachowanie młodych ludzi, którzy posunęli się już tak daleko, że wprowadzili nowy termin, a mianowicie „ekoseksualizm”. W dużej mierze przypomina metroseksualizm, jednakże bycie ekoseksualnym polega na wyszukiwaniu ludzi, którzy podzielają podobne poglądy na temat ochrony środowiska. Wynika z tego, że w ochronie środowiska nie chodzi już tylko o naturę i ekologię ale również o relacje towarzyskie.
Organizacje ekologiczne mogą być globalne, regionalne, państwowe, lub lokalne. Mogą być kierowane przez rząd, bądź prywatne organizacje obywatelskie (NGO). Niektóre organizacje na rzecz ochrony środowiska, wśród nich Natural Resources Defense Council (Ministerstwo Ochrony Zasobów Naturalnych) i Environmental Defense Fund (Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska w USA), zajmują się wytaczaniem procesów sądowych. Inne grupy dbające o środowisko naturalne, jak na przykład Przyjaciele Ziemi, rozpowszechniają informacje, biorą udział w publicznych posiedzeniach, przeprowadzają kampanie, organizują demonstracje i kupują ziemie pod ochronę. Mniejsze grupy, w tym Wildlife Conservation International (Światowa Organizacja na Rzecz Dzikiej Przyrody w USA), prowadzą badania naukowe nad zagrożonymi gatunkami i ekosystemami. Bardziej radykalne organizacje, jak Greenpeace czy Earth Liberation Front (Front Wyzwolenia Ziemi) używają bezpośrednich metod, by przeciwdziałać aktom zanieczyszczania środowiska. Podczas gdy Greenpeace popiera konfrontacje bez użycia przemocy, podziemny Front Wyzwolenia Ziemi propaguje potajemne niszczenie własności, uwalnianie więzionych lub zagrożonych zwierząt i dopuszcza się innych aktów sabotażu.
Sprawa ochrony środowiska była również tematem Konferencji Organizacji Narodów Zjednoczonych, która odbyła się w 1972 roku w Sztokholmie. Wzięło w niej udział 114 państw. Powołano wtedy Program Narodów Zjednoczonych do spraw Ochrony Środowiska (UNEP). Zorganizowano również Konferencję Narodów Zjednoczonych na temat Środowiska i Rozwoju (Szczyt Ziemi 1992). Do pozostałych organizacji międzynarodowych, wspierających założenia polityki ochrony środowiska zaliczamy Europejską Agencję Środowiska i Międzyrządowy Zespół do spraw Zmian Klimatu.
Mateusz Utkała
Kl. III”C”