System bankowy w Wielkiej Brytanii
System bankowy obejmuje całokształt instytucji bankowych, a także normy określające wzajemne powiązania i stosunki z otoczeniem. O systemie bankowym można jednak mówić dopiero wówczas, gdy rozwój banków, a także rynków finansowych pozwoli na ustalenie zasad struktury tego systemu. Dlatego też, dopiero powstanie wielopoziomowego układu, złożonego z banku centralnego i banków komercyjnych jest uznawane za podstawę dla określania się systemu bankowego.
Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii położone jest w północno-zachodniej Europie na Wyspach Brytyjskich, na oceanie Atlantyckim i Morzu Północnym.
Wielka Brytania jest krajem wysoko rozwiniętym, jedną z potęg gospodarczych świata. Pod względem wartości produktu krajowego brutto (1.439.8 mld dolarów w 1999 r) zajmuje szóste miejsce na świecie i czwarte w Europie, po Niemczech, Francji i Włoszech. Struktura wytwarzania produktu krajowego brutto jest typowa dla krajów rozwiniętych, charakteryzuje się bardzo małym rozwojem rolnictwa i stosukowo dużym udziałem przemysłu oraz wysokim udziałem przemysłu oraz wysokim udziałem usług, zwłaszcza finansów i handlu.
Wielka Brytania jest dziedziczną monarchią o systemie parlamentarno-gospodarczym. Wielka Brytania nie ma konstytucji pisanej, podstawy ustroju i zasady działania władz państwowych regulują normy prawa pisanego (akt parlamentu), zwyczajowe prawo konstytucyjne oraz tzw. konwenanse konstytucyjne.
Głową państwa jest dziedziczny monarcha, który jest też głową kościoła anglikańskiego, kościoła prezbiteriańskiego w Szkocji i niektórych państwach wchodzących w skład brytyjskiej Wspólnoty Narodów. Królowa jest nietykalna, a za jej działania odpowiadają ministrowie. Królowa jest formalnie systemem władzy wykonawczej i do niej należą kompetencje niezastrzeżone dla parlamentu lub sądów. Faktycznie monarcha pełni główną funkcje reprezentacyjne1.
Przy próbach określenia źródeł rozwoju gospodarczego analizowanego państwa znacznie częściej odwołujemy się do postępu technicznego niż innowacji instytucjonalnych. Jednakże zasługi nowych form instytucjonalnych dla pobudzenia rozwoju gospodarki rynkowej są nie mniejsze.
Nazwa bank pochodzi od włoskiego słowa banco, czyli ławka, kontuar, przy których w renesansowych miastach - państwach dokonywali swoich operacji handlarze pieniędzmi. Uderzający wydaje się fakt, że instytucje, które ukształtowały nowoczesny system bankowy były ściśle związane z miastami. W epoce powolnego przepływu informacji, inne niż rodzinne formy działalności bankowej mogły powstawać jedynie w miastach takich jak np. Londyn. Przejście do systemu wekslowego do systemu banków depozytowych nie mogłyby się odbyć, gdyby bankierzy nie zyskali najpierw zaufania kupców działających w ich mieście, a dopiero potem zdobywali zaufanie zamiejscowych2.
1 Internet
2 J. Rutkowski, Światowe strumienie kapitałowe, Szczecin 1992, str.8.
Przykładem państwa, które jako pierwsze posiadało umiejętności zaciągania dodatkowych kredytów na potrzeby wojen była osiemnastowieczna Wielka Brytania. Już od 1694 r działał tam Bank Anglii pomyślany jako instytucja finansowa działająca w czasie wojny, gotowa za przywilej emisyjny udzielić kolejnego kredytu na potrzeby wojny. Wkrótce potem rozwinęły się banki lokalne oraz giełda papierów wartościowych. Przełom wielkich sposobach finansowania wielkich przedsięwzięć jakimi były niewątpliwie ówczesne wojny nastąpił gdy parlament udzielił gwarancji na obligacje państwowe. Mógł on wprowadzić dodatkowe podatki na potrzeby wojny. W 1799 r wprowadzono podatek gruntowy, który spowodował, ze przy liczbie ludności o połowę mniejszy niż Francja, Wielka Brytania uzyskała wpływy podatkowe bezwzględnie wyższe od kontynentalnej rywalki.
W rezultacie angielskiej rewolucji finansowej, można było finansować wyczerpujące wojny za pomocą pożyczek, sprzedając obligacje na okaziciela gwarantowane przez Parlament. W XIX wieku centrum międzynarodowej finansjery znalazło się w londyńskiej City.
Współczesny system bankowy Anglii i rynek kapitału długoterminowego tworzył się przede wszystkim pod presją potrzeb zgłaszanych przez państwo i konieczności finansowania handlu, szczególnie morskiego.
Centralnym bankiem w Wielkiej Brytanii jest Bank Anglii ( Bank of England), który powstał w 1694 r dla zapewnienia Wilhelmowi III pożyczki na prowadzenie wojny z Ludwikiem XIV.
Stojąc na czele brytyjskiego systemu finansowego, bank ma za zadanie promocję i stabilizację systemu monetarnego i sytuacji finansowej kraju.
Bank Anglii jest jedynym bankiem w Anglii i Walii mającym uprawnienia do emisji banków, ostatnio również decyduje o wysokości oficjalnej brytyjskiej stopy procentowej.
Bank Anglii ma obowiązek wspomagać rynek i akceptować wynikające z tego ograniczenia zysków akcjonariuszy. Hegemonia Banku nad pozostałymi bankami komercyjnymi nie podlega dyskusji i obie strony dostosowały do tego swoje nieformalne zachowania. Obecnie Bank Anglii, jako bank centralny spełnia co najmniej pięć funkcji :
Po pierwsze- emituje banknoty przez Departament Emisyjny i jego przedsiębiorstwa.
Po drugie- jest zobowiązany do doradzania rządowi i urzeczywistniania polityki pieniężnej obejmującej zarządzanie długiem publicznym oraz operacji na otwartym rynku.
Po trzecie- za pośrednictwem Departamentu Bankowości wykonuje czynności bankowe jako bankier rządu, banków komercyjnych, banków zagranicznych oraz międzynarodowych instytucji finansowych i nielicznych klientów prywatnych.
Po czwarte- na mocy ustawy z 1987 r sprawuje nadzór nad przestrzeganiem norm ostrożnościowych przez banki i jest ich kredytobiorcą ostatniej instancji.
Po piąte- jest organizatorem systemu rozliczeń między bankami oraz emisji rządowych papierów wartościowych, powiernikiem państwowych rezerw walutowych i złota3.
Na rynku brytyjskim istnieje wiele instytucji finansowych, które świadczą usługi bankowo-inwestycyjne zarówno osobom fizycznym jak i prawnym. Do trzech dużych prawnych grup finansowo-inwestycyjnych możemy zaliczyć: Lloyds Bank TSB, Royal Bank of Scotland Group i Barclays Bank PLC skupiających ponad 80% wszystkich układów bankowych. Oprócz banków sensu stricte usługi bankowe dla ludności świadczą Towarzystwa Budowlane (Hovimg Asseciations), które pierwotnie zostały utworzone dla świadczenia usług związanych z kredytowaniem budownictwa mieszkaniowego.
Barclays Bank PLC założony w 1690 r , jest obecnie jedyną z większych instytucji finansowych finansowych Wielkiej Brytanii świadczących usługi dla ludności i biznesu. Natomiast The Rogal Bank of Scotland Group - założony w 1727 r , działa głównie na terenie Szkocji i jako jedyny bank obok Banku Anglii, ma uprawnienia do emisji banknotów, ważnych tylko i wyłącznie w Szkocji ( funty, szterlingi emitowane przez Bank of Scotland). Po połączeniu z National Westminster Bank w marcu 2000 r i kapitalizacji rynku w czerwcu 2001 r Rogal Bank of Scotland stał się drugim , co do wielkości, bankiem w Wielkiej Brytanii i w Europie i siódmą co do wielkości firmą na rynku brytyjskim. The Lloyd tSB PLC- Bank Lloyds został założony w 1965 r w Birmingham i przez lata jego znaczenie rosło. W 1995 roku doszło do połączenia z grupą finansową TSB, co pozwoliło mu zająć jedno z czołowych
3 J.K. Solarz, Rozwój systemów bankowych, Biblioteka Menedżera i Bankowca, Warszawa 1996 r , str. 47-48
miejsc na brytyjskim rynku finansowym. Możemy także wyróżnić:
Banki- Korespondenci banków polskich w Wielkiej Brytanii
Bank BPH- Bank Handlowy S.A. w Warszawie London Branch, Barclays Bank PLC London, Rogal Bank of Scotland PLC London, HSBC Bank PLC London,
PKO Bank Polski- Lloyds Bank London, TSB PLC London, Bank Handlowy S.A. w Warszawie Londyn Branch,
Kredyt Bank- KBC Bank NV- Londyn Branch, Banco Espiriro Santo- Londyn Branch,
Bank Handlowy- Bardays Bank PLC London, Bank Handlowy S.A. w Warszawie London Branch, Midland Bank PLC London, Lloyds Bank London,
PEKAO S.A.- Bank Handlowy S.A. w Warszawie London Branch, Barclays Bank PLC London, HSBC Bank PLC London.
Jednym z istotnych wyróżników brytyjskiego systemu bankowego jest brak jego bezpośrednich powiązań kapitałowych z korporacjami przemysłowymi. Nie wynika to z zakazów prawnych lecz samoograniczenia się inflacji finansowych. Trzon brytyjskiego systemu bankowego stanowią zatem konglomeraty finansowe, które poprzez podporządkowanie i wyspecjalizowane spółki akcyjne oferują klientowi pełny wachlarz usług finansowych- od depozytowo-kredytowych po obrót papierami wartościowymi, zarządzanie funduszami prawniczymi, kredytami hipotecznymi i doradztwem finansowym. Każdy z samodzielnych prawnie uczestników konglomeratu finansowego podlega innemu, funkcjonalnie wyodrębnionemu nadzorowi, co obniża ryzyko, że będą to instytucje finansowe źle zarządzane lub zbyt duże aby ..... Brytyjski system bankowy może być zatem również zasadnie podawany jako przykład systemu bankowego wyspecjalizowanego jako również systemu opartego na bankach uniwersalnych. Zatarcie ostrości podziału pomiędzy bankami uniwersalnymi i specjalistycznymi wynika w tym przypadku z przyjętej formy konglomeratu finansowego dla dużych banków oraz wywieraniu presji konkurencyjnej na nie przez otwarcie rynków finansowych dla zagranicznych inwestorów bezpośrednich i pośrednich.
W niniejszym opracowaniu przyjęto, że oddziały zagraniczne banków brytyjskich są częścią składową systemu bankowego kraju je goszczącego a nie macierzystego. Za tym ujęciem przemawiają liczne przypadki przejmowania banków brytyjskich przez ich zagraniczne usamodzielnione oddziały, które są wielokierunkowe i przebiegają według odmiennych wzorców dla banków detalicznych, hurtowych oraz inwestycyjnych.
inwestycyjnych wyniku rozwoju a następnie zwijania globalnej sieci banków brytyjskich ich rola w bankowości światowej jest większa niż wskazują to dane dotyczące kapitalizacji brytyjskiego systemu bankowego. Jest on zatem przykładem jak mocarstwowość kraju w sektorze finansowym nie musi odpowiadać jego skali jako światowego wytwórcy.
Z polskiego prawa bankowego wynika, że ustalono dwie grupy banków: uprzywilejowane (państwowe i inne z nich powstałe) oraz pozostałe. Ten stan rzeczy może jeszcze się umocnić, jeżeli będą stosowane bardzo rygorystyczne zezwolenia na prowadzenie działalności zagranicznej4.
System bankowy w analizowanym powyżej państwie jest unikatem. Obecny system bankowy nie jest tylko i wyłącznie rezultatem wizji lub woli władz państwowych. Interesy istniejących banków, koalicje aktywnych aktorów działających na rynku finansowym popycha systemy bankowe do ewolucyjnego rozwoju. Każdy z nich ma swoje mocne lub słabe strony, są one jednak ta ściśle wzajemnie powiązane, ze nie można ich rozdzielić na pozytywne, które można u siebie skopiować i negatywne, które trzeba odrzucić. Trudno czerpać z zagranicznych doświadczeń polega to m.in. na tym, że podobne wyzwania rozwojowe dają różnorodne odpowiedzi instytucjonalne i trudno jest z góry określić, które są z nich właściwe, gdyż zwiększają szanse przetrwania i sprostania konkurencji.
Każdy kraj ma swój określony system bankowy, który raz kształtuje się lepiej a raz gorzej jednakże moim zdaniem żaden kraj nie powinien naśladować innych krajów gdyż każdy system idzie swoim torem i nie można go przyporządkowywać do określonego kraju gdyż on posiada swoją własną strukturę i system i niekiedy trudno jest wdrążyć systemów z kilku krajów.
4 W.L. Jaworski, Z. Krzyżkiewicz, B. Koniński, Banki, Pcltext, Warszawa 1992 r