Wynalazek - nowe rozwiązanie techniczne, najczęściej poprzedzone przez pomysł. Według prawa patentowego wynalazek to, poddające się ścisłej definicji prawno-technicznej, unikalne rozwiązanie techniczne, dotychczas nieopatentowane.
Za pierwsze wynalazki przyjmuje się narzędzia, które powstały około 1,7 mln lat temu.
Wynalazek a odkrycie i utwór autorski
Tradycyjnie wynalazki często są opisywane w formie utworu - dokumentacji technicznej lub publikacji naukowej. Same utwory nie podlegają patentowaniu lecz są chronione przez prawo autorskie. Prawo autorskie nie chroni jednak przed użyciem opisanego w utworze rozwiązania technicznego, a jedynie uniemożliwia publikowanie i rozpowszechnianie samego utworu bez zgody autora. Ten tradycyjny podział jest dyskusyjny
w przypadku programów komputerowych, opisów algorytmów matematycznych i procedur stosowanych
w marketingu i zarządzaniu. Tego rodzaju utwory mają bowiem same w sobie w pewnym stopniu cechy wynalazku. Pod koniec 2009 r. w Stanach Zjednoczonych i niektórych innych krajach prawo patentowe umożliwiało w pewnym zakresie chronienie programów, algorytmów i procedur biznesowych jako wynalazków[4]. Rodzi to jednak różnego rodzaju problemy i kontrowersje, które skutkują sprawami sądowymi docierającymi nawet do Sąd Najwyższego. W innych krajach, w tym w Unii Europejskiej trwa nieustająca debata nad zasadnością wprowadzenia ochrony patentowej na ten rodzaj twórczości.
Formalne kryteria zdolności patentowej wynalazku
Aby wynalazek mógł zostać opatentowany, musi spełniać trzy kryteria, które są zasadniczo takie same na całym świecie:
Kryterium nowości
Wynalazek jest uważany za nowy, jeżeli przed datą jego pierwszego zgłoszenia w urzędzie patentowym (bądź wystawienia na uznanej wystawie) informacje o nim nie były nigdzie potencjalnie dostępne dla każdego.
Kryterium przemysłowej stosowalności (charakteru technicznego)
Oznacza, że wytwór lub sposób będący wynalazkiem może być faktycznie uzyskany lub technicznie realizowany w sposób powtarzalny. Wynalazek nie musi być przy tym wcale efektywny czy użyteczny.
Kryterium poziomu wynalazczego (nieoczywistości)
Oznacza, że wynalazek nie wynika w sposób oczywisty z aktualnego stanu wiedzy. Na przykład:
stanowi element zaskoczenia dla znawcy,
jest rozwiązaniem problemu dotąd bezskutecznie podejmowanego,
zaspokaja nową (nieuświadomioną) potrzebę społeczną,
umożliwia zwiększenie efektywności,
umożliwia osiągnięcie szczególnego, nieoczekiwanego efektu, etc.
Jeżeli wynalazek nie cechuje się poziomem wynalazczym, a należy do kategorii urządzeń, może uzyskać ochronę w formie prawa ochronnego na wzór użytkowy.
Kryterium pomocniczym, lecz z formalnego punktu widzenia równie ważnym, jest także kryterium dostatecznego ujawnienia - możliwości technicznej realizacji wynalazku na podstawie informacji zawartych
w jego opisie i na rysunku bez dodatkowego wysiłku twórczego.