Homofonia
Identyczność fonetyczna dwóch lub więcej form językowych (wyrazów), które mogą się różnić pisownią i znaczeniem, np. morze - może
Figura retoryczna (stylistyczna) polegająca na doborze głosek w warstwie brzmieniowej utworu poetyckiego na zasadzie podobieństwa, np. O szyby deszcz dzwoni, deszcz dzwoni jesienny
Homofony
Formy identyczne w danym języku pod względem wymowy, lecz różniące się pisownią, etymologią
i znaczeniem, np. Bóg - Bug - buk; mieć - miedź
zjawisko występowania takiej identyczności to homofonia
Homonimia
Różnokształtność znaków językowych o wyraźnie różnym znaczeniu referencyjnym lub syntaktycznym.
homonimia może obejmować jednostki wyróżnione na rozmaitych poziomach analizy
tradycyjnie mówi się o homonimii całych jednostek słownikowych np. bal (zabawa) - bal (kloc)
homonimia może także obejmować formy wyrazowe należące do różnych leksemów, np. piła (mian. l. poj.) - piła (3 os. l. poj. rodz. ż. cz. przeszłego)
analiza gramatyczna prowadzi do uznania za homofoniczne różnych form tego samego leksemu, np. matki (dop. l. poj.) - matki (mian. l. mn.)
mówi się też o homonimii jednostek mniejszych niż słowo (morfemów czy morfów)
i większych niż słowo (zdań, grup)
niektórzy językoznawcy nie rozróżniają zjawisk homonimii i polisemii
homonimię ograniczoną do języka pisanego nazywa się homografią, a ograniczoną do języka mówionego - homofonią
jednostki językowe między którymi zachodzi homonimia to homonimy
Polisemia (wieloznaczność)
Posiadanie przez wyrażenie językowe (morfem, wyraz, zwrot lub zdanie) kilku znaczeń
termin wprowadzony przez M. Breala (1897)
tradycyjnie o polisemii mówi się przede wszystkim w odniesieniu do wyrazów, przeprowadzając przy tym rozróżnienie między polisemią a homonimią
za wyrazy polisemiczne uważa się takie, które dadzą się sprowadzić do wspólnego źródła,
np. głowa - część ciała, człowiek stojący na czele jakiejś społeczności: głowa państwa, głowa rodziny, część niektórych przedmiotów: głowa kolumny, głowa komety
za homonimy uważa się takie wyrazy, które mają różne pochodzenie etymologiczne bal - bal
różnica między polisemią a homonimią ma zatem charakter genetyczny, a więc diachroniczny
we współczesnym językoznawstwie, w którym rozróżnia się starannie synchroniczne
i diachroniczne spojrzenie na język, podkreśla się, że z synchronicznego punktu widzenia odróżnienie polisemii od homonimii jest bezpodstawne
od lat `60 pod wpływem gramatyki transformacyjno-generatywnej więcej uwagi poświęca się polisemii syntaktycznej (tzn. wieloznaczność zdań i fraz) aniżeli polifonii leksykalnej
(tzn. wieloznaczność morfemów i wyrazów)
fakt występowania w języku w szerokim zakresie polifonii syntaktycznej stał się głównym powodem rozróżnienia między strukturą powierzchniową
Synonimia
Wyrażenie tej samej treści za pomocą dwu lub więcej różnych form językowych
synonimiczne mogą być wyrazy, np. samolot - aeroplan, formy fleksyjne, np. profesorowie - profesorzy, konstrukcje składniowe, np. Zdziwiło nas, że Janek tak wcześnie wyjechał - Zdziwił nas wczesny wyjazd Janka
wyrazy między którymi zachodzi stosunek synonimii nazywa się synonimami lub wyrazami bliskoznacznymi
przyczyną powstania synonimii jest z jednej strony przenikanie do języka elementów
z dialektów, z gwar środowiskowych oraz języków obcych, z drugiej zaś strony występująca w języku tendencja do rozmaitego uczuciowego zabarwienia wyrażeń (należą tu zarówno eufemizmy, jak i wyrażenia ekspresywne typu np. eufemizm: przenieść się na łono Abrahama - wyciągnąć kopyta (umrzeć)
na ogół rozróżnia się synonimię pełną (absolutną, całkowitą) i synonimię częściową
synonimia pełna: zakłada nieograniczoną wymienność odnośnych wyrażeń we wszystkich kontekstach i całkowitą ich identyczność znaczeniową → współcześnie przeważa opinia, że przynajmniej w zakresie słownictwa s. pełnej się nie obserwuje → wielu językoznawców natomiast skłonnych jest przyjąć istnienie synonimii pełnej w zakresie składni, np. Wczesny wyjazd Piotra zadziwił wszystkich - To, że Piotr wcześnie wyjechał, zdziwiło wszystkich
synonimia częściowa: polega na wymienności wyrażeń tylko w niektórych kontekstach,
np. mąż i małżonek (mój mąż i mój małżonek, ale tylko mąż w kontekście był to mąż nieugiętego charakteru); s. częściowa nie zakłada także całkowitej identyczności znaczeniowej
Antonimy
Wyrazy o znaczeniach przeciwstawnych, np. wysoki - niski; żonaty - kawaler
językoznawstwo współczesne wyróżnia antonimy właściwe oraz wyrazy o znaczeniach komplementarnych i konwersje
antonimy właściwe: podlegają stopniowaniu, nie oznaczają zatem niezależnych jakości przeciwstawnych, lecz stanowią środek leksykalny do wyrażenia stopniowania
dla wyrażeń o znaczeniach komplementarnych charakterystyczne jest to, że zaprzeczenie jednego powoduje stwierdzenie drugiego np. Janek nie jest żonaty → Janek jest kawalerem
przy antonimach właściwych stwierdzenie, że Janek nie jest niski, nie oznacza, że Janek jest wysoki - chodzi tu o porównanie z jakąś normą
konwersje odpowiadają relacjom odwrotnym (zwanym konwersjami w logice), np. mąż - żona, kupić - sprzedać