geografia lingwistyczna
kształtowanie się metody
geografia lingwistyczna opiera się na badaniach dialektologicznych: na gromadzeniu danych dotyczących właściwości dialektalnych danego systemu językowego oraz rozprzestrzeniania geograficznego poszczególnych cech
obok metody deksryptywnej stosuje się też historyczne naświetlanie zaobserwowanych faktów
zgromadzone dane wzbogaciły wiedzę o historii kultury, a sam typ pracy badawczej w terenie ujawnił różnorodne problemy metodologiczne → bodziec do wniknięcia w nietknięte dotąd dziedziny problematyki naukowej
geografia lingwistyczna osiągnęła swój pełny rozkwit i zaczęła żywo oddziaływać na formowanie się pojęć lingwistycznych w pocz. XX w. choć jej korzenie sięgają XIXw.
powstała ok. 1870r. kiedy dialekty weszły w krąg zainteresowań młodogramatyków (przekonanie, że w dziedzinie zjawisk dialektalnych znajdzie potwierdzenie teoria o bezwyjątkowości praw językowych)
odkryto, że w dialektach jest tyle nieregularności co w języku literackim
szkoła ta narodziła się z zestawiania atlasów dialektologicznych
od początku w badaniach przodowali badacze francuscy, później Włosi (neolingwistyka)
pierwszy atlas dialektologiczny: Georg Wenker 1876r.
najwybitniejszy przedstawiciel geografii lingwistycznej: Jules Gilleron - francuska szkoła lingwistyczna → L'Atlas linguistique de France → najwybitniejsze dzieło światowej dialektologii
Szwajcaria: J. Jaberg i J. Juda - opracowali nie tylko wiejskie, ale i miejskie gwary
główne tepretyczne zdobycze geografii lingwistycznej miały swe źródło w badaniu słownictwa
badając wyrazy i ich rozprzestrzenienie w gwarach, geografia lingwistyczna postawiła sobie za cel zrekonstruowanie historii tych wyrazów, biorąc przy tym pod uwagę i semantykę i fleksję i funkcje składniowe
historię wyrazu poznaje się w drodze badania czynników geograficznych i socjologiczno-historycznych
bada się psychologię ludową, studiuje językowe dokumenty przeszłości i współczesności → postuluje się poznawanie rozmaitych czynników, od których zależy życie języka
niektóre twierdzenia geografii lingwistycznej stały się aksjomatami nowoczesnej dialektologii
różnice dialektalne występują najczęściej w dziedzinie słownictwa i fonetyki, najrzadziej we fleksji i składni
decydujące znaczenie dla derywacji językowej mają czynniki społeczno-historyczne
na dyferencjację językową w dużym stopniu oddziałują warunki geograficzne
tempo zaniku dialektów zwiększyło się znacznie w czasach najnowszych wskutek nastawienia ludności wiejskiej - również pod względem językowym - do ludności miast
najważniejsza zasługa geografii lingwistycznej względem teorii języka: objaśnienie podstawowych praw rozwoju leksykalnego → Gillieron → wskazal dwa momenty warunkujące innowacje w zasobie leksykalnym danego języka lub dialektu
konflikt homonimiczny: sytuacja, kiedy dwa homonimy, zazwyczaj rozróżniane pod względem znaczenia dzięki różnicom w kontekście, zaczynają być używane w tych samych kontekstach, co utrudnia efektywne porozumiewanie się
niedogodna struktura wyrazu: fonetyczna struktura wyrazu zmienia się z biegiem czasu; zdarza się że wyraz, który z początku nadawał się do pełnionej roli, staje się zbyt długi/krótki, albo uzyskuje takie brzmienie, że wywołuje niewłaściwe skojarzenia → w takim wypadku zastępuje się go nowym, dogodniejszym wyrazem
prace Gillierona przyczyniły się do rewizji twierdzenia o absolutnej regularności praw głosowych
nowoczesna dialektologia
strukturalizm nie pozostawił na uboczu studiów dialektologicznych
dzisiaj nie ujmuje się cech dialektalnych jako prostego zbioru, ale skupia się uwagę na zasadach wg których cechy te wchodzą ze sobą w określone stosunki
w strukturalnej epoce dialektologii wyłoniły się nowe pojęcia i terminy
diasystem: sposób geograficznego przedstawiania dwóch systemów uwydatniający zachodzące między nimi zbieżności i różnice
idiolekt: całokształt właściwy mowy jednostki, obejmujący wszelkie indywidualne niuanse
rozwinęły się nadania dotyczące kontaktów języków, tj. zagadnienia systemu językowego w środowisku bilingwialnym (czyli takim w którym mówi się równolegle dwoma językami)
szczególnie psycholingwiści żywo zainteresowani badaniem procesu komunikacji, znajdują w tej dziedzinie wspólny temat z dialektologami
polska szkoła W. Doroszewskiego rozwinęła nadania tzw. izoglos kwantytatywnych - charakteryzują frekwencję zjawisk językowych, podległych zróżnicowaniu w ramach tego samego środowiska gwarowego
Doroszewski podkreśla, że istnienie wariantów (koegzystencja form paralelnych) stanowi w języku zjawisko regularne i bardzo częste, a nie wyjątkowe