Nowa ustawa o zmianie imienia i nazwiska
Radca prawny Radosław Skwarło 2009-02-20
13 czerwca 2009 r. wejdzie w życie ustawa o zmianie imienia i nazwiska, która zastąpi obecnie obowiązującą ustawę z 1956 r. o zmianie imion i nazwisk. Nowa ustawa wprowadza kilka modyfikacji w stosunku do poprzedniej regulacji, ale zasady dokonywania zmian imienia lub nazwiska pozostają podobne.
W dniu 13 czerwca 2009 r. wejdzie w życie ustawa z dnia 17 października 2008 r. o zmianie imienia i nazwiska (Dz. U. Nr 220, poz. 1414, dalej: nowa ustawa), która zastąpi obecnie obowiązującą ustawę z dnia 15 listopada 1956 r. o zmianie imion i nazwisk (Dz. U. z 2005 r. Nr 233, poz. 1992 oraz z 2007 r. Nr 21, poz. 125, dalej: stara ustawa). Nowa ustawa wprowadza kilka modyfikacji w stosunku do poprzedniej regulacji, ale zasady dokonywania zmian imienia lub nazwiska pozostają podobne.
Najistotniejsze zmiany w stosunku do poprzedniej regulacji:
1. Znika odrębna instytucja ustalenia pisowni imienia lub nazwiska (art. 10 starej ustawy), zmiana pisowni nazwiska lub imienia staje się rodzajem zmiany imienia lub nazwiska (art. 3 nowej ustawy). Wobec tego ustalenie pisowni nie będzie już mogło nastąpić z urzędu, lecz jedynie na wniosek strony w trybie zmiany imienia lub nazwiska.
2. Tak jak dotychczas, zmiana imienia lub nazwiska może nastąpić wyłącznie z ważnych względów (nowa ustawa posługuje się pojęciem „ważnych powodów”), które ustawa przykładowo wskazuje. Katalog przykładowych ważnych względów ulega istotnej zmianie. Z 5 przykładowych ważnych względów 3 zostały powtórzone w nowej ustawie: 1) nazwisko (imię) ośmieszające albo nielicujące z godnością człowieka; 2) zmiana na imię lub nazwisko używane; 3) powrót do nazwiska bezprawnie zmienionego (w starej ustawie nie było warunku bezprawności). Z ustawy zniknęły jako ważne powody dla zmiany: nazwisko w formie imienia oraz nazwisko lub imię o brzmieniu niepolskim. Natomiast pojawiła się przesłanka zmiany na imię lub nazwisko noszone zgodnie z przepisami prawa państwa, którego obywatelstwo również się posiada. Należy podkreślić, iż ważne powody wymienione w ustawie mają charakter przykładowy i tak jak w starej ustawie można wniosek o zmianę imienia lub nazwiska uzasadniać innymi ważnymi powodami, które będą podlegały ocenie organu orzekającego.
3. Nadal wykluczona jest zmiana nazwiska na nazwisko historyczne, wsławione w dziedzinie kultury, nauki, działalności politycznej, społecznej albo wojskowej. Zmiana taka jest dopuszczalna tylko wówczas, gdy osoba ubiegająca się o zmianę nazwiska posiada członków rodziny o tym nazwisku. Przy czym nowa ustawa przez członków rodziny rozumie tylko małżonka i wstępnych osoby ubiegającej się o zmianę nazwiska. W starej ustawie można było się ubiegać o zmianę nazwiska na nazwisko historyczne, wsławione w dziedzinie kultury, nauki, działalności politycznej, społecznej albo wojskowej także wówczas, gdy wnioskodawca był powszechnie znany pod takim nazwiskiem (art. 3 starej ustawy).
4. W świetle dotychczasowych przepisów z wnioskiem o zmianę nazwiska lub imienia może wystąpić jedynie obywatel polski oraz cudzoziemiec niemający obywatelstwa żadnego państwa, jeżeli ma w Rzeczpospolitej Polskiej miejsce zamieszkania. Nowa ustawa poszerza katalog uprawnionych o cudzoziemców, którzy uzyskali w Rzeczpospolitej Polskiej status uchodźcy. Jednocześnie projekt zawęża okoliczności, w których uchodźca jest uprawniony do zmiany imienia lub nazwiska, do przypadków związanych z koniecznością ochrony jego prawa do życia, zdrowia, wolności i bezpieczeństwa osobistego.
5. Zasady rozciągania się zmiany nazwiska na małoletnie dzieci pozostały zasadniczo niezmienione, z tym że nowa ustawa wprowadza zasadę rozciągania się zmienionego nazwiska małżonków także na dzieci, które w przyszłości zrodzą się z tego małżeństwa. Dotychczas decydował pierwotny zapis w akcie małżeństwa i konieczne było każdorazowo prowadzenie procedury zmiany nazwiska. Z 14 lat do 13 uległa obniżeniu granica wieku, od której do zmiany nazwiska konieczna jest zgoda małoletniego. Jest to słuszne w kontekście przepisów dotyczących zdolności do czynności prawnych małoletnich - z osiągnięciem wieku 13 lat małoletni uzyskuje ograniczoną zdolność do czynności prawnych. Również od wieku 13 lat Kodeks rodzinny i opiekuńczy wymaga zgody dziecka na nadanie mu nazwiska ojca lub męża matki (art. 89 i 90 k.r.o.) lub zgody na przysposobienie (art. 118 k.r.o.).
6. Nowa ustawa w art. 9 ust. 2 powieliła niefortunny zapis dotyczący występowania o zmianę imienia lub nazwiska przez małoletniego. W myśl tego przepisu zmiana imienia lub nazwiska małoletniego dziecka następuje na pisemny wniosek przedstawiciela ustawowego dziecka. Takie brzmienie przepisu wskazuje na niezrozumienie istoty przedstawicielstwa, które polega na tym, że czynności prawne odpowiednio umocowanego przedstawiciela wywołują skutki prawne bezpośrednio dla reprezentowanego. Przedstawiciel ustawowy działa w imieniu reprezentowanego. Zmiana imienia lub nazwiska małoletniego dziecka nie następuje na wniosek jego przedstawiciela ustawowego, lecz na wniosek samego dziecka, które jest reprezentowane przez swojego przedstawiciela ustawowego.
7. Nowością jest obowiązek złożenia wniosku osobiście właściwemu organowi lub pisemnie z podpisem notarialnie poświadczonym, dopuszczalne jest także złożenie wniosku za pośrednictwem konsula. Osobiste złożenie polega na złożeniu wniosku kierownikowi urzędu stanu cywilnego lub jego zastępcy, a nie złożenie w kancelarii lub biurze podawczym właściwego urzędu gminy. Kierownik urzędu stanu cywilnego powinien wylegitymować składającego wniosek, aby zweryfikować, czy osoba składająca faktycznie jest wnioskodawcą.
8. Nowa ustawa szczegółowo reguluje treść wniosku o zmianę imienia lub nazwiska oraz wskazuje obligatoryjne załączniki do takiego wniosku (art. 11 nowej ustawy).
9. W art. 12 nowej ustawy, wyznaczającego organ kompetentny do orzekania w sprawie zmiany imienia i nazwiska, zostało użyte sformułowanie: „Decyzję o wyrażeniu zgody na zmianę imienia lub nazwiska bądź o odmowie wyrażenia zgody na zmianę imienia lub nazwiska wydaje kierownik urzędu stanu cywilnego (…)”. Z tego mogłoby wynikać, że zmiana nazwiska nie następuje wskutek ostatecznej decyzji administracyjnej, lecz wskutek innej czynności, która wymaga zgody kierownika urzędu stanu cywilnego (np. oświadczenia wnioskodawcy). Jednak taki wniosek jest nieuzasadniony, ustawa nie przewiduje innej czynności poza decyzją kierownika urzędu stanu cywilnego. Sformułowanie o decyzji wyrażającej zgodę na zmianę imienia lub nazwiska jest błędem. Kierownik urzędu stanu cywilnego wydaje decyzję, która powoduje zmianę imienia lub nazwiska, a nie tylko wyraża zgodę na taką zmianę. Inne przepisy ustawy również to potwierdzają. W myśl art. 9 ust. 1 zmiana nazwiska następuje na pisemny wniosek osoby ubiegającej się o zmianę. Zgodnie z art. 11 wnioskodawca składa wniosek o zmianę imienia lub nazwiska, a nie o wyrażenie zgody na taką zmianę.
10. W art. 14 ust. 3 nowej ustawy prawidłowo zapisano, że wojewoda jest organem wyższego stopnia w sprawach prowadzonych na podstawie ustawy. Stara ustawa posługiwała się nieprawidłowym określeniem organu odwoławczego. W Kodeksie postępowania administracyjnego wyróżnia się organy wyższego stopnia, które są organami odwoławczymi (rozpoznają odwołania), ale wykonują też wiele innych kompetencji w postępowaniu administracyjnym.
11. Nowa ustawa nie zawiera przepisów przejściowych, więc wszystkie sprawy wszczęte a niezakończone do dnia 13 czerwca 2009 r. będą rozpoznawane na podstawie nowej ustawy.