Ergonomia jako nauka o przystosowaniu człowieka do pracy i pracy do człowieka istniała od zarania dziejów: rolnicy, sklepikarze, inżynierowie starali się w jakiejś mierze ułatwić sobie pracę wymyślając coraz przyjaźniejsze narzędzia pracy a także wybierając dla siebie pracę, która była dla nich bardziej odpowiednia
Termin „ergonomia” został po raz pierwszy sformułowany przez wybitnego polskiego przyrodnika, profesora Instytutu Rolniczo - Leśnego w Marymoncie pod Warszawą W, B. Jastrzębowskiego. W roku 1857 Jastrzębowski ogłosił artykuł zatytułowany „ Rys ergonomii, czyli Nauki o pracy opartej na prawach zaczerpniętych z Nauki Przyrody”. Pisał w nim m.in. „Nazwiskiem Ergonomii, wziętym od wyrazu greckiego ergon (praca) i nomos (prawo, zasada), oznaczamy Naukę o Pracy.”
Na przełomie XIX i XX w., gdy zaczęto produkować masowo i gdy pojawiły się trudności związane ze specyfiką takiej produkcji rozwijać się zaczęło organizowanie pracy na zasadach naukowych.
Pierwszą próbę podjął W.F. Taylor próbując zoptymalizować wielkość (powierzchnię) łopaty w zależności od typu materiału przesypywanego - lekkiego czy ciężkiego, tak żeby zawsze obciążenie wynosiło około 6-8 kg. I choć z perspektywy czasu może się to wydawać nic nie znaczącym faktem, był to początek naukowych rozważań nad dostosowaniem pracy do fizjologii człowieka.
Reakcją na jednostronne podejście Taylora, który głównie bazował na idei zwiększania efektywności pracownika dla pracodawcy było powstanie szkoły humanistycznej w naukach i analizie pracy, m.in. w tym można dopatrywać się początków psychologii pracy. Badacze zaczęli zwracać uwagę na psychomotorykę, czyli racjonalne ruchy, usprawnianie przyuczania do pracy, optymalizację warunków pracy i środowiska materialnego, umiejscowienie narzędzi, hałasu, oświetlenia, stanowiska roboczego...
Jednym z wniosków takiego podejścia było stwierdzenie, że praca najbardziej efektywna może być jednocześnie nieekonomiczną, jeśli uwzględnić koszt biologiczny pracy człowieka. Np. praca na akord jest niemożliwa w dłuższym czasie, bo doprowadzić może do wyniszczenia organizmu pracownika, którego nie da się łatwo zastąpić ze względu na czas wyszkolenia.
Inny badacz, niemiecki fizjolog G. Lehmann opierając się na opracowaniach historyków konkludował, że np. kielnia ma kształt taki jak kiedyś wynaleziona przez Egipcjan, młotki, gwoździe i obcęgi jak rzymskie, a rydle i łopaty wg jednego schematu używano przez wiele setek lat. W rezultacie wskazuje na często bardzo złe przyzwyczajenia ludzi wynikające z przeświadczenia, że pewne rozwiązania są najlepsze i nie należy ich zmieniać, np. łopaty i taczki są bardzo niefunkcjonalne w klasycznej ich konstrukcji... Lehmann podkreślał dodatkowo, że pewna automatyzacja produkcji narzędzi doprowadziła w pewnym momencie do bezrefleksyjnego powtarzania wzorów narzędzi, które kiedyś robiono pod konkretną ręką fachowca, z uwzględnieniem wagi i jego możliwości. Z drugiej strony teraz dostrzec można odwrócenie tego procesu, np. warto zobaczyć w hipermarketach technicznych wielość rozwiązań w maszynach... nie zawsze najlepszych rozwiązań.
II Wojna Światowa spowodowała szybki rozwój ergonomii, wywołany koniecznością dostosowania coraz nowszych technologii wojskowych do możliwości ludzi, np. piloci nie byli w stanie dobrze pilotować samolotów, ponieważ rozmieszczenie wskaźników i bardzo niska temperatura w samolocie na to nie pozwalała... ergonomia starała się rozwiązywać takie problemy.
W 1949 r. powstało w Anglii Ergonomiczne Towarzystwo Naukowe. W latach następnych „ergonomia” przyjęła się w całej Europie, a następnie na innych kontynentach.
W 1959 r. powstało Międzynarodowe Stowarzyszenie Ergonomiczne (IEA - International Ergonomics Association), a w 1962 r. odbył się w Sztokholmie pierwszy jego Kongres.
Międzynarodowe Stowarzyszenie Ergonomiczne skupia obecnie 47 towarzystw krajowych. Kongresy odbywają się co 3 lata. VII Kongres odbył się w sierpniu 1979 r. w Warszawie.
W Polsce ergonomię zaczęto propagować i stosować w latach 60. Podjęte zostały wówczas na większą skalę prace badawcze i próby realizacji praktycznych rozwiązań. Kilka zespołów lekarzy przemysłowej służby zdrowia podjęło prace głównie z zakresu ergonomii korekcyjnej w zakładach przemysłu maszynowego i ciężkiego.
Pod koniec lat 60. Rozpoczęto nauczanie ergonomii studentów w niektórych uczelniach technicznych, medycznych i artystycznych.
W tym też czasie zaczęły powstawać pierwsze zespoły ergonomiczne w biurach projektowych przemysłu maszynowego zajmujące się badaniami z zakresu ergonomii koncepcyjnej.
Współcześnie ergonomia ma bardzo szerokie zastosowanie nie tylko w konstrukcji, maszyn, urządzeń i narzędzi pracy, również w projektowaniu wyrobów użytkowych, jak też w odniesieniu do warunków pracy. Coraz częściej, zwłaszcza na zachodzie Europy i w Ameryce Północnej wykorzystuje się ergonomię przy planowaniu warunków bytowych i rekreacyjnych ludności oraz do poprawy warunków ekologicznych.
Ergonomia wykorzystuje wiedzę wielu nauk do podstawowego, pragmatycznego celu - polepszania warunków pracy, wypoczynku człowieka - poprzez dostosowanie urządzeń technicznych do jego potrzeb i edukację użytkownika. Wymieniona niżej orientacyjna lista dyscyplin naukowych nie jest pełną, ponadto naukowcy w ramach poszczególnych specjalności wypracowują szczegółowe, nowe rozwiązania.
Nauki o człowieku |
Nauki techniczne |
Nauki organizacyjne |
Prakseologia i teoria czynu |
Budowa i konstrukcja maszyn |
Organizacja pracy |
Stosowanie ergonomii zapewnia komfort i bezpieczeństwo pracy, właściwy relaks biologiczny w warunkach domowych i racjonalną ochronę środowiska naturalnego.
Bibliografia:
Portal internetowy dotyczący ergonomii
Polskie Towarzystwo Ergonomiczne
AUTOR: MICHAŁ POLOWY
GENEZA ERGONOMII
KONTAKT: MICHALPOLOWY@AE.KATOWICE.PL