36. Przedwojenna proza Gombrowicza

Przed wojną wydano:

• Pamiętnik z okresu dojrzewania (1933) - po wojnie Bakakaj

• Ferdydurke (1937) + ilustracje Schulza

• Iwona, księżniczka Burgunda (dramat)

• Opętani (powieść sensacyjna)

Różnice między Pamiętnikiem … a Bakakajem:

• Bakakaj: 12 opowiadań; Pamiętnik: 7 opowiadań (Tancerz mecenasa Kraykowskiego, Pamiętnik Stefana Czarnieckiego, Zbrodnia z premedytacją, Biesiada u hrabiny Kotłubaj, Dziewictwo, Przygody, Zdarzenia na brygu Bandury)

• Różnice w tytułach: Krótki pamiętnik Jakuba Czarnieckiego (P) na Pamiętnik Stefana Czarnieckiego (B); Na 5 minut przed zaśnięciem (P) na Przygody (B); w Zdarzeniach na brygu Bandury pominął podtytuł: czyli aura umysłu F. Zantmana

• W jednym wydaniu Bakakaja pojawiły się też 2 rozdziały z Ferdydurke: Filidor dzieckiem podszyty i Filibert dzieckiem podszyty

• opowiadanie Dziewictwo zostało przerobione i poważnie skrócone

Cechy charakterystyczne prozy przedwojennej Gombrowicza:

• igranie konwencjami (w Pamiętniku mamy: fantastykę podróżniczą, dziennik morskiej żeglugi, nowelę detektywistyczną, autobiograficzną gawędę o latach młodości i inne)- parodiowanie tych konwencji, przekształcanie w nowe jakości

• FORMA- (arystotelesowskie ujęcie- kategoria poprzez którą człowiek styka się z ludźmi, poznaje świat, nadaje mu sens, tworzy kulturę)- czyli jest to kategoria fałszująca oraz ograniczająca, krępująca; Gombrowicz aprobuje ją i jednocześnie demaskuje; człowiek nie istnieje bez drugiego człowieka, dokonywane jest samookreślenie (przybieranie jakiejś formy)

• W Pamiętniku: poddanie analizie stereotypów narodowych i kulturalnych; opisał to co nie było wówczas tematem dzieł (przedmiotem analizy była sfera snu i podświadomych pragnień); bohater Pamiętnika: jest NIEDOJRZAŁY, duchowo nieukształtowany, poszukujący, potykający się o formy, jest też lękliwy, zakompleksiony przez co przygody z formą kończą się ŹLE (bohaterowie niczego się nie uczą): odtrącenie, upokorzenie, obłęd; jednocześnie następuje kompromitacja tych NIEDOSTĘPNYCH czy uznawanych za wysokie wartości (są oparte na samomówieniu, są miałkie i nieprawdziwe); demaskacja dokonuje się z pozycji niskiej: żaba pod bluzką dziewczyny- Polki, szamanie kości ze śmietnika.

• Gombrowiczowska wizja dojrzewania (Pamiętnik)- dochodzenie do świadomości swojej sytuacji, a i tak zazwyczaj rozumie i umie wyjaśnić tylko fragmenty; opis walki - dwu lub więcej stereotypów-więzień i na koniec mamy destrukcję tej przytulnej enklawy, do której człowiek się przyzwyczaił i jest niejako uschematyzowana;

• DWIE TONACJE: 1. wyzwalający humor - Ferdydurke

2. mroczna wstydliwość - Pamiętnik (ukazywał wynaturzenia popędu seksualnego, duchowe okolice zbrodni, METAFIZYCZNY)

• Ferdydurke:

1. satyra społeczno-kulturowa

2. wyszydzała system edukacji, który jest zacofany

3. naiwny postęp sfer inteligenckich

4. zaskorupiała anachroniczność

5. idee sentymentalnego bratania się z ludem

6. ataki przeprowadzane z brawurą

7. czysty nonsens

8. psychologia międzyludzka (Pamiętnik- psychologia INDYWIDUALNA)

9. forma infantylizująca- upupianie - dorośli narzucają młodzieży, wmawiają, zmuszają do przyjęcia ich formy jako własną)

10. forma nowoczesności, wyzwolenia- krępuje ich tak samo jak kanony mieszczańskiej pruderii

11. Forma w Ferdydurke > alienacyjna, fałszująca ludzki charakter, źródło zła i głupoty

12. Józio- ten który się przeciwstawia, walczy przeciwko formom

rozbicie powagi powieściowej formy na rzecz nowe gombrowiczowskiej formy, filozoficzno-satyryczna groteska (nowa forma autotematyzmu i nowy sposób demaskowania fikcji)

skrajny indywidualizm Gombrowicza, osobowościowa koncepcja literatury (dzieło podporządkowane autorowi)

Pamiętnik:

Przygody- bohater błąka się po całej kuli ziemskiej, natrafia na Murzyna, który wtłacza go do szklanej kuli czy batysfery, koniec końców ląduje na wyspie na Morzu Żółtym, nieuniknione ucieczki są zarazem poddaniem się Murzynowi (on i tak MUSI go złapać) a ofiara jest mu zupełnie podporządkowana; bohater zostaje wrzucany w odmęty żywiołów szalejących po całym świecie, oddziela go od rzeczywistości „łupinka”, w postaci: szklanej kuli, sondy głębinowej, gondoli balonu czy na końcu skóry (wysepka na która trafia to wyspa trędowatych); człowiek zawsze jest oddzielony jakąś Formą od rzeczywistości, nigdy nie styka się z nią bezpośrednio; rzuca się w oczy tez perwersyjna przyjemność bohatera, który jest więziony; należy tez wspomnieć, że to więzienie jest jednocześnie schronieniem przed nieludzkim żywiołem;

PRZYPOMNIENIE Ferdydurke, co i jak itp.:

Plan wydarzeń:

1. Józio ponownie w szkole (pewnego dnia przychodzi do niego Pimko, czyta rękopis jakiegoś tam dzieła, krytykuje i postanawia oddać Józia do 6 klasy)

2. Lekcja polskiego („Słowacki wielkim poetą był”, Gałkiewicz nie rozumie dlaczego, nauczyciel (Bladaczka) każe Syfonowi pokazać wielkość tego poety, ten zaczyna wyrzucać z siebie jakieś informacje na temat Słowackiego, Gałkiewicz przekonuje się do wieszcza, klasa się nudzi)

3. Lekcja łaciny (uczniowie mają recytować Juliusza Cezara, nikt oprócz Syfona nie umie, Gałkiewicz nie rozumie po co tego się uczyć)

4. Pojedynek Miętusa i Syfona na miny, superarbiter: Józio (Syfon: piękne i budujące miny; Miętus: burzące i szpetne; Syfon przegrywa po tym jak Miętus się na niego rzuca i zaczyna go uświadamiać)

5. Historia Filidora i anty-Filidora (przed pojawia się przedmowa w której: autor broni prawa do wtrąceń/dygresji w swój tekst; zarzuca krytykom, że ich uwagi na temat złej konstrukcji nie obchodzą czytelników, bo ci czytają w sposób fragmentaryczny, dlatego luźna kompozycja to nic złego; ton pierwszych słów dzieła determinuje brzmienie całego dzieła; mechanizmy tworzenia się opinii o dziele- w czasie zbiorowego odbioru dzieła, osoby którym to dzieło się podoba, wpływają na opinię innych i przez to tamci zaczynają odbierać dzieło podobnie, nie zależnie czy są te odczucia autentyczne; sztuka polega na doskonaleniu formy, ale nie opiera się na tworzeniu dzieł doskonałych; forma jest stwarzana przez ludzi, oddziałuje także z zewnątrz i zmusza do przybierania różnych postaci; artyści muszą przezwyciężyć formę, wyzbyć się pozornej dojrzałości. FILIDOR: spotkanie w hotelu Bristol: Filidora (synteta) i anty-Filidora (analityk). Dyskusja na temat kluski: syntetyczne ujęcie vs analityczny rozkład; analityk przegrywa; zemsta analityka: analiza żony Filidora; zagraża jej rozpad osobowości i poczucia jedności ciała; mąż chce ratować żonę, znajduje rozwiązanie: spoliczkowanie przeciwnika; niestety nie może tego zrobić, bo analityk wytatuował sobie gołąbki i różyczki na policzkach (Oo); w końcu razem z Łopatkinem (docent z Moskwy, synteta) i kimś tam jeszcze dochodzą do wniosku, że anty-Filidor musi uderzyć Filidora, aby zsyntetyzować kochankę analityka; ona każe sobie płacić za odczytywanie miłosnych utworów; synteza kobiety pieniędzmi: w restauracji Alkazar, po tym jak nie jest w stanie objąć ilości części składających się na całość (Filidor kładzie przed kobietą 850 000 złotych rozmienione na złotówki), ta zaczyna myśleć syntetycznie; pojedynek: ruch strzelających jest podporządkowany prawu symetrii- anty-F. powtarza dokładnie zachowanie F. Anty-F. odstrzeliwuje mały palec pani F.; rozpoczyna się systematyczne pozbawianie pań kolejnych części ciała; ostatnie kule przebijają prawe płuca kobiet, obie padają martwe; panowie zdziecinniawszy, rozchodzą się i zaczynają wędrówkę po świecie; zaczynają biegać za balonikiem i obserwują kiedy pęknie.

6. mieszkanie państwa Młodziaków (Pimko chce nauczyć Józia naturalności, poznanie Zuty nowoczesnej pensjonarki, Pimko krytykuje: dzikość, śmiałość, tupet powojennego rozpasanego pokolenia; Pani Młodziakowa uważa, że młodzi żyją wg zasad właściwych nowym czasom; Józio stara się przekonać do siebie Zutę, odwiedziny Miętusa, ten zauważa nową gębę Józia; przed wyjściem Miętus chce się spotkać ze służącą, zafascynowała go, bo jest z ludu; Syfon nie może otrząsnąć się po uświadamianiu i wiesza się

7. Nowoczesność vs tradycjonalizm (podczas obiadu pani Młodziakowa namawia córkę na romans z chłopcem, który ją odprowadza, sugeruje nawet nieślubne dziecko, pan Młodziak zgadza się ze wszystkim, w tym momencie Józio mówi do Pani Młodziakowej: mamusia- to wyprowadza wszystkich z równowagi; Józio zyskuje pewność siebie, może przeciwstawić się upupianiu.

8. Pimko przyłapany na gorącym uczynku- Józio robi kawał Zucie, pisze do Kopyrdy i Pimki w jej imieniu i informuje o schadzce; następnego dnia odwiedza ją Kopyrda a następnie Pimko, Józio informuje rodziców o „złodziejach”, widząc w szafie Kopyrdę rodzice nie są zdziwieni czy oburzeni, to normalna sytuacja, kiedy zaś Józio otwiera drugą szafę i ich oczom ukazuje się nauczyciel Pimko, nie wiedza jak zareagować, koniec końców wywiązuje się bójka a Józio daje nogę

9. Historia Filiberta: mecz tenisowy; jeden z kibiców chce się pochwalić narzeczoną > przestrzeliwuje piłeczkę tenisową > mecz zostaje przerwany, bo nie ma go jak kontynuować > ludzie rzucają się na siebie z pazurami > w wyniku strzału zostaje przestrzelona szyja osoby siedzącej po przeciwnej stronie > wkurzona żona policzkuje sąsiada > sąsiad dostaje epilepsji > facet siedzący obok w panice skacze na plecy kobiecie siedzącej przed nim > kobieta razem z „bagażem” wybiega na kort tenisowy > większość osób kończy podobnie, co kulturalniejsza część oklaskuje pokaz > kulturalniejsi widząc, że ci mniej-kulturalni wskakują na grzbiety kobiet, robią to samo > w tym momencie markiz de Filberthe pyta czy jest osoba, chcąca obrazić jego żonę > pojawia się 30 chętnych (na grzbietach swoich kobiet) > żona Filbertha traci dziecko > Filberth zostaje uzupełniony i podszyty dzieckiem > Filberth odchodzi do domu wśród oklasków.

10. Józio z Miętusem w Bolimowie;

11. Bratanie się Miętusa z Walkiem- bratanie czyli lanie po mordzie (osoba z wyższych sfer pozwala bić się lokajowi); potem Walek zostaje „porwany” przez Józia; oskarżony o kradzież sreber, wtedy to Konstanty dostaje po mordzie od Walka (za nim schował się Miętus, który miał dostać lanie od wuja); przez okno przyglądają się wieśniacy, widząc w jaki sposób oni się bratają również zaczynają to robić

12. Ucieczka Józia z Zosią

13. Wyznanie miłości- nie ma ucieczki przed gębą jak tylko w inną gębę, a przed człowiekiem schronić się jedynie można w objęcia innego człowieka

---