Anna Kostka
Opis do mapy geologicznej, arkusz 13f
Arkusz numer 13 f jest to mapa geologiczna typu ogólnego w skali 1:200 000 z okolic Szajmskiego Grzbietu.
Najstarsze utwory, które odsłaniają się na obszarze objętym mapą to piaskowce, aleurolity i wapienie famenu, natomiast najmłodsze to czwartorzędowe żwiry i piaski.
Tektonika
Na obszarze objętym mapą możemy wyodrębnić jedno piętro strukturalne, do którego należą utwory od dolnego dewonu do górnego triasu oraz niezgodnie leżące na nim czwartorzędowe piaski i żwiry (które w zależności od definicji piętra strukturalnego można traktować jako odrębne piętro).
Struktury ciągłe - fałdy
Skały budujące paleozoiczno-mezozoiczne piętro strukturalne to mułowce, piaskowce, żwirowce, aleurolity, czarne łupki ilaste, wapienie, margle a także anhydryty. Całe to piętro jest sfałdowane, przy czym fałdy mają przebieg NE-SW. Dominują wśród nich fałdy stojące. Pojawiają się jednak też fałdy pochylone o wergencji północnej. Osie fałdów undulują (wynurzając się w kierunku NE), co widać zwłaszcza w obrębie antyklin.
Oprócz głównych struktur fałdowych obserwujemy również wtórne zafałdowania w obrębie warstw (świadczą o nich przeciwne, zmienne kierunki upadów w obrębie jednej warstwy oraz przebieg linii intersekcyjnej).
Struktury nieciągłe - uskoki
Na omawianym obszarze występują liczne uskoki. Z analizy mapy można wyróżnić ich dwie generacje:
uskoki starszej generacji, zrzutowe, normalne, podłużne (równoległe do rozciągłości fałdów), o przebiegu NE-SW. W każdym przypadku skrzydło wyniesione znajduje się na południe od linii uskoku. Jeden z tych uskoków przykryty jest częściowo przez utwory plejstocenu i holocenu.
uskoki młodsze, przesuwcze i przesuwczo-zrzutowe, prawoskrętne, poprzeczne (przecinają fałdy pod kątem prostym), o przebiegu NW-SE.
W większości są to uskoki zrzutowo-przesuwcze (szczególnie uskok w SW rogu mapy oraz dwa uskoki najbardziej wysunięte na wschód). Skrzydła wiszące w przypadku uskoków zrzutowo-przesuwczych znajdują się na wschód od linii uskokowych. Na podstawie mapy, można je traktować jako uskoki pierwotne, gdy powierzchnia uskokowa i przesunięcie powstawały w tym samym czasie i polu naprężeń (na przekroju wrysowane wówczas jako uskoki progowe). Można też uskoki te potraktować jak uskoki wtórne (odmłodzone), gdy najpierw powstały powierzchnie uskokowe, natomiast przesunięcie powstało później, możliwe że nawet w innym polu naprężeń (wówczas na przekroju rysujemy je jako uskoki normalne bądź odwrócone).
Na skrajach mapy widoczne są fragmenty uskoków, których nie można zinterpretować, jednak ze względu na bieg zbliżony do biegu uskoków omówionych generacji, można przypuszczać, że należą one do tych samych zespołów uskoków.
Jak to było?
Cała sekwencja osadów, od dolnego dewonu do górnego triasu należy do osadów morskich. Początkowo było to morze głebokie, w którym osadzały się mułowce oraz piaskowce i aleurolity dolnego dewonu a także czarne łupki ilaste i piaskowce środkowego dewonu. Osady górnego dewonu - wapienie, łupki ilaste, piaskowce i aleurolity mogą świadczyć o regresji morza. Postępowała ona w dolnym (turnej i wizen) oraz środkowym karbonie, gdy osadzały się wapienie i margle a następnie piaskowce i żwirowce. Osadzanie mułowców i aleurolitów górnego karbonu może świadczyć o transgresji morza, która jednak nie trwała zbyt długo. Permskie anhydryty, mułowce, wapienie i margle świadczą o znacznym spłyceniu morza. Natomiast kolejne ławice piaskowców z horyzontami wapieni można przyjąć za ponowną transgresję, zakładając, że są to osady prądów zawiesinowych. W wyniku postępowania transgresji osadziły się mułowce dolnego triasu. Margle, wapienie i aleurolity środkowego oraz masywne piaskowce górnego triasu mogą świadczyć o kolejnym wypłyceniu.
Po osadzeniu się piaskowców dolnego triasu doszło do sfałdowania całego obszaru i powstania serii synklin i antyklin z wtórnymi zafałdowaniami. Po sfałdowaniu, w wyniku odprężeń powstała seria uskoków normalnych, o przebiegu NEE-SWW. Najmłodszymi strukturami tektonicznymi na analizowanym obszarze są uskoki przesuwcze, które przecinają zarówno fałdy jak i uskoki normalne.
W późniejszych epokach doszło do erozji, a w plejstocenie i holocenie do osadzania piasków i żwirów.
Związek rzeźby terenu z budową geologiczną najsilniej zaznacza się w centralnej oraz północnej części mapy, szczególnie na granicy kontaktu górnego permu z dolnym triasem („zafalowana” linia intersekcyjna będąca wynikiem erozji mało odpornych mułowców dolnego triasu).