Przyroda- caloksztalt rzeczy, zjawisk, procesow i czynnikow występujących we wszechświecie i tworzących go, powstałych naturalnie lub będących wytworem człowieka. Środowisko- jest czescia przyrody, miejsce wystepowania organizmow i ich ugrupowan, odnosi się do organizmow żywych oraz czynnikow wpływających na szanse ich przezycia i rozrodu. Sozologia- nauka zajmujaca się przyczynami i następstwami niekorzystnych zmian w strukturze i funkcjonowaniu układów ekologicznych wynikających z rozwoju cywilizacji oraz sposobami zapobiegania tym zmianom lagodzeniu ich skutkow. Biosfera: przeplyw materii i energii , sfera bytowania żywych organizmow na ziemi. Obejmuja dolna czesc atmosfery (do wys. 10 km), hydrosfere, powierzchniowa czesc litosfery. Litosfera: glowne źródło składników pokarmowych dla biosfery. Hydrosfera: zapewnia pośrednio i bezpośrednio wode. Atmosfera: dostarcza tlen, azot i dwutlenek wegla. Łancuch pokarmowy- szereg organizmow stanowiących dla siebie kolejno źródłem pokarmu, przez który przebiega energia zmagazynowana poczatkowo w roslinach. Producenci- rosliny zielone i inne organizmy autotroficzne wytwarzające z prostych związków nieorganicznych. Chemosynteza: proces przyswajanai tlenku wegla (IV) z atmosfery, analogiczny do fotosyntezy, lecz zachodzący nie przy udziale swiatla, ale dzieki energii chemicznej. Ekosystem: naturalna całość przyrodnicza, w ktorej zachodzi wymiana materii miedzy żywymi a nieożywionymi jej składnikami, dzieli się na biocenoze i abiotyczne. Biocenoza- zbior populacji roślinnych, zwierzęcych i drobnoustrojow glebowych żyjących w określonej przestrzenii czyli środowisku fizycznym tworzący układ samoregulujący. Charakteryzuje się: biomasa, produktywnością, uporzadkowana struktura przestrzenna, gatunkowa i troficzna. Siedlisko- ogol warunkow fizykochemicznych środowiska przyrodniczego względnie trwałych i niezależnych od organizmow. Biotop- warunki wystepowania organizmow lub grupy organizmow, które wyraznie zmieniaja się pod ich względem. Czynniki abiotyczne: woda, cisnienie, temperatura, światło, powietrze i gazy atmosferyczne, podloze i sole minerlane. Homeostaza- jest zdolnością otwartych systemow do utrzymania stabilnego stanu równowagi. Naruszenia równowagi biocenotycznej może wywołać niekorzystne reperkusje np. masowe pojawnie się owadow, szkodnikow drzew. Światło- pierwotne źródło energii dla istot żywych, wpływ bezpośredni fotosynteza, wpływ posredni aktywność oraz rytm dobowy i sezonowy roslin i zwierzat. Dobowe typy aktywności u zwierzat: dzienna (pszczoly, większość ptakow, jaszczurki), nocna (ćmy, drobne gryzonie), calodobowa (chrząszcze). Od długości dnia zaleza wędrówki ptakow na poludnie. Sezonowe zmiany aktywności: formy przetrwalnikowe, sen zimowy. Fotoperiodyzm- okresowe zmiany przebiegu procesow fizjologicznych. Cieplo- warunkuje przebieg podstawowych procesow zyciowych (fotosynteza, oddychanie). Reguła Bergmana-rozmiary ciala zwierzat stałocieplnych żyjących w klimacie chłodniejszym sa wieksze od spokrewnionych z nimi zwierzat występujących w klimacie cieplejszym. Reguła Allena- u zwierzat stałocieplnych żyjących w klimacie chłodniejszym pojawia się tendencja do zmniejszania wystających czesci ciala. Regułą Glogera- im cieplej tym ciemniejsza barwa. Woda-substrat w procesie fotosyntezy, procesy fizjologiczne w każdym żywym organizmie, może Stanowic do 95% masy żywego organizmu, jest dobrym rozpuszczalnikiem, hydrobiony- zyjace w wodzie, helobionty- na terenach podmokłych, higrobionty- duze wymagania wilgoci. Kserobionty- duza odporność na susze, procesy glebotwórcze. Gazy- funkcjonowanie roslin i aktywność zwierzat, przebieg fotosyntezy, źródło azotu i toksykantow. Wiatr- rozmieszczenie opadow na kuli ziemskiej, wymiana gazow, tworzenie osuszanie i erozja gleb, bierny transport organizmow lub fregmentow organizmow, transport owocow, nasion, zarodnikow i pylku. Gleba- to powierzchniowa warstwa skorupy ziemskiej powstala ze zwietrzeliny roznych sklal macierzystych w wyniku oddziaływania czynnikow glebotwórczych. Funkcje gleby- środowisko zycia mikroorganizmow i korzeni roslin, źródło składników mineralnych, źródło wody. Składniki mineralne: funkcje strukturalne (budowa Komorek, tkanek), funkcje metaboliczne (funkcjonowanie enzymow). Gatunki charakterystyczne- organizmy najściślej związane z dana biocenoza, nie pojawiaja się poza tym układem. Gatunki wyróżniające- preferuja okreslona biocenoze lecz mogą występować w ukadach podobnego typu. Gatunki towarzyszace- mogą występować w roznych biocenozach choc wykazuja pewne preferencje. Właściwości biocenoz: samowystarczalność- jest mozlia dzieki pełności składu gatunkowego, czyli obecnością producentow, konsumentow i destruentow. Rola poszczególnych grup nie jest jednakowa, lecz funkcjonowanie każdej z nich jest niezbedna dla zapewnienia: ciągłości powiazan pokarmowych, obiegu materii i energii, utrzymani względnej równowagi liczbowej miedzy populacjami. Współzależność- sa konsekwencja samowystarczalności, wyrażają się interakcjami miedzy gatunkami, wśród których najważniejsze to powiazanie troficzne. Zmienność- nastepuje pod wpływem działających na nia sil zewnętrznych lub przez jej wlasa działalność. Typy oddziaływań miedzygatunkowych: konkurencja, drapieżnictwo, pasożytnictwo, mutualizm. Istota konkurencji: zasoby środowiskowe występują w zbyt malej ilości w stosunku do potrzeb, zasoby środowiskowe występują w dostatecznej ilości. Kryterium podzialu drapieżników: drapieżniki właściwe-atakujace i zabijające swoje ofiary, roślinożercy- zfryzajace czesci roslin, pasożyty-zyja w związku przestrzennym ze swoim żywicielem, specjaliści-poluja na scisle określony gatunek, generalisci-gatunki o szerokim spektrum pokarmowym. Podzial pasożytów: mikropasozyty- wirusy, bakterie, grzyby, pierwotniaki, akropasozyty (obleńce, owady). Sposoby rozprzestrzeniania pasożytów: pozioma- infekcja przenosi się na kolejne osobniki w populacji żywiciela, bezposrednia, posrednia, pionowa- z matki na potomstwo, z udzialem innych gatunkow. Pasozyty socjalne- nie odżywiają się tkanak żywiciela lecz osiagaja korzyści z żywiciela wykorzystując go w inny sposób. Mutualizm- wzajemnie korzystne współżycie osobnikow należących do dwoch roznych gatunkow. Obligatoryjny- obaj partnerzy sa powiazani ze soba tak ze nie mogą niezależnii od siebie. Fakultatywny- obaj partnerzy mogą zyc samodzielnie a ich związek ma charakter oportunistyczny. Kanibalizm- polega na zmianie stosunkow tolerancyjnych na antagonistyczne. Altruizm- jeden z partnerow kosztem zmniejszenia wlasnych szans na przezycie lub wydanie potomstwa zwieksza dostosowanie innego osobnika należącego do tego samego gatunku.