Amputacje wykonuję się tylko w przypadkach gdy nie można zachować kończyny ze względu na stan tkanek w nią wchodzących. Czasem amputacje przeprowadza się dla zachowania życia chorego, lub z powodu ogólnego stanu zdrowia.
Najczęściej wykonuje je się z powodu
wypadków (komunikacyjne, przysypanie, zmiażdżenie)
ciężkich poparzeń lub odmrożeń
niektórych chorób naczyń, szczególnie tętnic
zakażeń nie poddających się leczeniu
nowotworów
Usprawnianie lecznicze po amputacji kończyn powinno być dostosowane do stanu pacjenta, należy brać pod uwagę z jakiego powodu doszło do amputacji. Rehabilitację prowadzi się przed i po zaprotezowaniu kikuta. Przed zaprotezowaniem powinno się zadbać o siłę mięśniową kikuta, przeciwdziałać przykurczą mięśniowym, oraz zabezpieczać kikuta przed nieprawidłowym ustawieniem. Masaż klasyczny jest pomocniczym zabiegiem w realizacji powyższych zaleceń. W zależności od wysokości amputacji dostosowuję się rodzaj masażu do wybranej grupy mięśniowej.
Amputacje powyżej kolana
Długość kikuta jest różna u różnych chorych z punktu widzenia wykonawcy protezy, jak i fizjoterapeuty optymalna długość to około 25 cm. Należy zdawać sobie sprawę ze po amputacji łatwo dochodzi do zniekształcenia polegającego na ustawieniu kikuta w zgięciu i odwiedzeniu. Zniekształcenie zgięciowe powstałe w rezultacie działania mięśnia biodrowo-lędzwiowego prawie nie napotykającego przeciwdziałania 9 znaczne zmniejszenie długości i ciężaru dzwigni jaką jest kończyna) i na skutek tego że prostowniki zostają rozciągnięte w wyniku pozycji jaką chory przyjmuje w łóżku. Największym zaniedbaniem jest by kikut spoczywał na poduszce.
Zniekształcenie odwiedzeniowe powstaje dlatego ze mięśnie przywodzące utraciły swoje naturalne przyczepy i są osłabione a odwodziciele pozostają nieuszkodzone. Jeżeli dopuści się do rozwoju tego zniekształcenie to noszenie protezy okaże się niemożliwe.
W okresie kiedy zaleca się stosowanie fizjoterapii rana pooperacyjna może być już dobrze zagojona, albo dopiero zaczynać się goić. Często występuje zanik mięśni, szczególnie mięśnia pośladkowego wielkiego, może też nastąpić zmieszenie zakresu ruchu w stawie biodrowym, co dotyczy głównie ruchów prostowania i przywodzenia. Kikut niekiedy jest zwiotczały i kończy się bulwiastą masą luźnej tkanki ziarninowej. Czasem na jego dolnej powierzchni wstępują bolesny punkty powstałe w wyniku wciągania przez tkankę bliznowatą zakończeń nerwowych.
Stosowane zabiegi:
Celem zabiegów jest:
przyspieszenie procesu gojenia się ran i zmiękczenie blizn
zmniejszenie ilości luźnej tkanki ziarninowej na końcu kikuta i nadanie mu kształtu ściętego odwróconego stożka
Uwolnienie zakończeń nerwowych wciągniętych przez blizny
Zapobieganie przykurczą
Likwidacja obrzęków
Wzmocnienie mięśni i przywrócenie czucia w kończynie
Przywrócenie pełnej ruchomości w pozostałych stawach
Nauczenie pacjenta posługiwania się protezą i chodzenia.
Okres leczenia dzieli się na dwa etapy - przed i po zaprotezowaniu
Masaż
Zaprotegowanie kikuta jest możliwe dopiero po jego odpowiednim przygotowaniu. Proces przygotowywania kikuta można podzielić na dwa zasadnicze etapy. Po nich występuje trzeci etap masażu już podczas posługiwania się pacjenta protezą.
Pierwszy etap:
W tym etapie zajmujemy się opracowaniem blizny i likwidacją obrzęków.
Jeżeli nie doszło do zakażenia, blizna pooperacyjna goi się szybko, po zagojeniu mamy doczynienia z blizną której towarzyszą głębokie zrosty. Zadaniem masażysty jest ich zwiększenie, z zastosowaniem środków natłuszczających, oraz likwidacja zrostów.
Początkowo masaż ograniczmy do głaskań okrężnych wokół blizny, oraz głaskań i zorcierań od obwodu do brzegu blizny. Stosujemy środek zmiękczający który bardzo delikatnie wcieramy w bliznę. Aby uwolnić zakończenia nerwowe wciągnięte przez bliznę można stosować wałkowanie końca kciuka, ale tylko gdy nie nasila to dolegliwości bólowych.
Dokładne opracowanie blizny, zlikwidowanie zrostów i wciągnięć nerwów ma ogromny wpływ na zmniejszenie lub zlikwidowanie tak zwanych bólów fantomowych.
Obrzęk
Przy amputacji dochodzi do dużych uszkodzeń tkanek oraz przecięcia naczyń co sprawia co sprawia ze w przestrzeni pozakomórkowej pozostaje duża ilość płynów tworzących obrzęk.
Aby nie doprowadzić to jego zorganizowania się stosuje się drenaż limfatyczne w obrębie uda pachwiny i stawu biodrowego ze szczególnym uwzględnieniem węzłów chłonnych pachwinowych.
Przykurcze
Do ich usuwania przystępuje się w drugim etapie, czyli po zlikwidowaniu obrzęków. W tym etapie ważne jest zapobieganie pogłębianiu się przykórczów przez właściwe ułożenie kikuta. Należy pouczyć pacjenta by nie kładł on kończyny na poduszce, chociaż jest to dla niego najwygodniejsza pozycja to prowadzi do pogłębianie niekorzystnych zmian.
Drugi etap:
Nie można określić kiedy dokładnie należy zacząć, przyjmuję się jednak ze ten etap zaczyna się on po zwalczenie obrzęków. Od początku tego etapu zwracamy uwagę na ogólną sprawność pacjenta, trzeba go bowiem przygotować do korzystania z kul. Mając to na uwadze co drugi dzień należy na zmianę;
Przy jednym zabiegu opracowanie kończyn górnych, obręczy barkowej, odcinka C i Th kręgosłupa oraz grzbietu.
Przy następnym opracowanie zdrowej kończyny dolnej, obręczy biodrowej i odcinak krzyzowo-lędzwiogo kręgosłupa
Przy opracowaniu kikuta w tym etapie przystępujemy do usuwania zrostów głębokich i przykurczów oraz do kształtowania i hartowania kikuta.
Przykurcze
Należy dbać by nie powstały przykurcze zgięciowo odwodzeniowe w stawie biodrowym. Przeprowadzamy masaż pobudzający - energiczne głaskanie, ugniatanie poprzeczne i podłużne, rozcieranie mięsni prostujących i przywodzących staw biodrowy, czyli mięśni pośladkowych tylnej strony uda, oraz grupy mięśni grupy przyśrodkowej uda. Przednią oraz boczną stronę uda masujemy rozluźniająco (delikatne rozcieranie, głaskanie, wibracja).
Kształtowanie kikuta:
Kształt kikuta jest nadawany wstępnie podczas amputacji jednak ostateczny kształt uzyskuje się dzięki bandażowaniu oraz masażowi. W masażu dążymy do scieńczenia miejsca amputacji i tym samym nadaniu mu odpowiedniego kształtu.
Przy kształtowaniu kikuta opracowując wszystkie powierzchnie uda wykonujemy:
głaskanie całymi dłońmi
głaskanie grzebyczkowe
rozcieranie całymi dłońmi
rozcieranie 8 palcami, a po kilku zabiegach kłębkami
ugniatanie poprzeczne
ugniatanie podłużne
uciski pierscieniowe
roztrząsanie
wałkowanie
hartowanie kikuta:
Hartowanie kikuta polega na pogrubieniu warstwy naskórka drążeniu zakończeń nerwowych w skórze, oraz intensywnym pobudzaniu procesów przemiany materii w celu uodpornieniu kikuta na urazy mechaniczne, których źródłem będzie proteza. W masażu stosuje się różne sposoby hartowania, np.:
- rozcieranie uda po wszystkich stronach za pomocą ręcznika lub rękawic typu frotte
- szczotkowanie po wszystkich stronach uda, w kierunku od blizny do stawu biodrowego, za pomocą szczotki o naturalnym włosiu, wraz z przyzwyczajaniem się pacjenta stosuje się szczotki o coraz bardziej szorstkim włosiu.
szczypanie po wszystkich stronach uda
oklepywanie grzbietową stroną palców.
Zaniki mięśniowe
Do likwidacji zaników mięśniowych przystępuje się dopiero po zwalczeniu przykurczów.
Można w tym celu stosować masaż izometryczny:
Przez kres minuty wykonujemy masaż podłużny i wibrację, następnie polecamy pacjentowi napiąć izometrycznie mięśnie na okres około 2 sekund, w tym czasie energicznie rozcieramy mięśnie całymi dłońmi, polecamy pacjentowi rozluźnić mięśnie i jak wcześniej wykonujemy ugniatanie podłużne i wibrację. Ponownie polecamy pacjentowi napięcie mięsni na 4 sekundy i energicznie rozcieramy masowany miesień. Tak postępując wydłużamy czas napięcia do 8, 16, 32 do maksymalnie 40 sekund.
Okres po zaprotegowaniu
Celem zabiegów w tym okresie jest ogólne podniesienie wydolności organizmu.
Masaż:
W tym etapie stosuje się masaż klasyczny zwiększający siłę i sprawność pacjenta, w masażu wykorzystujemy wszystkie techniki, w zależności od potrzeb stosujemy;
Masaż kończyn górnych, obręczy barkowej, usprawnianie tych części ciała jest istotne dla pacjentów poruszających się o kulach
Masaż kończyny dolnej zdrowej, masaż jest niezbędny bo duża część ciężaru ciała będzie spoczywać na tej kończynie.
Masaż kręgosłupa i grzbietu, masaż ten zapobiega przeciążeniu grzbietu i skrzywieniom kręgosłupa które mogą powstać w wyniku niesymetrycznego obniżenia.