Zazwyczaj nie zastanawiamy się nad pamięcią, po prostu ją mamy. Aby jednak nasz pamięć była jak najlepsza, powinniśmy ją ćwiczyć.

Czasami np. przed egzaminem próbujemy różnych sposobów aby uczyć się bardziej efektywnie i jak najwięcej zapamiętać. To, jak bardzo potrafią być uciążliwe problemy z pamięcią, mogą powiedzieć niektóre osoby starsze.

RODZAJE PAMIĘCI

Pamięć ludzka jest tak złożona, że powstało wiele schematów opisujących jej funkcjonowanie. Najbardziej powszechny jest podział na pamięć sensoryczną, krótkotrwałą i długotrwałą. Bodźce, które docierają do człowieka przechodzą przez magazyny pamięci sensorycznej i docierają do pamięci krótkotrwałej. Pełni ona funkcje pośrednika między pamięcią sensoryczną a długotrwałą, m. in. wyszukuje związki z danymi przechowywanymi w pamięci długotrwałej.

PAMIĘĆ SENSORYCZNA

Kiedy oglądamy film lub kreskówkę nie zdajemy sobie sprawy, że tak naprawdę są to ogromne ilości następujących po sobie obrazów. Dzięki temu, że pojawiają się szybko, rejestrujemy je jako jeden płynny ruch. Jest to zasługą pamięci sensorycznej, która jest pewnego rodzaju magazynem gdzie przez ok. 0,1 sekundy utrzymywany jest obraz. Dzięki temu widzimy ruch, który w rzeczywistości jest sekwencją pojawiających się jeden po drugim obrazów przedzielonych momentami ciemnymi. Podobny efekt można zauważyć poruszając w ciemności zapalonym papierosem lub żarzącym się węgielkiem. Szybkie wykonywanie ruchów powoduje, że zauważamy je jako ciągłe linie i w ten sposób można żarem „narysować” np. koła. Istnieje również pamięć sensoryczna słuchowa, która np. pozwala nam skoncentrować się na jakimś bodźcu słuchowym wyróżniającym się spośród innych (wyłapanie w pracy silnika niepokojących dźwięków). Prawdopodobnie jej pojemność jest większa niż pamięci wzrokowej i wynosi ok. 3 sekund.

PAMIĘĆ KRÓTKOTRWAŁA

Kiedy znajdziemy w spisie numer telefonu to przez chwilę go pamiętamy, możemy go powtórzyć, wystukać na klawiaturze telefonu. Ale zaraz go zapominamy. Właśnie tyle czasu materiał jest przechowywany w pamięci krótkotrwałej. Jeżeli chcemy coś dłużej pamiętać, musimy to sobie powtarzać. Pamięć krótkotrwała jest niezbędna przy czytaniu, aby pamiętać początek zdania zanim przeczytamy je do końca. Również przy wykonywaniu różnych obliczeń, kiedy mamy np. pomnożyć dwie dwucyfrowe liczby, musimy wykonać i zapamiętać kilka operacji. Pojemność pamięci krótkotrwałej klasycznie badano sprawdzając jak długie rzędy cyfr można zapamiętać.
Dla sprawdzenia podam kilkanaście rzędów cyfr. Proszę powoli przeczytać jeden rząd a następnie zamknąć oczy i spróbować go powtórzyć. Następnie sprawdzić i jeżeli odpowiedź jest poprawna, to można przejść do kolejnego rzędu.
498
527
9754
3825
94318
68259
913845
596382
5316842
7918546
86951372
51739826
719834261
385917624
9273165481
5396142875

Ludzie różnią się między sobą w zakresie zapamiętywania rzędów cyfr, jedni są w stanie zapamiętać 4, inni 10-11. Przeciętnie zapamiętywane jest 7 cyfr. Jeżeli wypowiadamy je na głos, a nie tylko czytamy, to łatwiej jest zapamiętać więcej, ponieważ pomaga tu dodatkowo pamięć słuchowa. Lepszemu zapamiętaniu sprzyja również łączenie w pary lub trójki (dlatego zazwyczaj w ten sposób zapisywane są numery telefonów).

Podobnie sytuacja wygląda z literami. Jesteśmy w stanie zapamiętać 7 nie związanych ze sobą liter. Natomiast zapamiętamy ich znacznie więcej kiedy układają się w znane słowa, a nawet w zdania. Zauważono również, że więcej liter zapamiętuje się, jeżeli tworzą one możliwą do przeczytania całość nawet jeżeli pozbawione jest to sensu. Dla przykładu proszę spróbować zapamiętać litery: I A R F T S K B G N I. Jeżeli udało się powtórzyć je dokładnie, to świadczy to o wyjątkowo dobrej pamięci krótkotrwałej.

A teraz proszę spróbować zapamiętać ciąg tych samych liter ale w innej sekwencji: F R I K B A S T I N G. Jest to znacznie łatwiej powtórzyć mimo tego, że to słowo nic nie znaczy ani w języku polskim ani w angielskim. Innym przykładem może być próba zapamiętania kilku krótkich szeregów: PIE-SPO-GON-IŁK-OTA. Litery są tak połączone, że nie mają dla nas sensu, natomiast jeżeli podzielimy je inaczej: PIES POGONIŁ KOTA, nie będziemy mieli żadnych problemów z zapamiętaniem tych liter.
Zauważono także, że podczas przypominania sobie i odtwarzania bezpopśrednio zapamiętanego materiału istnieją dwa efekty:

• efekt świeżości - polega na tym, że najlepiej pamiętamy ostatnie cyfry, litery, słowa w zdaniu. Najszybciej przypominamy to, co usłyszeliśmy jako ostatnie. Być może stąd jest tendencja do rozpoczynania odpowiedzi od ostatniego słowa w pytaniu, np. Co Pani usłyszała? Usłyszałam dziwny hałas…., Co zrobisz jutro? Jutro kupię…

• efekt pierwszeństwa - pamiętamy również bardzo dobrze początkowe cyfry, litery, itd. Zazwyczaj powtórzymy to co usłyszeliśmy jako pierwsze.

Wszystko, co zachowujemy bezpośrednio w świadomości, zapisuje się w pamięci krótkotrwałej. Tam mieści się centrum przetwarzania danych. Na informacjach zapamiętanych bezpośrednio możemy wykonywać różne operacje myślowe: porównywać, zmieniać, łączyć ze sobą. Pamięć krótkotrwała to taka intelektualna centrala, aktywna pamięć robocza, w której zachodzą procesy spostrzegania, przypominania, powtarzania, myślenia i planowania.

Pojemność pamięci bezpośredniej (krótkotrwałej) wynosi ok. 4 - 7 znaków (sylab, słów, cyfr), a pozostają one w niej ok. 20-30 sekund, potem zostają zapomniane. Jednorazowo potrafimy przyswoić ograniczoną porcję danych, która następnie musi być utrwalona w głębszych pokładach pamięci długotrwałej.

PAMIĘĆ DŁUGOTRWAŁA

To właśnie ten rodzaj pamięci zazwyczaj jest kojarzony, kiedy mówimy o pamięci w ogóle. Charakteryzuje się tym, że materiał jest możliwy do powtórzenia dłużej niż po kilku sekundach (tak jak jest w pamięci krótkotrwałej). Przyjmuje się, że informacje pochodzące z magazynu pamięci długoterminowej są takie same, niezależnie od tego czy minął dzień czy miesiąc. Część badaczy uważa, że to co raz zostało zapisane w pamięci długotrwałej zostaje tam na zawsze. Jednak powoli tracimy do tego dostęp, jeśli dostatecznie często nie przywołujemy tych informacji. Przykładami materiału przechowywanego w tym magazynie są: nazwisko, adres, data urodzenia. Tych danych używamy codziennie i są dla nas bardzo dobrze dostępne. Gdybyśmy wynajęli mieszkanie na kilka miesięcy to przez pewien okres doskonale znalibyśmy adres. Jednak po kilku latach pod wpływem nie przypominania sobie, moglibyśmy mieć duży problem z podaniem tego adresu.

Pamięć długoterminową można podzielić na dwa rodzaje:
- epizodyczną - dotyczącą wydarzeń z własnego życia, np. to jak pamiętamy wakacje w zeszłym roku lub wizytę u babci w ostatnią niedzielę. Inne osoby biorące udział w tych wydarzeniach mogą je pamiętać inaczej. Jedna osoba najbardziej zapamięta szum fal, smak tortu, a druga: kłótnię z recepcjonistką i rozmowę o nowym samochodzie wujka.
- semantyczną - dotyczącą wiedzy na temat świata, np. geografię Polski, wzory chemiczne itp. Wiedza ta pochodzi z różnych źródeł, jest wyuczona w szkole (poprzez czytanie książek), wyniesiona z własnych doświadczeń (wiem jak smakuje pomidor), może wynikać również z obserwacji innych.
Oba te rodzaje wiążą się ze sobą i ciągle trwają badania, czy są to dwa oddzielne systemy pamięciowe, czy jeden przechowujący różnego rodzaju informacje.

Pamięć długotrwała jest rodzajem magazynu, w którym przechowywane są te informacje, które wcześniej wpłynęły do pamięci krótkotrwałej. Aby przypomnieć sobie coś, co jest przechowywane w zasobach pamięci długotrwałej, trzeba to najpierw przenieść do pamięci krótkotrwałej.

Konkretne rodzaje pamięci wiążą się z różnymi obszarami mózgu. Zapamiętywanie i przypominanie sobie ogólnych wrażeń i emocji jest związane z układem limbicznym. Pamięć wzrokowa mieści się w płatach potylicznych z tyłu mózgu, a za zapamiętywanie wiedzy o prostych czynnościach są odpowiedzialne płaty ciemieniowe.

Aby ślady pamięciowe były wyraźne, aby łatwo można było wydobywać wiadomości z magazynu pamięci długotrwałej, trzeba te ślady utrwalać, wzmacniać, “przecierać szlaki”.

Można np. zapisać ważne pojęcia na kolorowych kartkach i rozkleić te kartki w pokoju - a kiedy wzrok na nie padnie, intensywnie przez kilka sekund o tym pojęciu pomyśleć.

MECHANIZM ZAPAMIĘTYWANIA

SCHEMAT

Czymże więc jest pamięć? Może być rozumiana dwojako: jako wielofazowy proces lub jako właściwość jednostki. Analiza pamięci jako procesu uwypukla uniwersalność jej cech, podczas gdy traktowanie pamięci jako jednostkowej zdolności jest zwróceniem uwagi na istniejące różnice indywidualne.

Pamięć jako proces jest odpowiedzialna za rejestrowanie, przechowywanie i odtwarzanie doświadczenia. Przechowywane informacje mogą dotyczyć biologicznej struktury organizmu (pamięć "genetyczna"), indywidualnej przeszłości człowieka oraz właściwości świata, w którym on żyje. Zazwyczaj przyjmuje się, że ślady pamięciowe indywidualnych doświadczeń są zapisywane w mózgu "właściciela" pamięci, ale istnieje również zbiorowa pamięć gatunku rejestrowana i przechowywana w inny sposób. Doświadczenie może być przechowywane w pamięci w różnej formie, przez dłuższy lub krótszy czas, a dostęp do niego może być łatwiejszy lub trudniejszy.

Przechowywanie doświadczenia to podstawowa funkcja pamięci, podobnie jak pisma. Pod tym względem pamięć może przypominać encyklopedię albo film.

Pamięć, nasza umysłowa encyklopedia, jest zbiorem różnorodnych informacji. Każda pozycja w tym leksykonie jest prostym pojęciem, reprezentowanym symbolicznie, opisującym fragment otaczającej nas rzeczywistości lub jakiś aspekt naszej osoby. W naszej kulturze na pojęcia składają się słowa, a na słowa litery. W kulturach przedpiśmiennych informacje reprezentowane są w inny sposób, na przykład za pomocą obrazów - piktogramów.

Pamięć zdarzeń, czyli film albo powieść, składa się z sekwencji scen budujących wspomnienie danej sytuacji. Zawiera obrazy miejsc, przedmiotów, osób uczestniczących, a także wspomnienia wrażeń percepcyjnych, emocji, intencji; sceny są mniej lub bardziej konkretne, ułożone raczej chronologiczne i powiązane przyczynowo.

Należy pamiętać, że pamięć nie jest dosłownym zapisem każdego doświadczenia. Człowiek konstruuje swoje wspomnienia na podstawie informacji zachowanych w pamięci i aktualnie odbieranych. Ponadto, chcąc dotrzeć do jakiegokolwiek śladu pamięciowego, musimy oprócz wiedzy, że on istnieje, wiedzieć gdzie i jak go szukać - jest to porównywalne do poszukiwania w pamięci komputera potrzebnego pliku.

Pamięć jest magazynem pojedynczych informacji, procedur i czynności oraz wiedzy, czyli informacji systematycznie uporządkowanych. Struktura pamięci jest hierarchiczna, a poszczególne rodzaje pamięci wyróżniamy ze względu na typ przechowywanych informacji, czy czas przechowywania.

Pamięć ultrakrótka, inaczej efekt Sperlinga albo pamięć sensoryczna - bywa zaliczana do procesów percepcji, chociaż faktycznie jest magazynem pamięciowym. Jej pojemność jest zmienna, przyjmuje się, że jest w stanie przechować do kilkunastu elementów przez około 0,5 sekundy - po tym czasie informacje zanikają. Zapisuje informacje najczęściej w formacie wzrokowym lub słuchowym. Nie podlega intencjonalnej kontroli.

Pamięć krótkotrwała przechowuje elementy informacji przez kilka do kilkunastu sekund w formacie akustycznym, rzadko semantycznym. Trwałość zapamiętywanych informacji zależy od stosowania strategii zapamiętywania - tak zwanych powtórek wewnętrznych (jest to element świadomej kontroli sprawowanej nad procesem pamięciowym).

W pamięci długotrwałej natomiast możemy przechowywać nieograniczoną ilość informacji w nieskończoność. Możemy stosować bardzo różne strategie zapamiętywania i odtwarzania. Informacje w pamięci trwałej zapisujemy głównie w formacie semantycznym (znaczeniowym), rzadziej wzrokowym.

Wyróżnia się dwa cykle pamięciowe: mały i duży. Dzięki obu cyklom jedna informacja jest kilkakrotnie przetwarzana oraz podlega weryfikacji i modyfikacji przez asymilację nowych elementów.

---