Sposoby radzenia sobie z agresją i negatywnymi zachowaniami dzieci.

Nie ma uczuć dobrych i złych. Powinniśmy wiedzieć, że dobry bądź zły może być jedynie sposób ich wyrażania, sposób radzenia sobie z nimi. Dlatego najważniejsze jest nauczenie dzieci jak radzić sobie tymi przykrymi uczuciami.

Ćwiczenie 1. Balony złości.

Prowadzący prosi dwie osoby o nadmuchanie balonów, następnie mówi, że balon to człowiek, a powietrze w nim to np. złość. Następnie zadaje pytanie:, Co się dzieje z człowiekiem, gdy złość utknie np. w środku głowy.

Jedna z osób tak długo uciska balon, aż balon pęknie.

Druga stopniowo wypuszcza powietrze.

Prowadzący pyta, który ze sposobów był bezpieczny? Podkreśla, że w drugim przypadku balon pozostał cały, chociaż złość została wypuszczona.

Ćwiczenie 2.”Dobre i złe sposoby radzenia sobie z uczuciami”

Na sztaludze narysowane są dwa kwiatki z liczbą płatków odpowiadającą ilości uczestników szkolenia. Prowadząca prosi o dopisanie na płatkach po jednym sposobie radzenia sobie z emocjami. Ważne jest, aby wymienione były następujące

• Werbalizacja: rozmowa z drugim człowiekiem, pamiętnik,

• Sport - można podkreślić znaczenie endorfiny -„hormonu szczęścia”, który wydziela się w trakcie intensywnego wysiłku fizycznego

• Muzyka -słuchanie, granie na instrumencie

• Taniec

• Relaksacja - należy podkreślić ze istnieją różne techniki relaksacyjne(medytacje, wizualizacje, metody oddechowe, joga), lecz nie wszystkie działają jednakowo na każdego człowieka i dlatego dobrze byłoby zapoznać się z nimi po to by dobrać sobie najbardziej odpowiednią,

• Zgłoszenie się do specjalisty

• Doraźne sposoby radzenia sobie z przykrymi emocjami, stresem

1. Licz od stu wspak

2. Pomasuj sobie kark

3. Wrzaśnij AAAA…!

4. Zrób trzy powolne wdechy i wydechy

5. Weź kąpiel

6. Wypisz swoje zalety

7. Przypomnij sobie, czym się martwiłeś trzy miesiące temu

8. Zaciśnij mocno pięści, aby zgromadziło się w nich całe twoje napięcie, a potem mocno je strzepnij

Warunkiem skutecznego zapobiegania i terapii agresji jest uwzględnienie mechanizmu jej powstawania oraz dostosowania do niej środków oddziaływania pedagogicznego. Wymaga to dokonania diagnozy oraz określenia genezy agresywnego zachowania się dziecka. Znając przyczyny zachowań agresywnych należy zastanowić się jak można zapobiegać destrukcyjnym formom agresji, które stanowią problem zarówno dla nas samych, jak i dla dzieci.
Profilaktyka przyczyniająca się do eliminacji lub ograniczenia agresji powinna obejmować rodzinę i udzielanie jej pomocy.
J. Rumpf uważa, że „ należy wspomagać działalność obejmującą :
• edukację rodzinną,
• poradnictwo w zakresie wychowania i rozwoju,
• czas wolny i wypoczynek rodziny”
Szczególnym zainteresowaniem powinno się obdarzyć edukację rodzin. Należy wykazywać zrozumienie wobec potrzeb, zainteresowań oraz doświadczeń rodzin, które znajdują się w różnych sytuacjach życiowych i wychowawczych. Ważne jest organizowanie spotkań ze specjalistami z zakresu edukacji rodziny, którzy dzielą się wiedzą i udzielają wyczerpujących informacji na ten temat. Terapia rodzinna ma na celu uwrażliwienie rodziców na problemy dziecka, zrozumienie jego prawidłowości rozwojowych i potrzeb, a także zrozumienie przez rodziców , jakie sytuacje rodzinne powodują i nasilają zaburzenia w funkcjonowaniu dziecka. Rozwiązanie problemów dziecka wymaga działania dwukierunkowego: pracy z samym dzieckiem i z jego rodziną. Rodzice wraz z dzieckiem powinni korzystać z poradni psychologiczno - pedagogicznej oraz w niektórych wypadkach powinni współpracować z lekarzem domowym i pediatrą. Rodzice muszą być świadomi, że duże znaczenie w rozwoju zachowań dziecka posiada czas wspólnie spędzony z nimi, zabawy, spacery i rozrywki kulturalne.
W przedszkolu muszą funkcjonować jasne zasady regulujące prawa dzieci i nauczycieli.(Zasady) Dzieci muszą wiedzieć, czego się od nich oczekuje i na co mogą liczyć. Zawarte umowy z dziećmi powinny być dotrzymywane i konsekwentne. Nauczyciel powinien posiadać odpowiednią wiedzę, aby umiał zdać sobie sprawę z tego, że agresja to nie tylko bójki, scysje, ale także nieodpowiednie słowa, spojrzenie, czy też gesty. Nauczyciel powinien być autorytetem i wzorem do naśladowania. Oddziaływanie wychowawcze nauczyciela powinno być prawidłowe: umiejętność wytwarzania przez nauczyciela odpowiedniej atmosfery, zdolność zapobiegania konfliktom i szybkiego ich likwidowania.
„Nauczyciel pomaga dziecku jeżeli:
• stara się zrozumieć dziecko
• traktuje zachowanie dzieci jako wyraz jego problemów, a nie złej woli
• postępuje tak, aby dziecko mogło mu zaufać i czuć się bezpieczne,
• znajduje czas na indywidualny kontakt z dzieckiem,
• potrafi wysłuchać bez wygłaszania potępiających uwag,
• jest w stanie zachować pełną dyskrecję,
• posiada takt i dużo cierpliwości,
• pomaga dziecku odkryć jego wartości,
• pomaga dziecku odnaleźć miejsce w grupie rówieśników,
• potrafi nawiązać współpracę z rodzicami dziecka”.
Nie należy stosować kar cielesnych oraz obelżywych słów, natomiast konieczne są wzmocnienia pozytywne nawet za najmniejsze przejawy zachowań społecznie akceptowanych.
W zapobieganiu agresji naśladowczej istotne znaczenie ma zabezpieczenie dzieci przed szkodliwym wpływem modeli agresywnego zachowania się. Osobie agresywnej należy ograniczyć liczbę i kontrolować czas oglądanych filmów ukazujących obrazy agresji. Sceny powinny być odpowiednio komentowane przez dorosłych w celu wytworzenia postaw i ocen moralnych przeciwdziałających występowaniu agresywnego zachowania się. Należy starać się zainteresować dzieci audycjami telewizyjnymi i książkami ukazującymi pozytywne modele zachowania się. Jeśli modele agresji występują w otoczeniu społecznym dziecka, należy izolować je od zachowujących się agresywnie kolegów, znajomych, czy też sąsiadów.


Ważne znaczenie terapeutyczne posiadają różne metody pracy z dziećmi. Szczególne znaczenie posiada rysunek w terapii, muzykoterapia, bajkoterapia, terapia zabawowa oraz ćwiczenia ruchowe w tym metoda Weroniki Scherborn, pantomima, ćwiczenia metoda gimnastyki mózgu Denisona., technika relaksacji Jakobsona, mandale

Rysunek w terapii - na podstawie rysunku dziecka można wnioskować o osobowości dziecka, procesach emocjonalnych, stosunku do otoczenia. W rysunku dziecko odzwierciedla otaczającą go rzeczywistość, przekazuje nam swoją wiedzę o tym , co się dzieje dookoła niego. A. Kozłowska stwierdza, iż „analizując rysunki dziecka można zrozumieć, w jaki sposób odbiera ono i przeżywa sytuację rodzinną i swoją rolę w domu, poznać jego myśli i pragnienia, marzenia trudne do zrealizowania w rzeczywistości, rozczarowanie lub radość i nadzieje”. Nauczyciel w przedszkolu wykorzystuje diagnostyczną i terapeutyczną wartość rysunków dziecięcych. Warunkiem szczerego wypowiedzenia się dziecka w rysunku jest poczucie bezpieczeństwa w kontakcie z osobą proponującą mu taką formę zabawy. Nauczyciel powinien umieć obserwować i słuchać i starać się zrozumieć, co dziecko chciałoby wyrazić.

PEDAGOGIKA ZABAWY

Trudno byłoby o normalny rozwój dzieci i młodzieży, gdyby z ich życia zupełnie została wyeliminowana wszelka forma zabawy, odprężenia, gry czy rozrywki. Zabawa jest w dużym stopniu aktywnością spontaniczną. Nie znaczy to jednak, że w odniesieniu do zabaw i wszelkiej aktywności ludycznej, nie odnoszą się żadne zasady wychowawcze. Także ta sfera ludzkiego życia i ludzkiej aktywności, jak każda sfera, wymaga wychowania i nie może być pozostawiona zupełnej spontaniczności. Nie może też być wyłączona z oceny moralnej. Przyjrzenie się wychowawczym aspektom zabawy jest szczególnie potrzebne obecnie, gdy zadecydowanie wydłuża się okres rozwojowy dzieci i młodzieży. Dzieci często bywają sfrustrowane i miewają napady złości skierowane przeciw innym dzieciom, a także dorosłym. Zamiast okazywać to krzykiem, biciem i kopaniem innych albo rozrzucaniem przedmiotów, mogą odreagować swoje uczucia poprzez tłuczenie gliny, jej wałkowanie, ugniatanie, malowanie z rozmachem na dużym arkuszu papieru. W ten sposób intensywność uczuć dziecka stopniowo maleje, a coraz bardziej zaczyna go pochłaniać sama praca.

Zabawa tematyczna nadaje się do wykazania podobieństwa przeżyć i uczuć różnych dzieci, zaspokajając przez to potrzebę przynależności do grupy i zwiększając poczucie bezpieczeństwa. Pomoże ona dziecku w znalezieniu wyjścia z trudnej sytuacji, gdy spotka się z zachowaniem, które stanowi najczęściej przyczynę zachowań agresywnych, mianowicie z wyśmiewaniem, przezwiskami, lekceważeniem, niegrzecznością.

METODA RUCHU ROZWIJAJĄCEGO WERONIKI SHERBORNE

Ruch rozwijający stworzony i rozpowszechnione przez W. Sherborne, to metoda wspierająca i stymulująca rozwój psychofizyczny dziecka. Służy, zatem nie tylko zabawie, ale i terapii. Jest bliska dziecięcej naturze, ponieważ nawiązuje do wczesnodziecięcych doświadczeń, wykorzystuje dotyk i ruch bazując na wzajemnych relacjach fizycznych ćwiczących partnerów.Dzięki zastosowaniu w pracy z dziećmi tej metody, młody człowiek ma szansę na poznanie własnego ciała, a także poszerzenie świadomości społecznej i ukształtowanie lepszego kontaktu z drugą osobą. Staje się wrażliwy na potrzeby innych, nabywa pewności siebie i wiary we własne możliwości. Rozbudzenie świadomości społecznej odbywa się w zabawach relacyjnych, w których dziecko wchodzi w kontakt z drugą osobą. Bycie blisko innego człowieka wytwarza w dziecku poczucie bezpieczeństwa emocjonalnego i fizycznego..

MUZYKOTERAPIA

Muzykoterapia to forma psychoterapii, która wykorzystuje muzykę i jej elementy jako środki stymulacji oraz ekspresji emocjonalnej i komunikacji niewerbalnej w procesie diagnozy, leczenia i rozwoju osobowości człowieka. Warto zwrócić uwagę na to, iż sfera emocjonalna jest tą sfera, na którą muzyka oddziałuje szczególnie intensywnie. Dlatego też specyfiką muzykoterapii jest dostarczanie przeżyć emocjonalnych odpowiednio kształtowanych przez muzykę. Wpływ muzyki na sferę emocjonalną jest faktem niezaprzeczalnym, potwierdzonym w badaniach fizjologów. Połączenie organu słuchu ze wzgórzem i układem limbicznym warunkuje bezpośredni wpływ muzyki na emocje. Muzyka może powodować np. aktywizowanie i wyzwalanie emocjonalnych procesów. Zastosowanie odpowiednio dobranej muzyki może spowodować odreagowanie uczuć agresywnych.

TERAPIA BAŚNIĄ

Baśnie towarzyszyły człowiekowi od zawsze, stwarzając świat o szczególnym charakterze. Świat pełen lęków, ale i nadziei, nieoczekiwanych spełnień, siły i mądrości zawsze zwyciężającej głupotę i niesprawiedliwość. Baśń nie jest ucieczką w krainę fantazji, ani też próbą realizacji marzeń, ale jest dla dziecka radością przeżycia przygody „na niby". Właśnie przygoda czyni baśń interesującą, pobudza wyobraźnię. Wszystko to dzieje się w poczuciu bezpieczeństwa i z tego faktu wypływa również siła oddziaływania baśni na dziecko .Baśnie uczą również wyrażać uczucia, nazywać i uświadamiać je sobie. Jest to bardzo ważne w procesie komunikowania się z innymi, radzenia sobie z emocjami. W baśniach świat jest sprawiedliwy i rządzony według jednoznacznych reguł. Dziecko uczy się, że warto przestrzegać zakazów, być dobrym, że za takie zachowanie spotyka nagroda.

BAJKA TERAPEUTYCZNA

Celem bajek terapeutycznych jest uspokojenie, zredukowanie problemów emocjonalnych i wspieranie we wzroście osobistym. Zmniejszając napięcie mięśniowe, aktywizujemy parasympatyczną część układu nerwowego i powodujemy, że naczynia się rozszerzają, a całe ciało harmonijnie pracuje. Budujemy w ten sposób przeciwwagę do pobudzenia..Przed opowiadaniem bajki, osoba prowadząca wprowadza dzieci w stan rozluźnienia mówiąc: „Teraz posłuchamy bajeczki, usiądź wygodnie, jeszcze wygodniej, posłuchaj swego oddechu, możesz przymknąć oczy…”. Osoba opowiadająca bajkę, sama musi być odprężona, nie może odczuwać napięcia. Musi wyrównać swój oddech i rytmicznie cichym głosem podawać tekst. Przerwy powinny być tak długie jak wypowiadana myśl.Dobrze, jeśli wypowiadanym słowom towarzyszy uspokajająca muzyka, muzykoterapia dodatkowo wzmocni efekt relaksacji. Bajka psychoedukacyjna to taka, której celem jest „wprowadzenie zmian w szeroko rozumianym zachowaniu dziecka, czyli rozszerzenie możliwego repertuaru zachowań".Bohater bajki ma problem podobny do tego, który przeżywa dziecko. Zdobywa ono doświadczenie poprzez świat bajkowy, gdzie uczy się, jakie wzory zachowania należy stosować, rozszerza swoją samoświadomość, co sprzyja uczeniu się zachowania w sytuacji trudnej.Bajki psychoedukacyjne powinny mówić o emocjach, jakie wyzwalają konkretne sytuacje, w taki sposób by rozwijały świadomość emocjonalną. Powinny dawać wzory strategii zachowań, prowadzących do rozwiązania zadania. Można się nimi posługiwać, gdy pojawi się konkretny problem, który należy rozwiązać. Po ich przeczytaniu należałoby zachęcić dzieci do narysowania ilustracji, uzewnętrznienia emocji, porozmawiania o tym, co czuli bohaterowie.

DRAMA

Drama jest swego rodzaju procesem badawczym, w którym biorący udział aktywizują zarówno umysł jak i emocje wyrażające się w sposób bezpośredni w działaniu. Stawianie dziecka w trudnej sytuacji, którą musi nie tylko emocjonalnie przeżyć, ale i podjąć samodzielną próbę rozwiązania problemu, stanowi doskonały trening dojrzewania. Umiejętność podejmowania decyzji jest jednym z jego elementów. W dramie w działaniu z rolami, istnieje bezpośrednia możliwość obserwacji różnych zachowań, swoich własnych i innych dzieci. Mamy okazję dokonania analizy, jakie jest źródło powstałych reakcji, co jest w nich pozytywne, a co nie właściwe i jak należy to zmienić. Widzimy jak zachowują się inni i możemy skorzystać z dobrych wzorców. Zaś nasze błędy nie przynoszą, co jest cudowną właściwością dramy, żadnych nieodwracalnych konsekwencji. Poza tym istnieje możliwość dokonania natychmiastowej korekty zachowań.Drama polega na stwarzaniu sytuacji, zarysowywaniu problemów i próbie rozwiązywania ich przez aktywne wchodzenie w rolę. Podstawowym wymogiem jest autentyczne bycie w sytuacji i zaangażowanie. Drama jest przede wszystkim formą pracy, czego powinni być świadomi nauczyciele. Wymaga oważnego podejścia, bo tylko wtedy może przynieść efekty.

WNIOSKI;

Z agresji się nie „wyrasta". Gdy nie zostanie ona dostrzeżona i rozpoznana, stanie się wzorem reakcji, a wtedy jej poziom będzie wraz z wiekiem wzrastać. Prawie pewne jest, że dzieci sprawiające kłopoty w przedszkolu, kilka lat później w szkole będą miały kłopoty znacznie poważniejsze. Jeżeli przyjmiemy założenie, że skłonność do przemocy ma swój początek w domu rodzinnym, przedszkole jest być może miejscem, w którym można te skłonności zmienić. Przedszkole powinno być uzupełnieniem działań i wysiłków rodzinnych. Ważnym warunkiem relacji: rodzic - dziecko - przedszkole, jest dobrze przebiegająca współpraca z rodzicami. Praktyka pokazuje, że przedszkole jako kompetentny partner wywiera bardzo ważny wpływ na rozwój społeczny i emocjonalny dziecka, tym bardziej, że dzieciom często brakuje pozytywnych doświadczeń w kręgu rodzinnym.

Aby zapobiec agresji konieczne są:

Obserwacja dziecka, rozmowy mające na celu poznanie jego charakteru, słabości, trudności, pozytywnych stron, którymi mogłoby się pochwalić przed innymi, szczególnie, kiedy nauka sprawia mu trudności. Zapoznanie się również jego sytuacją rodzinną i zdrowotną. Mając tę wiedzę oraz znając czynniki wywołujące agresję, można nie dopuścić do wielu sytuacji, w których dziecko zareagowałoby w niepożądany sposób.

Zwracanie się do dziecka zawsze po imieniu. Zaspokaja to jego potrzebę znaczenia, bycia ważnym dla nauczyciela, wyróżnionym z bezosobowego tłumu. Łatwiej być niedobrym i nieposłusznym wobec kogoś, kto się nie zna. Często uczniowie wobec własnego wychowawcy są w porządku, ale wobec innego nauczyciela, szczególnie wobec tego, z którym nie mają zajęć, bywają niegrzeczni. Osobisty kontakt i więź indywidualna z nauczycielem stanowi pewien hamulec wewnętrzny u dziecka, pomagający mu okiełznać niewłaściwe reakcje. Osobista więź zobowiązuje. Uczeń łatwiej sobie może wyobrazić zranienie nauczyciela słowem lub zachowaniem.

W każdej sytuacji bycie z dzieckiem dla niego, a nie - obok niego. Bycie z dzieckiem jest wyrazem szacunku (nauczyciel całym sobą jest nakierowany na ucznia), zaś bycie obok niego jest objawem lekceważenia. Szczególnie w sytuacjach pozalekcyjnych, kiedy można rozmawiać z dzieckiem swobodnie o sprawach niezwiązanych ze szkołą. Może się okazać, że słaby uczeń ma dużo do powiedzenia na inne tematy; potrzebuje tylko wysłuchania.

Niewartościowanie osoby dziecka, lecz tylko jego zachowania (nie mówić dziecku: ty jesteś niedobry, a mówić: to zrobiłeś źle lub dobrze). Należy oceniać czynność dziecka, a nie dziecko. Czyn dziecko może poprawić, lecz siebie nie. Tym samym traci motywację do poprawy zachowania.

Nierelacjonowanie złych zachowań dziecka w jego obecności.

Unikanie publicznego karcenia, bo to zazwyczaj obraca się przeciwko nauczycielowi. Aby oczekiwać szacunku od dziecka, należy odpłacać mu się tym samym.

Analizowanie zachowania ucznia z nim samym w indywidualnym kontakcie, kiedy uczeń jest wyciszony, w sytuacji pozytywnych doznań, np. rozmowa w czasie interesujących go zajęć, w świetlicy, po lekcji (a na pewno nie wtedy, gdy dziecko jest wzburzone).

W miarę możliwości zbytnie nienagłaśnianie określonego zachowania, bo to wyzwala dodatkowe reakcje negatywne, gdyż uczniowie ci mają zaniżony próg wrażliwości. Niepowtarzanie tych uwag, reakcji, które nie skutkują. Modyfikowanie swoich reakcji, żeby nie nakręcać spirali złości, agresji, przez urażanie godności dziecka epitetami, krzykiem.


doc. dr hab. Adolf Szołtysek jest kierownikiem Zakładu Filozofii Systematycznej Instytutu Filozofii Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach; Marianna Kłyk jest konsultantem ds. wychowania w RODN „WOM” w Katowicach.

TECHNIKA RELAKSACJI WEDŁUG JACOBSONA:

Oto 12 ćwiczeń, które można nazwać - Zabawą w silnego i słabego:

1. Zegnij prawe ramię tak, by naprężyć biceps.

Jesteś silny, bardzo silny- naprężaj go mocno.

A teraz jesteś słaby- rozluźnij napięte mięśnie, połóż rękę na dywanie.

2. To samo zrób tylko z lewą ręką.

3. Naciśnij, jak możesz najsilniej, pięścią prawej ręki na klocek- plastikowy-położony po prawej stronie.

Jesteś silny, twoje mięśnie są napięte.

A teraz rozluźnij mięsnie, jesteś znów słaby, nie naciskaj już, czujesz ulgę, mięśnie rozluźniły się.

4. To samo, tylko z pięścią lewej ręki. Odpocznij chwilę, leż i oddychaj

Spokojnie, równo ręce odpoczywają.

5. A teraz silna i słaba będzie twoja prawa noga.

Włóż klocek pod kolano i mocno ściśnij nogę w kolanie, a teraz noga słabnie, rozluźniasz mięśnie, wypuszczasz klocek.

6. To samo ćwiczenie , tylko z lewą nogą.

7. A teraz zobaczymy, czy masz tyle siły, by napełnić brzuszek jak balon, mocno, a teraz wypuść powietrze, rozluźnij mięśnie , czujesz ulgę.

8. Naciśnij mocno głowę na poduszkę, na której leżysz, głowa jest bardzo silna, naciskasz mocno, a teraz rozluźnij mięśnie, głowa już nie naciska na poduszkę, odpoczywa i czujesz ulgę.

9. Jesteś niezadowolony i groźny, ktoś zniszczył twoją budowlę z klocków. Marszczysz mocno czoło, jeszcze mocniej, a teraz rozluźnij mięśnie, niech odpoczywają i są już gładkie.

10. Twoje oczy też możesz mocniej i słabiej zaciskać powiekami. Spróbuj teraz zacisnąć mocno powieki, a potem je rozluźnij, odpocznij.

11. A teraz zaciśnij mocno szczęki, zęby dotykają zębów. I górna i dolna szczęka jest silna. A teraz rozluźnij szczeki, poczujesz ulgę.

12. Ułóż wargi tak jakbyś chciał powiedzieć „och”- lub zrób ryjek świnki. Napnij mocno mięśnie ust, a potem rozluźnij mięsnie.

Zabawa w silnego i słabego, jest wersją relaksacji wzorowaną na technice Jacobsona, może odegrać pozytywną rolę w terapii głównie dzięki kształtowaniu umiejętności odczuwania różnicy we wrażeniach płynących z mięśnia w stanie kontrakcji i mięśnia rozluźnionego. Relaksacja jest więc drogą wyciszania, łagodzenia uczuć negatywnych.

---