NIEMCY
XVI-XVIII wiek
RZESZA
► od końca XV wieku cesarstwo niemieckie zaczęto nazywać Cesarstwem Rzymskim Narodu Niemieckiego, co oznaczało rezygnację z uniwersalistycznych aspiracji królów niemieckich jako cesarzy rzymskich. Odtąd rzeczywista władza cesarska nie sięgała poza obszar Niemiec;
► liczne terytoria Rzeszy zaczęły osiągać zwierzchnictwo terytorialne - a Rzesza stała się związkiem państwowym;
► cesarstwo stało się tylko symbolem jedności państwa
WŁADZA CESARSKA
► władca elekcyjny;
► pozbawiony faktycznie władzy osobistej;
► nawet z tymi uprawnieniami, które pozostały w ręku cesarza musiał się dzielić ze stanami Rzeszy, a były to uprawnienia polityczne o drugorzędnym znaczeniu:
♦ reprezentowanie państwa na zewnątrz,
♦ prawo zwoływania Sejmu Rzeszy,
♦ inicjatywa ustawodawcza,
♦ zatwierdzanie ustaw Sejmu.
ORGANA RZESZY
► Sąd Kameralny Rzeszy - od roku 1495;
►Sejm Rzeszy
TERYTORIA RZESZY
Po zawarciu w roku 1648 pokoju westfalskiego, kończącego wojnę trzydziestoletnią - państwa niemieckie otrzymały suwerenność i prawo prowadzenia samodzielnej polityki zagranicznej. Jedynym ograniczeniem był zakaz zawierania przymierzy przeciw Rzeszy i prowadzenia wojny zarówno między sobą jak i przeciwko cesarzowi.
MONARCHIA BRANDENBURSKO-PRUSKA
►1701 rok - koronacja margrabiego Brandenburgii na króla Prus - stała się symbolem jedności państwa Hohenzollernów;
► monarchia absolutna;
► cecha charakterystyczna - militaryzm;
► od drugiej połowy XVIII wieku - tzw. monarchia oświecona.
ORGANA CENTRALNE
► centralizm i biurokratyzm;
► Początek XVIII wieku z dawnej Rady Nadwornej i Tajnej rady wyłoniły się trzy organy kolegialne, zwane ministerstwami:
♦ Generalne Dyrektorium,
♦ Ministerstwo Gabinetowe,
♦ Ministerstwo Sprawiedliwości,
→ ministrowie tworzyli Tajną Radę Stanu
KRÓL
► wykonywał rządy osobiste,
► nie brał udziału w posiedzeniach Tajnej Rady, która od Fryderyka II definitywnie przestała się zbierać;
► przyjmował raporty ministrów i sam podejmował decyzje w formie nakazów gabinetowych
ORGANA LOKALNE
► centralistyczna organizacja zarządu lokalnego;
► państwo podzielono na prowincje - tzw. Departamenty Kamer, poddane organom kolegialnym:
♦ Kamerom Wojny,
♦ Kamerom Domen,
→ kamery były podporządkowane Generalnemu Dyrektorium;
► departamenty dzieliły się na powiaty, na których czele stał landrat, nominowany przez króla spośród kandydatów przedstawionych przez szlachtę;
►miasta pozostały poza organizacją powiatową, a nadzór nad nimi sprawowali w departamentach - radcy skarbowi.
MONARCHIA HABSBURGÓW
► rządy absolutne w krajach austriackich już w XVI wieku;
► umocnienie absolutyzmu - przegrana Czech w bitwie pod Białą Górą w roku 1620;
ORGANA CENTRALNE
► zarząd centralny opierał się na organach kolegialnych:
♦ Kancelaria Stanu,
♦ Zjednoczona Kancelaria Nadworna,
♦ Najwyższa Izba Sprawiedliwości,
♦ Nadworna Izba Skarbowa,
♦ Nadworna Rada Wojenna;
→ wszystkie te organy podporządkowane były monarsze.
KRÓL
► nie skupiał bezpośrednio w swych rękach całego zarządu państwem;
►współpracował z powołaną w roku 1761 Radą Stanu, jako organem doradczym.
ORGANA LOKALNE
► podział kraju na gubernie z gubernatorami na czele, podlegającymi Zjednoczonej Kancelarii Nadwornej;
► gubernie dzieliły się na cyrkuły ze starostami obwodowymi na czele, którzy sprawowali nadzór nad:
♦ miastami,
♦ dominiami.
♣♣♣
Sukcesy Napoleona w Europie wywołały poważne zmiany również na ziemiach niemieckich. W roku 1806 Franciszek II wydał deklarację, w której oświadczył, że Cesarstwo Rzymskie Narodu Niemieckiego przestało istnieć, zrzekając się jednocześnie wszelkich uprawnień, które mu dotąd przysługiwały w stosunku do terytoriów Rzeszy oraz tytułu cesarskiego. Zachował jednak, przyjęty w roku 1804 tytuł cesarza Austrii, który miał stanowić podstawę odbudowy Rzeszy w przyszłości pod przewodnictwem Habsburgów.
Ponadto władcy poszczególnych krajów niemieckich utrzymali się na tronach, reformując swe państwa i zwiększając zakres swej władzy, zazwyczaj absolutnej. Jednak dwoma głównymi ośrodkami rywalizującymi ze sobą o prymat w przyszłych, suwerennych i zjednoczonych Niemczech były Prusy i Austria.
Fala ruchów rewolucyjnych z 1848 roku - tzw. Wiosna Ludów, przyczyniła się do obalenia absolutyzmu i wprowadzenia konstytucji.
AUSTRIA
→ w roku 1861 weszła w życie pierwsza konstytucja;
→ ustrój państwa został uregulowany w roku 1867 - powstała wówczas monarchia austro-węgierska, będąca unią personalną, z elementami unii realnej między obu państwami:
► do kierowania sprawami wspólnymi powołano:
♦ 3 ministrów austro-węgierskich:
→ spraw zagranicznych,
→ wojny,
→ finansów,
zależnych tylko od monarchy, a niezależnych od rządów i organów ustawodawczych Austrii i Węgier.
♦ uchwalanie budżetu na wspólne wydatki należało do tzw. delegacji.
► Oddzielne:
♦ konstytucje,
♦ parlamenty,
♦ rządy.
► W wielonarodowościowej monarchii prowadzono liberalną politykę wobec mniejszości narodowych, dopuszczając na szczeblu zarządu terytorialnego autonomię niektórych krajów wchodzących w skład cesarstwa austriackiego.
► Obok władz państwowych zorganizowano tu również szeroki samorząd terytorialny:
♦ kraje koronne -17
► Monarchia austro-węgierska upadła w roku 1918.
PRUSY
→ w roku 1848 Prusy stały się monarchią konstytucyjną;
→ w roku 1850, po stłumieniu rewolucji, wydano drugą konstytucję, która obowiązywała aż do upadku państwa pruskiego w 1918 roku.
ORGANA CENTRALNE:
► monarchia dziedziczna;
► władza królewska - dei gratia;
► monarcha sprawował rządy osobiste;
► posiadał prawo sankcji w stosunku do ustaw uchwalonych przez sejm pruski;
► kontrasygnata aktów królewskich przez ministrów;
► choć król posiadał pełnię władzy - nie był władcą absolutnym;
► w roku 1817 powołana została jako jedyny królewski organ doradczy - Rada Państwa;
► władza ustawodawcza należała do króla i dwuizbowego parlamentu:
♦ Izba Panów Sejmu Pruskiego - Landtag
♦ Izba Poselska
►w miejsce dawnych kolegialnych organów ministerialnych powołano 5 odpowiedzialnych ministrów, stojących na czele powierzonych sobie resortów:
♦ spraw zagranicznych,
♦ spraw wewnętrznych,
♦ wojny,
♦ skarbu,
♦ sprawiedliwości,
→ z czasem liczba ministerstw wzrosła do ośmiu;
ADMINISTRACJA TERYTORIALNA i SAMORZĄD
► w roku 1815 - ujednolicenie systemu administracji terytorialnej;
► kraj podzielono początkowo na 10, następnie na 14 prowincji z nadprezydentami na czele;
► prowincje dzieliły się na obwody regencyjne z prezydentami na czele;
► obwody dzieliły się na powiaty z landratami na czele;
► administracja lokalna była początkowo centralistyczna, pewne elementy decentralizacji dopiero w połowie XIX wieku;
► organem samorządu prowincjonalnego był sejmik prowincjonalny z członkami wybieranymi przez sejmiki powiatowe;
► w obwodach regencyjnych z wydziałami obwodowymi (w których zasiadało 4 członków) współpracował mianowany przez króla prezes regencji;
► organem samorządu powiatowego był 25 - osobowy sejmik powiatowy;
► na szczeblu gminy - przedstawicielstwo gminne wybierane było przez miejscową ludność;
► ustawa z 1808 roku uregulowała samorząd miejski:
♦ organami samorządu były Rady Miejskie (skład: od 24 do 102 osób) - pochodzące z wyborów;
♦ Rady Miejskie wybierały magistraty;
♦ samorząd podlegał kontroli państwowej;
► niewątpliwą zaletą samorządu pruskiego było to, iż nie tworzył on odrębnej hierarchii państwowej.
♣♣♣
W roku 1870 władze pruskie ostatecznie doprowadziły do zjednoczenia ziem niemieckich (bez Austrii). Powstała federacja 23 krajów niemieckich i 3 wolnych miast - II Rzesza. Poszczególne kraje zachowały własne konstytucje i organy państwowe. Na upadek w roku 1918 Cesarstwa Niemieckiego złożyły się przede wszystkim dwa czynniki:
♦ klęska militarna poniesiona w I wojnie światowej,
♦ oraz wewnętrzna rewolucja.
ADMINISTRACJA CENTRALNA
► w roku 1871 uchwalona została konstytucja będąca podstawą ustrojową federacji;
► na czele federacji stał cesarz - a tytuł ten przysługiwał dziedzicznie królowi Prus;
► sprawami wspólnymi Cesarstwa Niemieckiego zawiadywał:
→ w sprawach ustawodawczych dwuizbowy parlament:
♦ Sejm Rzeszy (Reichstag),
♦ Rada Związkowa (Bundesrat);
→ oraz kanclerz, sprawujący w imieniu cesarza najwyższą władzę wykonawczą,
→ odpowiedzialny tylko przed cesarzem;
► Z urzędu Kancelarii Rzeszy wyodrębniły się Urzędy Rzeszy (ministerstwa) z sekretarzami stanu na czele, mianowani przez kanclerza i przed nim odpowiedzialni;
► brak było instytucji Rady Ministrów, a silna pozycja cesarza i mianowanego przez niego kanclerza wykluczała funkcjonowanie jakichkolwiek rządów parlamentarnych.
♣♣♣
Po I wojnie światowej Rzesza - potocznie zwana Republiką Weimarską przyjęła republikańską formę rządów, której wyrazem była jedna z najbardziej postępowych w owych czasach konstytucji - z 1919 roku.
► Republika Weimarska utrzymała federacyjną strukturę państwa, w skład której wchodziło 21 republik - länder;
► ustrój państw członkowskich oparty został na zasadach republikańskich i parlamentarnych;
► obowiązywał trójpodział władz;
► na szczeblu federacji władza ustawodawcza należała do dwuizbowego parlamentu:
♦ Sejm Rzeszy (Reichstag),
♦ Rada Związkowa (Bundesrat);
► władza wykonawcza do odpowiedzialnego przed parlamentem rządu z kanclerzem na czele;
►głową państwa był wybierany w wyborach powszechnych prezydent.