Lasy tropikalne, ich niszczenie i ochrona

Wilgotny las równikowy (las strefy równikowej, las deszczowy, las tropikalny, popularnie zwany także dżunglą) — charakterystyczna, wiecznie zielona formacja leśna strefy międzyzwrotnikowej. Występuje na ubogich glebach laterytowych, w klimacie przez cały rok jednostajnie gorącym i wilgotnym. Na skutek szybkiego rozkładu materii organicznej roślinność jest gęsta i bujna. Lasy te cechuje brak sezonowej rytmiki w życiu roślin, ogromne bogactwo gatunkowe drzew (na 1 hektarze lasu tropikalnego występuje ok. 200 gatunków drzew, podczas gdy w lesie strefy umiarkowanej, dziesięciokrotnie mniej), wielowarstwowy układ drzewostanu oraz obfitość lian i epifitów. Drzewa mają proste, wysokie (do 80 m) pnie, dość pospolite jest zjawisko kauliflorii (kwiaty wyrastają bezpośrednio z pnia). Wnętrze lasu jest bardzo cieniste, wskutek czego słabo wykształca się warstwa krzewów i runa.

Termin: „Tropos” zwrot (słońce zawraca między zwrotnikami w ciągu roku)

Obszar położony między zwrotnikami Raka (23o30' N) i Koziorożca (23o30' S)

Obszar, gdzie przynajmniej raz w roku słońce znajduje się 90o nad horyzontem

Występowanie: Ameryka Środkowa i Pd.; Afryka Zach. i Środkowa; Azja Pd.- Wsch. oraz wyspy Pacyfiku.

Lasy tropikalne: cechy

• Wysokie roczne opady: za dolną granicę przyjmuje się 1700 - 2000 mm rocznie.

• Średnia roczna temperatura: 27 - 30°C.

• Duże tempo obiegów biogeochemicznych.

• Gleby: z reguły ubogie z powodu szybkiego rozkładu materii organicznej i intensywnego wymywania pierwiastków biofilnych (lateryzacja).

• Cztery piętra: (1) pojedyncze drzewa wyrastające ponad warstwę koron (50-70 m); (2) warstwa koron (30-45 m); (3) podszyt (tylko ok. 5% światła); (4) runo (tylko ok. 2% światła).

• Powszechność epifitów i lian.

• Niezwykłe bogactwo gatunkowe: ok. 2/3 wszystkich żyjących na Ziemi gatunków roślin i zwierząt (a tylko 6% powierzchni Ziemi!).

Lasy tropikalne: odmiany

• Nizinne równikowe zawsze zielone lasy deszczowe

• opad roczny pow. 2000 mm

• dorzecze Amazonki i Kongo, Indonezja, Nowa Gwinea

• Wilgotne lasy liściaste częściowo zawsze zielone

• wysoki opad roczny, ciepłe wilgotne lato i chłodniejsza i bardziej sucha pora zimowa

• Ameryka Środkowa, Karaiby, Afryka Zachodnia, Indie, Indochiny

• Górskie lasy deszczowe (lasy mgielne)

• chłodniejszy klimat górski, wysokie opady, niski pułap chmur

• góry rejonów tropikalnych i subtropikalnych

• Lasy zalewowe (w tropikach: lasy bagienne)

• warunki podobne jak w nizinnych lasach deszczowych, ale przy utrudnionym odpływie wody powstawanie terenów bagiennych

• Borneo, Sumatra, Półwysep Malajski, Indochiny

Proces lateryzacji - proces wietrzenia chemicznego polegający na rozkładzie skał zbudowanych ze związków glinokrzemianowych, zachodzący w warunkach gorącego i wilgotnego klimatu. Wytworzone w procesie laterytyzacji tlenki i wodorotlenki glinu oraz tlenki żelaza i wodorotlenki żelaza pozostają na miejscu, natomiast krzemionka zostaje odprowadzona.

Wielopiętrowa struktura lasu

Lasy równikowe odznaczają się piętrowością roślinności.

• Piętro pojedynczych drzew sięgających 60-80 m. Przykładowe rośliny: puchowiec pięciopręcikowy ("Drzewa Giganty").

• Piętro korony lasu stanowią wiecznie zielone drzewa, osiągające wysokość 30-50 m. Powierzchnia koron drzew, tworzy zielony rozległy baldachim. Drzewa często oplątane są lianami. Piętro to jest doskonałym przystosowaniem dla owadów i małych zwierząt (pająków, gadów, ptaków). Charakterystyczne rośliny - epifity (rośliny samowystarczalne nie są pasożytami na przykład paprocie czy storczyki) glony, grzyby, hebanowce, mahoniowce, palmy, mchy, porosty.

• Piętro średnie - piętro lian, nagich pni i konarów stanowią niższe drzewa, zaś poniżej nich (8-15 m) występuje zwarta warstwa koron drzew. W tym piętrze występują epifity. Należą do nich storczyki, kaktusowate, ananasowate oraz niektóre figowce.

• Piętro najniższe - piętro zarośli i runa ponieważ gęste korony drzew ograniczają dostęp światła słonecznego (1-2%) do dolnych partii, zarośla i ściółka leśna stanowią rośliny zielne, czasami w ogóle nie występuje. Na zacienionym dnie tropikalnego lasu spotyka się tylko drobne glony, mchy, porosty, krzewinki, delikatne grzyby, a czasami rośliny zielne, gdyż przeżyć mogą tam tylko skiofity (rośliny cieniolubne).

Niezwykłe bogactwo i różnorodność gatunkowa zwierząt i roślin

• Ze wszystkich gatunków zamieszkujących naszą planetę większość żyje w lesie tropikalnym: 45% gatunków roślin, 96% stawonogów, 45% ssaków i 30% ptaków.

• Cztery mile kwadratowe typowego lasu tropikalnego zawierają: 1500 gatunków kwitnących roślin, 750 gatunków drzew, 125 gatunków ssaków, 400 gatunków ptaków, 100 gatunków gadów, 60 gatunków płazów oraz 150 gatunków motyli.

• Dokładnemu badaniu poddano m2 ściółki znaleziono 50 gatunków mrówek.

Bogactwo form życia: epifity i liany

Liany - zdrewniałe lub częściowo zdrewniałe pnącze o stosunkowo cienkiej łodydze, rosnące bardzo szybko, osiągają nawet 100 metrów długości. Wspinają się na pnie i konary drzew, sięgają koron. Tam w świetle rozgałęziają się, kwitną i owocują. Są zaopatrzone w różne narządy czepne, np. wąsy kolce, haki.

Epifity - roślina rosnąca na innej roślinie, ale nie prowadząca pasożytniczego trybu życia. Korzysta z innego gatunku jako podpory, a odżywia się samodzielnie. Wyrasta w miejscach, gdzie gromadzi się martwa materia organiczna (np. w kącie gałęzi/pędu) lub osiedla się na pędach innych roślin, a składniki odżywcze i wodę pobiera z powietrza lub opadów.

Ze strefy tych wilgotnych lasów równikowych wywodzi się wiele cennych roślin użytkowych: kauczukowiec brazylijski, kakaowiec właściwy, wanilia płaskolistna, kawa liberyjska, kola, pieprz czarny, cynamonowiec cejloński, goździkowiec korzenny, muszkatowiec, banan

Fauna

Szympans, goryl, orangutan, leniwiec, tapir, tygrys, jaguar, margaj, tukan, lorysa górska, koliber, kameleon, płazy-żaby, Morfo, motyle Papilionidae

Znaczenie grzybów

• Grzyby jako jedyne organizmy mają zdolność do rozkładu ligniny oraz mają duże znaczenie przy rozkładzie celulozy. Są reducentami - ostatnim ogniwem w łańcuchu pokarmowym.

• Pozwala to na poprawny obieg materii w przyrodzie. Bez nich większość ekosystemów lądowych pokryłaby gruba warstwa nierozłożonych liści czy gałęzi, a zawarte w nich związki nie wróciłyby do ekosystemu, aby stać się ponownie dostępnymi dla rosnących organizmów.

• Duże znaczenie w przyrodzie mają porosty jako pionierzy w zasiedlaniu niegościnnych siedlisk, jak skały czy piasek. Są one także wyznacznikiem czystości powietrza na danym terenie. Grzyby z wieloma roślinami tworzą mikoryzę - szacuje się, że od grzybów mikoryzowych zależy sprawne działanie około 90% roślin.

Dlaczego lasy tropikalne są tak cenne?

• są domem dla 70-80% wszystkich gatunków zwierząt i roślin żyjących na naszej planecie,

• ekosystem znajdujący się w doskonałej harmonii i symbiozie, gdzie każdy suchy liść czy upadła gałązka, podlega procesowi recyklingu i przetwarzana jest na składniki pokarmowe i mineralne,

• drzewa, krzewy i cała rosnąca tam bujna roślinność, pochłaniają z powietrza dwutlenek węgla, a produkują i wydalają do atmosfery tlen. Co roku mogą wchłonąć blisko 20% CO2, czyli w przybliżeniu 1 miliard ton,

• dostarczają blisko 50% leków wykorzystywanych w medycynie,

• absorbują ulewne deszcze tropikalne, przez co w naturalny sposób stanowią ochronę przed powodzią,

• ważne dla utrzymania wilgotności,

• wpływają na jakość wody i stabilizację gleby,

• decydują o równowadze klimatycznej,

• jeśli wytniemy całkowicie lasy deszczowe, żyjące dotąd tam mikroorganizmy przeniosą się do naszych środowisk i konsekwencje tego mogą być kłopotliwe dla ludzkości,

• cały czas odkrywa się także nowe gatunki roślin i zwierząt żyjących w lasach tropikalnych,

• wymaże z życia na zawsze organizmy, które mogłyby być pożyteczne dla ludzi. Badacze szacują ich liczbę na 10 do 20 mln,

• są zbiorem najstarszych ekosystemów świata

Przyczyny wylesiania:

1. Cenne drewno

Drzewa dżungli dostarczają twardego drewna, które jest barwne i łatwe w obróbce.

2. Przeznaczanie ziemi na pastwiska dla bydła, lub pod uprawę soi potrzebnej do jego wykarmienia,

3. Plany gospodarcze (budowa zapór dla elektrowni wodnych, budowa dróg i autostrad).

Skutki wylesiania:

• zmiana cykli hydrologicznych => susze, powodzie, erozja gleb na obszarach, gdzie zjawiska te uprzednio nie występowały,

• zmiana wpółczynnika albedo => wpływ na rozkład wiatrów i prądów morskich, zmiana rozkładu opadów atmosferycznych,

• śmierć wielu gatunków zwierząt i roślin

• podczas spalania lasów do atmosfery dostają się ogromne ilości dwutlenku węgla => efekt cieplarniany,

• tubylcze plemiona żyjące w lesie stracą swój dom, rozpadnie się ich kultura.

Światowe tempo wycinania lasów:

• 1 hektar na sekundę

• 860 km2 dziennie

• 310 tysięcy km2 rocznie: to prawie powierzchnia Polski

Tempo wymierania gatunków:

• w lasach tropikalnych: 35 gatunków dziennie

• na całej Ziemi: 137 gatunków dziennie

1

---