1. Gospodarowanie odpadami po środkach ochrony roślin.

2. Głównym aktem prawnym określającym w Polsce zasady postępowania z odpadami jest Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz.U. Nr 62, poz. 628).

Ponadto obowiązują jeszcze:

• Rozporządzenie Ministra Rolnictwa z dnia 27 września 2001 roku w sprawie katalogu odpadów (Dz. U. Nr 112, poz.1206)

• Ustawa z dnia 11 maja 2001 roku o opakowaniach i odpadach opakowaniowych (Dz. U. Nr 63, poz. 639)

• Ustawa z 18 grudnia 2003 o zmianie ustawy o opakowaniach i odpadach opakowaniowych (Dz. U. z 2004 roku Nr 11, poz. 97)

3. Sposób postępowania z pustymi opakowaniami.

Zgodnie z ustawą z dnia 18 grudnia 2003 roku o zmianie ustawy o opakowaniach i odpadach opakowaniowych przez środki niebezpieczne rozumie się substancje i preparaty chemiczne zaklasyfikowane jako bardzo toksyczne, toksyczne, rakotwórcze kategorii 1 lub 2, mutagenne kategorii 1 lub 2 działające szkodliwie na rozrodczość kategorii 1 lub 2 lub niebezpieczne dla środowiska z przypisanym symbolem N, określone w przepisach o substancjach i preparatach chemicznych, oraz środki ochrony roślin zaklasyfikowanych jako bardzo toksyczne, toksyczne dla ludzi, pszczół lub organizmów wodnych, określonych w przepisach o ochronie roślin. W praktyce jest to większość środków ochrony roślin zarejestrowanych i dopuszczonych do obrotu w Polsce.

4. Sposób postępowania z pustymi opakowaniami określają etykiety - instrukcje stosowania, ale i przepisy ustawy z dnia 11 maja 2001 roku o opakowaniach i odpadach opakowaniowych.

5. Obowiązki sprzedawcy.

Sprzedawca środków niebezpiecznych obowiązany jest pod karą grzywny przyjmować opakowania po środkach niebezpiecznych od użytkowników w celu dalszego ich przekazania producentowi, importerowi lub dokonującemu wewnątrzwspólnotowego nabycia oraz pobierać kaucję za opakowania jednostkowe tych środków w wysokości ustalonej Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 24 sierpnia 2004 roku w sprawie wysokości kaucji za opakowania jednostkowe niektórych środków niebezpiecznych.

Sprzedawca produktów opakowaniowych pod rygorem kary grzywny obowiązany jest do przekazywania użytkownikom tych produktów informacji o opakowaniach i odpadach opakowaniowych w zakresie dostępnych systemów, zwrotu, zbiórki i odzysku, w tym recyklingu, właściwego postępowania z odpadami opakowaniowymi oraz znaczenia oznaczeń stosowanych na opakowaniach - co najmniej przez wywieszenie informacji w miejscu sprzedaży. Sprzedawca nakłada kaucję na opakowanie przy sprzedaży środka, odbiera opakowanie i zwraca kaucję.

6. Obowiązki użytkownika.

Natomiast użytkownik zgodnie z zaleceniem ETYKIETY preparatu, rolnik ma obowiązek zwrotu opakowań po wykorzystanych środkach ochrony roślin.
Rolnik stosujący środki ochrony roślin powinien:

• stosować tylko środki ochrony roślin dopuszczone do obrotu,

• przestrzegać prawidłowych zasad przechowywania zgodnie z etykietą - instrukcją stosowania środka.

7 - 8. Klasyfikacja odpadów wg rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. w sprawie katalogu odpadów (Dz. U. Nr 112, poz. 1206) klasyfikuje je, w zależności od źródła ich powstawania, na 20 następujących grup:

1. odpady powstające przy poszukiwaniu, wydobywaniu, fizycznej i chemicznej przeróbce rud oraz innych kopalin,

2. odpady z rolnictwa, sadownictwa, upraw hydroponicznych, rybołówstwa, leśnictwa, łowiectwa oraz przetwórstwa żywności,

3. odpady z przetwórstwa drewna oraz z produkcji płyt i mebli, masy celulozowej, papieru i tektury,

4. odpady z przemysłu skórzanego, futrzarskiego i tekstylnego,

5. odpady z przeróbki ropy naftowej, oczyszczania gazu ziemnego oraz pirolitycznej przeróbki węgla,

6. odpady z produkcji, przygotowania, obrotu i stosowania produktów przemysłu chemii nieorganicznej,

7. odpady z produkcji, przygotowania, obrotu i stosowania produktów przemysłu chemii organicznej,

8. odpady z produkcji, przygotowania, obrotu i stosowania powłok ochronnych (farb, lakierów, emalii ceramicznych), kitu, klejów, szczeliw i farb drukarskich,

9. odpady z przemysł przemysłu fotograficznego i usług fotograficznych,

10. odpady z procesów termicznych,

11. odpady z chemicznej obróbki i powlekania powierzchni metali oraz innych materiałów i z procesów hydrometalurgii metali niezależnych,

12. odpady z kształtowania oraz fizycznej i mechanicznej obróbki powierzchni metali i tworzyw sztucznych,

13. oleje odpadowe i odpady ciekłych paliw (z wyłączeniem olejów jadalnych oraz grup 05, 12 i 19),

14. odpady rozpuszczalników organicznych, chłodziw i propelentów ( z wyłączeniem grup 07 i 08),

15. odpady opakowaniowe; sorbenty, tkaniny do wycierania, materiały filtracyjne i ubrania ochronne, nie ujęte w innych grupach,

16. odpady nie ujęte w innych grupach,

17. odpady z budowy, remontów i demontażu obiektów budowlanych oraz infrastruktury drogowej (włączając glebę z terenów zanieczyszczonych),

18. odpady medyczne i weterynaryjne,

19. odpady z instalacji i urządzeń służących zagospodarowaniu odpadów, z oczyszczalni ścieków oraz z uzdatniania wody pitnej i wody do celów przemysłowych,

20. odpady komunalne łącznie z frakcjami gromadzonymi selektywnie.

9. Środki ochrony roślin - są to substancje lub ich mieszaniny oraz żywe organizmy, przeznaczone do ochrony roślin uprawnych przed organizmami szkodliwymi, niszczenia niepożądanych roślin, regulowania wzrostu, rozwoju i innych procesów biologicznych w roślinach uprawnych (z wyjątkiem nawozów) oraz do poprawy właściwości lub skuteczności tych substancji (adiuwanty).

10. Zgodnie z Ustawą z dnia 18 grudnia 2003 r. o ochronie roślin (Dz. U. z 2004 r. Nr 11, poz. 94) środki ochrony roślin to: substancje aktywne lub preparaty zawierające jedną lub więcej substancji aktywnych, w postaci dostarczonej użytkownikowi, przeznaczone do:

• ochrony roślin, produktów roślinnych lub przedmiotów przed organizmami szkodliwymi lub zapobiegania występowaniu tych organizmów,

• wpływania na procesy życiowe roślin w inny sposób niż składnik pokarmowy, w tym regulator wzrostu,

• zabezpieczenia produktów roślinnych, jeżeli te substancje lub preparaty nie są objęte odrębnymi przepisami,

• niszczenia niepożądanych roślin,

• niszczenia części roślin, hamowania lub zapobiegania niepożądanemu wzrostowi roślin.

11. Podział środków ochrony roślin:

1. Zoocydy:

• Insektycydy - środki owadobójcze,

• Rodentycydy - gryzoniobójcze

• Moluskocydy - mięczakobójcze,

• Nematocydy - nicieniobójcze,

• Larwicydy - larwobójcze,

• Aficydy - mszycobójcze,

• Akarycydy - roztoczobójcze,

• Talpicydy - kretobójcze,

• Wirocydy - wirusobójcze,

• Bakteriocydy - bakteriobójcze,

• Owicydy - niszczenie jaj owadów i roztoczy.

2. Fungicydy - grzybobójcze

3. Herbicydy - chwastobójcze

4. Regulatory wzrostu - środki hamujące lub stymulujące procesy życiowe roślin:

• Defolianty - środki do odlistniania roślin,

• Desykanty - wysuszanie roślin,

• Defloranty - usuwanie nadmiernej ilości kwiatów.

5. Atraktanty - środki zwabiające

6. Repelenty - środki odstraszające

12. Klasyfikacja pestycydów ze względu na budowę chemiczną:

• insektycydy organofosforanowe,

• insektycydy polichlorowe,

• karbaminiany,

• pochodne kwasów aryloalkanokarboksylowych,

• pochodne tiazyny,

• pochodne nitrofenoli,

• pochodne mocznika,

• pochodne uracylu,

• związki rtęcioorganiczne,

• związki cyny i miedzi,

• pyretroidy,

• inne.

13. Obowiązująca obecnie w Polsce ustawa o ochronie roślin klasyfikuje środki ochrony roślin pod względem ich zagrożenia dla zdrowia na:

• bardzo toksyczne, oznaczone na etykiecie literą T+

• toksyczne, oznaczone na etykiecie literą T

• szkodliwe, oznaczone na etykiecie literą Xn

14. Obowiązująca od lutego 2003 r. ustawa o zmianie ustawy o odpadach oraz niektórych innych ustaw, w definicji „środki niebezpieczne”, stwierdza, że są to również środki ochrony roślin zaklasyfikowane jako bardzo toksyczne pod względem zagrożenia dla ludzi. Zakwalifikowanie środków ochrony roślin bardzo toksycznych i toksycznych dla ludzi, pszczół i innych organizmów do grupy środków chemicznych niebezpiecznych niesie konieczność ustalenia przez producentów i importerów kaucji na opakowania po tych środkach, którą zgodnie z ustawą winien pobrać handlujący. Jednocześnie ustawa nakazuje producentom, importerom, sprzedawcom środków ochrony roślin zorganizowanie systemu odbioru i utylizacji opakowań po tych środkach zgodnego z przepisami dotyczącymi odpadów niebezpiecznych.

15. Zgodnie z § 4 Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 24 sierpnia 2004 roku w sprawie wysokości kaucji za opakowania jednostkowe niektórych środków niebezpiecznych (Dz. U. Nr 202, poz 2078), kaucja na opakowania jednostkowe środków ochrony roślin będących środkami niebezpiecznymi:

1. o pojemności nieprzekraczającej 500 cm³ albo o zawartości netto, wyrażonej w g, nieprzekraczającej 500 g - została ustalona w wysokości 1 zł

2. o pojemności większej niż 500 cm³ i nieprzekraczającej 1.000 cm3 albo o zawartości netto, wyrażonej w g, większej niż 500 g i nieprzekraczającej 1.000 g - została ustalona w wysokości 2 zł

3. o pojemności większej niż 1.000 cm³ i nieprzekraczającej 5.000 cm³ albo o zawartości netto, wyrażonej w g, większej niż 1.000 g i nieprzekraczającej 5.000 g - została ustalona w wysokości 5 zł

4. o pojemności większej niż 5.000 cm³ albo o zawartości netto, wyrażonej w g, większej niż 5.000 g - została ustalona w wysokości 10 zł - jednak nie wyższej niż 30% ceny środka niebezpiecznego zawartego w opakowaniu.

Użytkownik środków niebezpiecznych obowiązany jest pod rygorem kary grzywny zwrócić sprzedawcy odpady opakowaniowe po tych środkach, natomiast sprzedawca jest obowiązany, również pod rygorem kary grzywny, przyjmować opakowania po środkach niebezpiecznych od użytkowników w celu dalszego ich przekazania producentowi, importerowi lub dokonującemu wewnątrzwspólnotowego nabycia. Przyjmując opakowania po środkach niebezpiecznych, sprzedawca jest obowiązany zwrócić pobraną kaucję.

16. Zgodnie z ustawą o odpadach opakowania po chemicznych środkach ochrony roślin należą do odpadów niebezpiecznych. Mogą one wywoływać niepożądane procesy degradacji środowiska lub stanowić bezpośrednie zagrożenie dla życia, zdrowia ludzi i zwierząt. Dlatego opakowań po agrochemikaliach, nie można wywozić na wysypiska śmieci wraz z odpadami komunalnymi lub, co jeszcze bardziej niebezpieczne, pozostawiać ich w miejscach przypadkowych: na poboczach pól uprawnych, rowach, rzekach, lasach itp. Odpady opakowaniowe po chemicznych środkach ochrony roślin są zróżnicowane i zależą przede wszystkim od formy użytkowej, w jakiej produkowany jest środek.

17. Zużyte opakowania po niebezpiecznych substancjach (m.in. po środkach ochrony roślin) stanowią jeden z najpowszechniej występujących w gospodarstwach rolniczych czy ogrodniczych odpadów niebezpiecznych, zarówno w przedsiębiorstwach, jak i w indywidualnych gospodarstwach. Wiąże się to z określonymi problemami i obowiązkami, przy czym sposób postępowania z odpadami tego typu zależy od rodzaju występujących zagrożeń oraz obowiązujących przepisów prawa.

18. W porozumieniu z Polskim Systemem Recyklingu - Organizacja Odzysku i zespołem autorów powstał „Program zbiórki, transportu, magazynowania i unieszkodliwiania odpadów opakowaniowych po środkach ochrony roślin”. Celem programu jest opracowanie i wdrożenie kompleksowego systemu zbiórki, odzysku i unieszkodliwiania opakowań po środkach niebezpiecznych.

19. Program zbiórki, transportu, magazynowania, odzysku i unieszkodliwiania opakowań po środkach niebezpiecznych dotyczy opakowań objętych kaucją oraz opakowań dla których przewiduje się kaucję zerową w ramach dobrowolnej umowy (umowę zawartą pomiędzy przedstawicielem Ministerstwa Środowiska a zainteresowanym sektorem gospodarczym). Program ten jest innowacyjnym w skali kraju programem przeciwdziałającym obciążaniu środowiska odpadami, w dużej części przypadków niebezpiecznymi. Swoim zasięgiem obejmie teren całego kraju i polega na odbiorze zużytych opakowań po wyrobach wprowadzanych na rynek przez uczestników programu z ustalonej sieci placówek handlowych, a następnie zapewnieniu ich odzysku lub unieszkodliwienia zgodnie z obowiązującymi przepisami. Zbiórka opróżnionych opakowań po środkach ochrony roślin rozpoczęła się w dniu 1 października 2004r. Założeniem programu jest zapewnienie kompleksowej i skutecznej obsługi placówek handlowych w zakresie przepisów wynikających z ustawy o opakowaniach i odpadach opakowaniowych (Dz. U. Nr 63, poz. 638 ze zm.).

20. Resztki środków ochrony roślin oraz puste opakowania traktuje się jako odpady niebezpieczne. Oznacza się je i przechowuje w szczelnych pomieszczeniach na środki ochrony roślin lub gromadzi w specjalnych miejscach wyznaczonych przez właściwe władze terenowe w sposób uniemożliwiający skażenie otoczenia. Opróżnionych opakowań po zużytych środkach ochrony roślin nie można wykorzystywać do innych celów, w tym także traktować jako surowce wtórne. Opakowań łatwopalnych nie wolno spalać na powierzchni ziemi. Z pustymi opakowaniami po środkach ochrony roślin należy pracować w odzieży ochronnej.

21. Magazynowanie środków ochrony roślin oraz opakowań i odpadów opakowaniowych:

• środki ochrony roślin i opakowania po wykorzystanych środkach powinny być przechowywane w wyodrębnionych miejscach zgodnie z etykietą - informacją stosowania środka,

• środki ochrony można składować w wydzielonych miejscach, w zamkniętych szafach lub skrzyniach,

• zamknięte szafy lub skrzynie należy wyposażyć w dno zapobiegające przenikaniu do podłoża rozlanych środków,

• w miejscu składowania można przechowywać wyłącznie środki ochrony roślin:

- w oryginalnych opakowaniach

- oznakowane etykietą - instrukcją producenta,

• po zakończonej pracy niewykorzystane środki ochrony roślin oraz opakowania po zużytych środkach należy niezwłocznie umieścić w magazynie środków ochrony roślin lub w innych miejscach do tego wyznaczonych.

22. Postępowanie z odpadami pestycydowymi.

1. opakowania po środkach ochrony roślin - opakowania po preparatach l i II klasy toksyczności powinny być gromadzone w podobny sposób, jak odpadowe środki do czasu, kiedy możliwe będzie ich unieszkodliwienie. Natomiast opakowania po preparatach III i IV klasy toksyczności traktuje się jako odpady komunalne i można je wywozić na wysypisko.
2. resztki cieczy roboczych - w gospodarstwie powinna być wkopana i zadaszona beczka z polietylenu (HDPE), do której należy wsypać kilka łopat wapna palonego. Resztki cieczy mieszane z mlekiem wapiennym ulegałyby powolnej degradacji.
3. ścieki z mycia opryskiwaczy - ścieki z mycia opryskiwaczy - prawidłowe postępowanie z nimi jest podobne jak z resztkami cieczy roboczych. Skażoną środkami ochrony roślin glebę należy zapakować w worki foliowe i przechowywać jak nieprzydatne środki ochrony roślin. Rośliny skażone środkami ochrony roślin należy poddać kompostowaniu, przedtem jednak należałoby określić zawartość w nich substancji biologicznie czynnej. Pomieszczenie w gospodarstwie, w którym gromadzone są odpady pestycydowe powinno być odpowiednio zabezpieczone przed dostępem osób niepowołanych (zwłaszcza dzieci) oraz odpowiednio oznakowane. Odpady pestycydowe w gospodarstwie powinny być gromadzone tymczasowo. Ich odbiór mógłby być dokonywany dwa razy w roku - po zakończeniu wiosennych zabiegów opryskiwania i po zakończeniu prac jesiennych.

23. Postępowanie z opróżnionymi opakowaniami po środkach ochrony roślin:

• Opakowania po środkach ochrony roślin powinny być dokładnie opróżnione z zawartości.

• Opakowanie nadające się do użycia należy trzykrotnie przepłukać wodą, a popłuczyny wlać do zbiornika opryskiwacza z cieczą użytkową i zużyć na polu, na którym dokonuje się oprysku z użyciem tego środka.

• Opróżnione i przepłukane opakowania należy gromadzić w worku foliowym lub plastikowym pojemniku i przechowywać z dala od dostępu osób niepowołanych i żywności.

• Miejsca przechowywania należy zabezpieczyć przed kradzieżą, uniemożliwiając w ten sposób przekazanie opakowań do recyklingu.

• Opróżnione i i oczyszczone opakowania należy dostarczyć do punktu sprzedaży środków ochrony roślin, jeśli wynika to z etykiety - instrukcji stosowania tego środka.

24. Mogilnik to rodzaj składowiska dla najbardziej niebezpiecznych substancji. Miejsce wyznaczone do stałego przechowywania nierozkładalnych odpadów trujących lub promieniotwórczych, przeterminowanych środków ochrony roślin, środków farmaceutycznych, skażonych opakowań itp., zabezpieczone przed kontaktem zarówno z wodami gruntowymi, jak atmosferą. Najczęściej mogilniki występują w postaci uszczelnionych betonowych magazynów.

25. Ze względu na konstrukcję mogilnika można wyróżnić trzy typy składowisk:

• doły ziemne, liczne na południu Polski - obiekty na ogół niewielkie, ale są też bardzo duże obiekty np. mogilnik Tworzymirki-Gaj w powiecie gostyńskim w Wielkopolsce lub Lisie Kąty w powiecie grudziądzkim w kujawsko-pomorskim.

• kręgi studzienne - najczęściej występujący typ mogilnika. Średnica betonowych kręgów waha się od 1m do 5 m, a głębokość od 3m do 5 m

• stare obiekty wojskowe (np. bunkry).

26. Znajdujące się w mogilnikach odpady są niejednorodną mieszaniną. Przyjęto zatem, że cała ich zawartość jest poddawana unieszkodliwieniu przez spalanie w warunkach określonych dla spalarni odpadów niebezpiecznych. Pozostające po rozbiórce mogilników elementy betonowe, ceramika budowlana i zanieczyszczona ziemia wymagają badań w celu określenia zawartości trwałych zanieczyszczeń organicznych (TZO).

27. Termin zlikwidowania mogilników i zrekultywowania terenów nimi zdegradowanych: 31 grudnia 2010 roku. W Polsce pozostało około 4600 Mg odpadów przeterminowanych środków ochrony roślin zdeponowanych w mogilnikach.

28. Informacje dotyczące ilości i zawartości mogilników zaczęto gromadzić w Polsce dopiero od końca lat 80-tych i nawet obecnie nie jest znana dokładna liczba miejsc składowania przeterminowanych środków ochrony roślin i innych substancji toksycznych. Szacuje się, że na terenie całego kraju znajduje się od 300 do 343 mogilników zawierających około 100 tys. ton różnych substancji chemicznych. Mogilniki wykorzystywane do deponowania przeterminowanych środków ochrony roślin stanowią zdecydowaną większość tego typu obiektów w Polsce i najczęściej nie były one skonstruowane w sposób uniemożliwiający kontakt chemikaliów ze środowiskiem. Problem stanowi tez chaotyczny sposób składowania chemikaliów. Przyjmuje się, że w Polsce zdeponowanych jest 60 tys ton pestycydów. Jest to rekord światowy rekord, w żądnym innym kraju nie znajduje się tyle pestycydów. Problem związany z tego typu odpadami zaczęto dostrzegać dopiero na początku lat 90-tych i z możliwością skażenia środowiska.

29. Przez wiele lat w mogilnikach nagromadzono różnego rodzaju odpady toksyczne klasyfikowane jako niebezpieczne. Są to głównie preparaty starszej generacji o silnych właściwościach toksycznych (środki z grupy chloroorganicznych, rtęcioorganicznych, nitrofenoli, związków fosforoorganicznych i karbaminianów), a także środki weterynaryjne oraz zużyte opakowania po olejach i innych środkach stosowanych w rolnictwie. W mogilnikach znajdują się zatem wycofane z użytkowania preparaty zawierające związki chemiczne objęte Konwencją Sztokholmską.

Wykonana dla 96 obiektów analiza składu mogilników wykazała, że znajduje się w nich 473,5 ton odpadów, z których 27% stanowią pestycydy. Wśród nich zgromadzonych było 400 ton DDT, 190 ton toksafenu, 100 ton lindanu, 40 ton aldriny, 37 ton heksachlorobenzenu, 1 tona heptachloru.

30. Kategorie zagrożenia mogilników:

• kategoria I - mogilniki w postaci dołów ziemnych bez izolacji wodnej lub wykładane folią z tworzywa sztucznego

• kategoria II - mogilniki zlokalizowane w sąsiedztwie ujęć wodnych, wód powierzchniowych, na terenach podmokłych lub zagrożone okresowym zalewaniem

• kategoria III - inne niż kategorie I i II, przy których stwierdzono zanieczyszczenie gruntów i/lub wód podziemnych

• kategoria IV - mogilniki w bunkrach wojskowych

• kategoria V - pozostałe mogilniki.

31. Odpady zgromadzone w mogilnikach z uwagi na skład chemiczny i różne właściwości klasyfikowane są jako odpady niebezpieczne. Zawierają one wiele substancji szkodliwych takich jak np. rtęć, biocydy i substancje fitofarmaceutyczne - pestycydy, związki fosforu. Charakteryzują się takimi właściwościami jak wybuchowość, łatwopalność, toksyczność efekt rakotwórczy.

32. Przy lokalizacji mogilników nie brano pod uwagę jakichkolwiek uwarunkowań środowiskowych, może z jednym wyjątkiem - starano się ich nie umieszczać w bezpośrednim sąsiedztwie wsi lub zabudowań rolniczych. Składowiska te często są nieszczelne i emitują nagromadzone substancje do środowiska naturalnego zanieczyszczając gleby, powietrze, wody powierzchniowe i podziemne. Odpady z magazynów zwożono do mogilników bez segregacji, napełniano komory. W tych warunkach opakowania szklane ulegały rozbiciu, a organiczne rozpuszczalniki zaczęły rozpuszczać smołę izolacyjną. Rozkładając się wymieszane preparaty przenikały przez betonowe ściany mogilników, a produkty rozpadu, np. chlorowodór spowodowały szybką erozję betonu, ułatwiając dodatkowo proces migracji. Ponad to w wielu obiektach złożono odpadowe odczynniki chemiczne będące silnymi kwasami. W niektórych przypadkach już po upływie 4-5 lat zaobserwowano negatywne skutki oddziaływania mogilników na środowisko, a zwłaszcza na wody gruntowe często będące źródłem wody pitnej.

33. Zagrożenia wynikające z eksploatacji mogilników

Już same odpady zgromadzone w mogilnikach z natury swej są niebezpieczne , są to przeważne silne trucizny. Nawet ich minimalne ilości maja wyraźny wpływ na środowisko i oddziaływają negatywnie głównie na ludzi i zwierzęta. Zagrożenie dla środowiska wynika głownie z nieodpowiedniej lokalizacji mogilników braku odpowiednich zabezpieczeń przed ich negatywnym oddziaływaniem na środowisko. Mogilniki z lat ubiegłych lokalizowane były głównie w miejscach starej eksploatacji piasku i żwiru a więc glebach łatwo

przepuszczalnych co staje się przyczyna dużego skażenia środowiska w przypadku nieszczelności instalacji składowiska. Dochodzi do zanieczyszczenia gleby wód powierzchniowych i podziemnych a także powietrza w wyniku emisji gazowych zanieczyszczeń. Kolejnym aspektem zagrożeń wynikających z istnienia mogilników jest to ze składowane w nich są odpady pochodzące z rożnych magazynów i umieszczane w mogilnikach bez żadnej segregacji. Opakowanie szklane ulegały rozbiciu a zawarte w nich rozpuszczalniki organiczne rozpuszczały smołę izolacyjna. W taki sposób dochodzi do zwiększenia przepuszczalności ścian mogilników i zwiększonej migracji zanieczyszczeń i produktów ich rozkładu do otaczającego je środowiska. W wielu obiektach składowano odpadowe odczynniki chemiczne będące silnymi kwasami i w niektórych przypadkach już po upływie 4-5 lat zaobserwowano negatywne skutki oddziaływania na środowisko a zwłaszcza na wody gruntowe, często będące źródłem wody pitnej.

34. Na zagrożenie wynikające z istnienia mogilników wpływa:

• znaczne zagrożenie dla środowiska wodnego poprzez możliwość skażenia wód gruntowych i powierzchniowych wskutek niewłaściwego składowania odpadów,

• fatalne warunki składowania (układ hydrogeologiczny), które wpływają na stopień zagrożenia, a ten zależy przede wszystkim od położenia miejsc składowania odpadów od zbiorników i cieków, zarówno podziemnych i powierzchniowych; istotny jest również stopień przepuszczalności gruntów na obszarze umiejscowienia mogilników;

• zawartość trwałych zanieczyszczeń organicznych - zwłaszcza  6 wybitnie groźnych spośród dwunastu substancji określonych jako „trwałe zanieczyszczenia organiczne” - aldryna, dieldryna, DDT, heptachlor, toksafen, heksachlorobenzen ( w mogilnikach gromadzono środki ochrony roślin od I - najgroźniejszej (trucizny) -do V klasy toksyczności razem z innymi chemikaliami,

• ilość zgromadzonych chemikaliów,

• stan techniczny obiektów.

35. W zależności od zawartości mogilnika może wystąpić niebezpieczeństwo:

• wybuchu substancji o silnych właściwościach wybuchowych np. dinitrofenole,

• pożaru - w obecności palnych oparów rozpuszczalników chemicznych,

• zatrucia ludzi i zwierząt - podczas kontaktu z substancjami toksycznymi poprzez wydzielanie silnie trujących gazów jak np., cyjanowodór.

36. Istotnym zagadnieniem w tym zakresie jest odpowiednie zabezpieczenie zgromadzonych w mogilnikach odpadów. Wymagania techniczne dotyczące sposobu zabezpieczania składowanych w mogilnikach odpadów w mogilnikach zostały uregulowane w rozporządzeniu Ministra Środowiska z 24 marca 2003r. w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamknięcia, jakim powinny odpowiadać poszczególne typy składowisk. W myśl tej ustawy wszelkie działania powinny być prowadzone w sposób bezpieczny dla zdrowia ludzi i środowiska.

37. Rozporządzenie Ministra środowiska z 24 marca 2003r w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamknięcia, jakim powinny odpowiadać poszczególne typy składowisk zakazuje lokalizowania składowisk odpadów w następujących miejscach:

1. w strefach zasilania głównych i użytkowych zbiorników wód podziemnych

2. na obszarach otulin parków narodowych i rezerwatów przyrody;

3. na obszarach lasów ochronnych;

4. w dolinach rzek, w pobliżu zbiorników wód śródlądowych, na terenach źródliskowych, bagiennych i podmokłych, w obszarach mis jeziornych i ich strefach krawędziowych, na obszarach bezpośredniego bądź potencjalnego zagrożenia powodzią w rozumieniu przepisów prawa wodnego;

5. w strefach osuwisk i zapadlisk terenu, w tym powstałych w wyniku zjawisk krasowych, oraz zagrożonych lawinami;

6. na terenach o nachyleniu powyżej 10°;

7. na terenach zaangażowanych glacitektonicznie lub tektonicznie, poprzecinanych uskokami, spękanych lub uszczelinowaconych;

8. na terenach wychodni skał zwięzłych porowatych, skrasowiałych i skawernowanych;

9. na glebach klas bonitacji I-II;

10. na terenach, na których mogą wystąpić deformacje ich powierzchni na skutek szkód górniczych;

11. na obszarach ochrony uzdrowiskowej;

12. na obszarach górniczych utworzonych dla kopalin leczniczych;

13. na obszarach określonych w przepisach odrębnych.

38. Opróżnianie mogilnika polega na przepakowaniu zawartości do odpowiednich pojemników po uprzednim przeprowadzeniu fachowej segregacji odpadów. Segregacja polega na rozdzieleniu odpadów (w zależności od możliwości) na poszczególne ich grupy i rodzaje preparatów, tak aby mieszanina zgromadzona w poszczególnych pojemnikach nie stwarzała zagrożenia w procesie spalania odpadów. Sposób zabezpieczenia w pojemnikach uzależniony jest od rodzaju substancji składowanych w mogilniku. Odpady pakowane są do pojemników (beczek lub kanistrów) zgodnie z wymogami spalarni oraz przepisami transportu odpadów.
39. Zakres prac związanych z likwidacją mogilnika:

• zebranie i analiza materiałów archiwalnych oraz wizja lokalna na terenie mogilnika,

• wykonanie wierceń badawczych, pobranie prób wody, gruntu i prób odpadów oraz wykonanie analiz laboratoryjnych,

• opracowanie dokumentacji hydrogeologicznych i projektów monitoringu wód podziemnych,

• uzyskanie wszystkich niezbędnych decyzji,

• wydobycie zawartości mogilników, segregacja chemikaliów, utylizacja termiczna niektórych partii i bezpieczne dla ludzi i środowiska składowanie pozostałości,

• wykonanie prac rekultywacyjnych w zakresie zagospodarowania terenu mogilnika i wykonanie monitoringu.

40. Jako pierwszy w Polsce na likwidację przeterminowanych środków ochrony roślin składowanych w mogilnikach i w magazynach zdecydował się Lubelski Urząd Wojewódzki. Konsorcjum Państwowego Instytutu Geologicznego i firmy SEGI-AT Sp. z o.o. zaproponowało kompleksową technologię składającą się z etapów prac:

• przygotowawczych dla rozpoznania budowy geologicznej w rejonie obiektu i zasięgu skażeń gruntów i wód podziemnych

• wydobycia odpadów i przepakowania do metalowych beczek, transportu do zakładu unieszkodliwiania poza granicami Polski

• unieszkodliwiania w spalarni odpadów niebezpiecznych koncernu AVR International B.V. w Rotterdamie

• rekultywacji terenu mogilnika

• założenia sieci monitoringu lokalnego dla każdego obiektu

41. Wydobycie skażonego gruntu i betonowych elementów konstrukcji mogilników.

• Elementy konstrukcji komór mogilników betonowych wydobywa się na zewnątrz, kruszy oraz odtransportowuje na składowisko odpadów niebezpiecznych. Beton skażony oczyszczony jest mechanicznie przed przekazaniem na składowisko. Nie stosuje się metod mokrych czyszczenia betonu celem całkowitego pozbawienia go substancji niebezpiecznych i przekazania na składowisko odpadów innych niż niebezpieczne, gdyż wobec posiadanych doświadczeń metoda ta nie pozwala na skuteczną eliminację zanieczyszczeń znajdujących się w porowatej strukturze betonu.

• Ziemia i grunt zanieczyszczony substancjami niebezpiecznymi wydobywane są z rejonu mogilników za pomocą koparki i podobnie jak rozdrobniony beton przewożone na składowisko odpadów niebezpiecznych. Określenie ilości gruntu koniecznego do usunięcia następuje na podstawie analiz chemicznych gruntu wykonywanych w trakcie realizacji robót.

• Ze względu na możliwość wtórnego zanieczyszczenia gruntów odpadami podczas segregacji i pakowania odpadów, część terenu wokół mogilnika, jak również miejsca czasowego przetrzymywania opakowań z odpadami, izolowane są od podłoża folią. Teren ten jest również chroniony przed odpadami atmosferycznymi namiotem (bez ścian bocznych), który jednocześnie umożliwia pracę w różnych warunkach atmosferycznych.

• W rejonie prac organizuje się punkt przeciwpożarowy, a cały teren jest oznakowany, ogrodzony i strzeżony przez cały czas trwania prac.

• Teren prac jest przygotowywany i zabezpieczany w specjalny sposób. Wydziela się strefy czyste oraz skażone (wstęp tylko w pełnym zabezpieczeniu przeciwchemicznym).
  42. Transport odpadów pestycydowych do spalarni oraz transport skażonego gruntu i gruzu na składowisko odbywa się zgodnie z obowiązującymi w tym zakresie przepisami to jest: ustawa z dnia 28 października 2002r. o przewozie drogowym towarów niebezpiecznych (Dz.U. Nr 199 poz. 1671 z 2002r.), - rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 19.12.2002r. w sprawie zakresu i sposobu stosowania przepisów w przewozie drogowym towarów niebezpiecznych do transportu odpadów niebezpiecznych (Dz.U. Nr 236 poz. 1986 z 2002r.), - przepisy ADR. Odpadowe środki ochrony roślin załadowane do beczek układane są na europaletach i opakowywane folią termokurczliwą. Zanieczyszczony grunt oraz rozdrobniony gruz transportowane są luzem i w takiej formie przekazywane na składowisko.

43. Rekultywacja terenu.

Rekultywacja terenu standardowo wykonywana po likwidacji mogilnika polega na zasypaniu powstałych wykopów dowiezionym czystym gruntem odpowiednio zagęszczonym. Powierzchnię terenu obsiewa się trawą lub zazielenia zgodnie z warunkami terenowymi. Taki sposób rekultywacji zazwyczaj stosowany jest w przypadku, gdy nie doszło do trwałego skażenia środowiska przez mogilnik. W przypadku stwierdzenia skażenia środowiska, niemożliwego do zlikwidowania przez usunięcie zanieczyszczonego gruntu, rekultywację terenu wykonuje się w sposób ustalony w decyzji właściwego organu ochrony środowiska, określającej zakres i warunki rekultywacji, zgodnie z art. 106 ustawy Prawo ochrony środowiska. Na obszarze tym przez okres 50 lat nie mogą być sytuowane budynki, instalacje naziemne i podziemne, a także wykonywane wykopy. Teren mogilnika powinien być objęty monitoringiem zarówno na etapie eksploatacji jak również na etapie likwidacji i zamknięcia składowiska.

44. Metody unieszkodliwiania odpadów zgromadzonych w mogilnikach.

Wybór metody utylizacji odpadów zależy od zawartości mogilnika. Mogilniki przeważnie wypełnione są środkami ochrony roślin w postaci mieszaniny z opakowaniami a czasem z odczynnikami chemicznymi. Najczęściej stosowanym sposobem unieszkodliwiania jest poddanie procesowi termicznego przekształcenia. Zgodnie z rozporządzeniem ministra gospodarki z 21 marca 2001 roku w sprawie wymagań dotyczących procesu termicznego przekształcania odpadów proces ten należy przeprowadzać w temp. od 850 do 1100°C. Pozostałości po termicznym przekształceniu odpadów powinny być poddane odzyskowi lub unieszkodliwieniu.

45. W przypadku preparatów płynnych zawierających palne wysokoenergetyczne rozpuszczalniki można je wykorzystać do wytwarzania paliw alternatywnych, a także do sporządzania mieszanek na potrzeby budownictwa. Stłuczkę szklaną po środkach ochrony roślin należy poddać procesowi wyprażenia i pozostałość składować jako osad obojętny. Jeżeli komora wypełniona jest rożnego rodzaju opakowaniami stosuje się zgazowanie opakowań z tworzyw sztucznych połączone z wyprażaniem opakowań ze szkła i metali, dopalanie Ogazów, zestalanie pozostałości i bezpieczne składowanie. Komory wypełnione wymieszaną zawartością należy dokonać segregacji i wydzielić preparaty nadające się do zastosowania w postaci paliw alternatywnych, preparaty zawierające rtęć, preparaty miedziowe i arsenowe a pozostałe spalić. Należy również poddać procesowi oczyszczania odcieki i grunty na których zlokalizowany był mogilnik.

46. W województwie podlaskim znajduje się obecnie 5 mogilników:

• Łapy

• Baciuty

• Folwarki Tylwickie

• Majdan

• Ryboły

W dniu 6 listopada 2009 roku Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Białymstoku rozpoczęła badania, pod względem tego co , w jakich ilościach i w jakim stanie w nich się znajduje. Efekty tych badań będą znane w grudniu b.r. i na podstawie tego oszacowane będzie jakie środki pieniężne będą potrzebne na zlikwidowanie całkowite mogilników, na utylizację odpadów i rekultywację terenu.

47. W Polsce dotychczas zlikwidowano 17 mogilników zawierających 1000 ton środków ochrony roślin. Większość z nich została przekazana do spalarni odpadów w Holandii i Niemczech. Wykonano także zabezpieczenia kilkunastu mogilników.

8

---