PŁATY CIEMIENIOWE (CZ. I, str. 220- 243)
Środkowa, trzecia część półkuli mózgowej, umiejscowiona pomiędzy trzema płatami: czołowym, potylicznym, skroniowym. Jest ściśle związana pod względem funkcji z każdą z tych okolic mózgu.
„Nie można przypisać płatom ciemieniowym żadnej wąsko zdefiniowanej funkcji fizjologicznej!”
ZABURZENIA CZUCIA I PERCEPCJI
Pierwszorzędna okolica odbioru wielu rodzajów doznań somatycznych umiejscowiona jest głównie w zakręcie zaśrodkowym.
Położona za nią z tyłu kora drugorzędowa, czyli kojarzeniowa (asocjacyjna) zajmuje się przetwarzaniem odrębnych elementów w znaczące całości. Zatem zaburzenia przy uszkodzeniach tej części płata ciem. mają charakter percepcyjny lub poznawczy.
Zaburzenia przy uszkodzeniach w okolicy „styku skroniowo-ciemieniowo-potylicznego” są przejawem rozpadu kojarzenia i integracji wielozmysłowej wrażeń odbieranych przez różne modalności zmysłowe.
Różnicowanie somatosensoryczne
Czucie somatyczne - odczuwanie bólu, dotyku, temperatury, pozycji ciała, doznań kinestetycznych i wibracji.
Układ somatosensoryczny - łączy informacje z różnych modalności zmysłowych o różnej lokalizacji i w różnych relacjach czasowych.
Uszkodzenia płatów ciemieniowych powodują zaburzenia czucia somestetycznego.
Wykonanie wielu złożonych zadań wymagających różnicowania sensorycznego zależy od okolic skroniowych, tylnej części płata ciemieniowego lub styku skroniowo-ciemieniowo-potylicznego.
Liczne badanie potwierdzają, iż trwałe upośledzenie czucia jest silnie skorelowane z uszkodzeniami w obrębie zakrętu zarodkowego (I-rzędowa okolica pł. ciem.)
Testy (narzędzia sprawdzające hipotezę) :
test wrażliwości na uścisk,
test różnicowania dwóch punktów,
test lokalizacji punktu,
test czucia ułożenia,
test dotykowego rozpoznania przedmiotów.
Zaburzenia percepcji dotykowej
AGNOZJA DOTYKOWA (ASTEREOGNOZJA):
Osoba z tym zaburzeniem nie jest w stanie rozpoznać przedmiotów dotykiem.
Wyższego rzędu zaburzenie percepcyjne stwierdzone u osób, u których prawidłowo funkcjonują podstawowe modalności zmysłowe.
Przyczyna: niezdolność do syntetyzowania odrębnych wrażeń dotykowych w spostrzeżenie kształtu, niezdolność sumowania wrażeń przestrzennych.
Pierwotna reprezentacja czynnika przestrzennego, który może przyczyniać się do agnozji dotykowej jest zlokalizowana głównie w tylnej części mózgu, zwłaszcza w prawej półkuli.
(!!) Jedynym standardowym narzędziem pomiaru dotykowej percepcji kształtów jest układanka Seguina - Goddarda, włączona do powszechnie używanej baterii testów Halsteda - Rejtana.
Podobnie jak poszukiwania wzrokowe, poszukiwanie dotykowe jest słabsze w polu przeciwstronnym przy uszkodzeniach zarówno prawej jak i lewej półkuli mózgu (szczególny udział PRAWEJ okolicy ciemieniowej w eksploracji tożstronnej).
Zaburzenia kojarzenia wielozmysłowego (integracji międzymodalnej)
Integracja międzymodalna zachodzi na styku skroniowo-ciemieniowo-potylicznym w półkuli dominującej. Uszkodzenie tej okolicy powoduje najgłębsze zaburzenia funkcji poznawczych.
Pacjenci z potwierdzonym neurologicznie uszkodzeniem płata ciemieniowego w półkuli dominującej szczególnie słabo wypadają w zadaniach wymagających dopasowania miedzymodalnego (słuchowo-wzrokowego, dotykowo-wzrokowego, wzrokowo-dotykowego) - badania Butters i Brody.
Badania potwierdzają - lewy płat ciemieniowy jest dominujący dla kojarzenia międzymodalnego.
Narzędzie:
zbadanie palcami przedmiotów należących do dwóch kategorii, a następnie wybranie z pokazanego im zestawu obrazków odpowiedniego rysunku.
Synteza symboliczna (quasi przestrzenna):
Łuria wskazywał na znaczenie okolic trzeciorzędowych lewej półkuli mózgu dla relacji o charakterze logicznym lub symbolicznym. Uważał, że relacje te są w istocie „quasi przestrznne”.
Przykład:
Akalkulia - pacjenci z uszkodzeniem płata ciemieniowego półkuli dominującej mogą zrozumieć i zapamiętać problem, a nawet wymyślić reguły przydatne przy jego rozwiązaniu, jednak nie są w stanie wykonać niezbędnych działań.
Zadanie: „odejmij 51 -17”.
Drugim ważnym obszarem sprawiającym trudności pacjentom z uszkodzeniem dolnej części płata ciemieniowego w półkuli dominującej są abstrakcyjne relacje logiczne składni. Zadanie: „Piotr idzie za Jasiem. Kto idzie pierwszy?”, „ żona brata, brat żony. To samo?”. Test żetonów- pokazuje te trudności, narzędzie bardo czułe na uszkodzenia półkuli dominującej.
ZABURZENIA ORIENTACJI PRZESTRZENNEJ
Zaburzenia te dotyczą głównie oceny stosunków przestrzennych między obiektami i w obrębie obiektów w przestrzeni pozaosobistej.
Podstawowe zaburzenia:
Zaburzenia w ocenie miejsca i położenia
Upośledzenie zapamiętywania miejsca
Dezorientacja topograficzna i utrata pamięci topograficznej
Trudności ze znajdowaniam drogi na mapie
Apraksja konstrukcyjna
Aleksja i akalkulia przestrzenna.
Zaburzenia oceny miejsca i położenia
Agnozja wzrokowo-przestrzenna - nieprawidłowa ocena relacji przestrzennych w polu widzenia, z upośledzeniem lub bez upośledzenia lokalizacji wzrokowej w ścisłym znaczeniu.
Badanie lokalizacji absolutnej (lokalizowanie pojedynczego bodźca) - wskazanie przez pacjenta bodźca umieszczonego w różnych częściach pola widzenia.
Test Pamięci Wzrokowej Bentona (BVRT) - czuły na subtelniejsze zmiany w spostrzeganiu relacji przestrzennych.
Odrębnym czynnikiem w zakresie relacji przestrzennych jest zdolność wykonywania odwracalnych operacji w przestrzeni. Testy mierzące tą zdolność:
Test pałeczek - pacjentowi pokazuje się prosty układ pałeczek i prosi się go o ułożenie takiej samej figury w dwóch warunkach: gdy siedzi obok lub naprzeciwko badającego.
Test odbicia w wodzie - badany ma wybrać spośród serii obrazków ten, który przedstawia odbicie figury wzorcowej, jakie byłoby widoczne w wodzie.
Badania wykazały, że tego typu zadania źle wykonują pacjenci z uszkodzeniami albo lewego albo prawego płata ciemieniowego.
Zaburzenia zapamiętywania miejsca.
Przeprowadzono bardzo niewiele systematycznych badań w tym zakresie. Zaburzenie te mogą stanowić część ogólnego zespołu amnestycznego albo też występować w połączeniu z innymi trudnościami przestrzennymi.
Narzędzia:
Proste zadanie na zapamiętanie miejsce pod kontrolą wzrokową lub dotykową
Test Dotykowy (TPT) należący do Baterii Testów Neuropsychologicznych Reitana.
Porównywanie różnic między odtwarzaniem z pamięci Figury Reya a kopiowaniem jej wg wzorca.
Zaburzenia orientacji topograficznej.
Do tej kategorii należą następujące zaburzenia:
- Niezdolność przypomnienia sobie układu przestrzennego w znanym otoczeniu, np. rozmieszczenie pokoi w domu
- Niezdolność przypomnienia sobie i opisania dobrze znanych relacji geograficznych, które pacjent uprzednio znał
- Trudność ze znajdowaniem właściwej drogi w otoczeniu
Benton za defekt podstawowy uznał trudność dotyczącą aktualizacji obrazów wzrokowych.
Narzędzia:
Test przemieszczania się wg mapy (Semmes) - test przestrzeni pozaosobistej
Test przestrzeni osobistej - prośba badanego by dotknął różnych części własnego ciała
w kolejności wyznaczonej przez numery na schematycznym rysunku ciała ludzkiego.
Orientacja w przestrzeni zarówno osobistej jak i pozaosobistej pogarsza się wskutek uszkodzenia tylnej części lewej półkuli.
Tylko pacjenci z uszkodzeniem płatów ciemieniowych mają trudności z odwracalnymi przestrzennymi operacjami umysłowymi.
Standaryzowany test mapy drogowej Moneya do badania poczucia kierunku :
Do jego rozwiązania potrzebna jest zdolność dokonywania rotacji własnego ciała w wyobraźni, czyli na poziomie abstrakcyjnym.
Badania za pomocą tego testu potwierdziły hipotezę Taubera, że okolice czołowe i ciemieniowe pośredniczą w realizacji jakościowo odmiennych zdolności przestrzennych:
* Orientacja przestrzenna wobec obiektów zewnętrznych wymaga pośrednictwa płatów ciemieniowych zwłaszcza prawego
*Różnicowanie przestrzenne dotyczące własnego ciała wymaga pośrednictwa zwłaszcza lewego płata czołowego.
Badania pokazały, że związek między lokalizacją uszkodzenia a zaburzeniami orientacji topograficznej nie jest tak jasny, jak w przypadku innych zaburzeni przestrzennych. Najczęściej jednak opisywano zaburzenia orientacji topograficznej po uszkodzeniach zlokalizowanych w tylnej części mózgu, w prawej półkuli, lewej półkuli lub obustronnie.
Trudności ze znajdowaniem drogi
Agnozja topograficzna
Niezdolność rozpoznawania obiektów stanowiących punkty orientacyjne
Amnezja topograficzna.
Pacjent dobrze orientuje się w otoczeniu, które zna od dawna, lecz błądzi w nowych miejscach.
Funkcje intelektualne, językowe, podstawowe umiejętności percepcyjne i przestrzenne są zachowane, upośledzona jest pamięć zarówno epizodyczna jak i semantyczna w zakresie topograficznych obiektów i tras.
APRAKSJA KONSTRUKCYJNA
Rozpad powiązań między procesami wzrokowymi a kinestetycznymi.
Defekt wykonawczy w sferze wzrokowo-przestrzennej
Upośledzenie czynności łączenia czy organizowania elementów, która wymaga wyraźnego spostrzegania szczegółów i oceny relacji między częściami składowymi całości w celu uzyskania ich syntezy.
Status pojęcia apraksja konstrukcyjna:
-- Pojecie to odnosi się do czynności, które wymagają zmontowania, połączenia lub poprzyczepiania części tak, by utworzyły jedną wspólna strukturę.
Zadania służące do ujawnienia apraksji konstrukcyjnej:
Rysunek spontaniczny „od siebie”
Rysowanie według wzorca np. Test Pamięci Wzrokowej Bentona
Układanie figur z patyczków np. Test Pałeczek
Układanie wzorców z klocków oparte na teście Kohsa
Test analizy przestrzennej
Konstrukcje trójwymiarowe
Układanie obrazka z rozrzuconych fragmentów.
1