Renesans.
Rozwój odrodzenia we Włoszech.
Rozwój odrodzenia w Polsce.
Bernard z Lublina: 1 tłumaczenie „Raj duszny”.
Klemens Janicki- „Elegia o sobie do potomności”- dostał nagrodę w postaci wieńca laurowego.
Był to syn chłopa, biedny, dzięki Piotrowi Knicie- mecenasowi udaje mu się ukończyć Akademię Krakowską i studia we Włoszech. Zmarł młodo , znany poeta.
Jan Ostroróg- „ Memoriał w sprawie uporządkowania Rzeczypospolitej”, pierwszy reformator Polski, był starostą i doradcą króla Kazimierza Jagiellończyka. Występuje ostro przeciwko zależności państwa od papieża, przeciwstawia się przeciw hegemonii władzy kościelnej i żąda ograniczenia uprawnień politycznych kleru. Domaga się zniesienia świętopietrza- to jest daniny dla papieża. Uważa, że te ogromne sumy należy przeznaczyć na wzmocnienie obronności granic. Domaga się również reform w prawodawstwie. Król nie powinien podlegać władzy papieskiej. Szczytowy okres odrodzenia XVI w.
Wzorce osobowe:
Szlachcic ziemianin- człowiek przeciętny, dobry gospodarz, mąż, pan dla swych poddanych, poczciwy, szlachetny, prawy, służy ojczyźnie uczestnicząc w obradach sejmu, sejmiku. W razie wojny idzie na nią. Oddaje się pracy na swoim gospodarstwie- przede wszystkim.
Obywatel patriota- posiada cechy rycerza doskonałego. Obowiązek wobec króla i ojczyzny, ceni honor, sławę zdobywa na polu walki, wszechstronnie wykształcony.
Gatunki literackie:
Fraszka, tren, bajka, hymn, elegia, oda, pieśń, sielanka, dramat.
Gatunki publicystyczne:
List, mowa, memoriał, traktat.
Drukarze:
Ungler, Haller, Wietor.
Reformacja- rozłam w obrębie kościoła.
Luteranizm
Kalwinizm
Husycyzm
Arianie- bracia polscy.
1)Marcin Luter- Niemiec, domagał się reformy kościoła, swoje poglądy ogłosił w 96 tezach, które przybijał na drzwiach kościołów. Przeciwstawił się narzucaniu przez papieża swej interpretacji Pisma Św. i żądał prawa do swobodnej, indywidualnej interpretacji św. ksiąg. Sam przetłumaczył biblię na język niemiecki.
Nabożeństwa w języku ojczystym. Zniesienie odpustów i świętopietrza. Zniesienie odpustów i sądów biskupich. Awans na wyższe stanowisko niw powinien zależeć od majątku duchownego. Prawo obrony chłopów. Domagał się kościoła narodowego. Oddzielić interesy państwowe od kościelnych.
2)Jan Kalwin- pochodzenie francuskie, zmuszony został na wyjazd do Szwajcarii, gdzie głosił swoje poglądy zbliżone do poglądów Lutra. Głosił, że życie ludzkie zależne jest od Boga, że śmierć jest rzeczą nie uniknioną. Nie należy się jednak tym martwić, korzystać z życia doczesnego, gromadzić dobra materialne. Jest twórcą bankowości.
3)Jan Hus- Czech, kaznodzieja, profesor uniwersytetu w Pradze, przełożył na język czeski Pismo Św., żądał wprowadzenia języka ojczystego do nabożeństw, uznano go za heretyka. Został potępiony przez sobór Konstancji i spalony na stosie.
4)Arianie- bracia polscy, byli zbliżeni do husytów. Wysuwali najbardziej radykalne żądania, opierali życie społeczne i polityczne na zasadach wiary. Uznawali równość wszystkich ludzi, znosili przedziały stanowe gdyż uważali, że prawdziwy chrześcijanin nie może mieć poddanych ani niewolników. Nie wolno zabijać, ani brać udziału w wojnach, na znak protestu nosili u boku drewniane szabelki. Na czele tego odłamu stał minister, modlili się w tzw. zborach, po swojemu interpretowali biblię, uznawali tylko Trójcę Św. Chrzcili dorosłych ludzi tak jak chrzczony był Chrystus. Przeciwko Arianom wystąpili zarówno katolicy jak i protestanci. Byli prześladowani, organizowano zajazdy na dworki ariańskie. W XVII w. zostali skazani na banicję, konfiskata majątków. Jeżeli ktoś przeszedł na wiarę katolicką mógł pozostać w kraju. Większa grupa Arian wyjechała do Holandii i tam stworzyli swoją gminę religijną braci polskich. Arianie położyli ogromne zasługi w rozwoju kultury renesansowej. Mieli swoje szkoły w Rakowie- uniwersytet, który był na wyższym poziomie niż krakowski. Mieli swoje drukarnie w Rakowie i Pińczowie. Najwięcej Arian było w Kielecczyźnie i Lubelszczyźnie.
Andrzej Frycz Modrzewski- ojciec myśli demokratycznej.
Andrzej Frycz Modrzewski- ok. 1503- 72, pisarz polityczny, publicysta, najwybitniejszy przedstawiciel postępowej myśli społeczno- politycznej polskiego renesansu; w traktacie społecz.- polit. „O poprawie Rzeczypospolitej...” dał wnikliwą analizę ustroju społecz. i państw. Polski; jeden z pionierów nowożytnej nauki europejskiej o państwie i prawie.
1 księga o prawach.
poruszył kary za mężobójstwo. Uważał, że wszyscy powinni być karani za to samo przestępstwo jednakowo.
Jeżeli szlachcic zabije szlachcica płaci niewielką karę grzywny lub osadza się go w wieży. Zatrzymuje swój majątek, tytuły, urzędy. Po odsiedzeniu kary wychodzi jak bohater, nadal jest tolerowany i szanowany w swoim towarzystwie. Szlachcic może zabić chłopa bezkarnie. Za zabicie mieszczanina płaci niewielką grzywnę. Chłop lub mieszczanin za zabicie szlachcica karany był śmiercią. Żadne pieniądze nie przywrócą życia człowiekowi. Za kradzież dokonaną przez szlachcica nie ma kary, a nawet otrzymuje nagrody. Chłop, który kradł z głodu był wieszany i wisiał tak długo, aż spadł jako przykład dla innych.
2 księga o obyczajach- mówi, że Rzeczpospolita wspiera się na trzech filarach:
uczciwość obyczajów
surowość sądów
sztuka wojenna
Obyczaje są głównym sposobem postępowania i działania ludzkiego, które wspiera moralne poparcie zbiorowości. Zatem los i powodzenie państwa zależą od dwóch głównych czynników.
1)Od mądrego i troszczącego się o dobro ogółu rządu.
2)Od karności i moralności wszystkich jego obywateli.
Pisarz poddaje ostrej krytyce obyczaje konkretnych grup, mówi o zepsuciu obyczajów. Zanika wzajemna życzliwość, natomiast wzrasta próżność, chciwość, pycha, źle pojmowana gościnność. Mówi również o wychowywaniu młodzieży. Rodzice powinni zadbać o dobre wychowanie swojego dziecka. Należy mu wpajać cnoty, to jest: odróżnianie dobra od zła, przyzwyczajanie do życia umiarkowanego, dawać takie nauki aby dziecko wyrosło na porządnego obywatela. Należy eliminować nadmierną pychę i dumę, gdyż o zacności człowieka decydują nie herby i zasługi przodków lecz jego postępowanie, życie. Autor uważa, że państwo powinno otoczyć opieką najuboższych, znieść plagę żebraczą. Młodych zdrowych żebraków przymusić do pracy, chorych umieścić w szpitalu, starych ludzi w tzw. przytułkach, osierocone dzieci w sierocińcach.
3 księga o wojnie.
Modrzewski wyróżnia dwa rodzaje wojen:
1)Niesprawiedliwą- napastnicza prowadzona w interesach bogaczy lub króla, a nie ojczyzny.
2)Sprawiedliwa- obronna- obowiązkiem każdego obywatela jest obrona zagrożonej ojczyzny. Jest to jedynie dopuszczalna wojna.
Protestuje przeciwko wojnom, gdyż widzi w nich zło, śmierć, zniszczenie kraju. Wiele osób zostaje kalekami lub giną. Rodziny najuboższych pozostają bez opieki, często są wyrzucane z chat i powiększają wówczas rzeszę żebraków. Mężczyźni kradną, żebrzą, zajmują się rozbojem, kobiety i młode dziewczyny „oddają się nierządowi”. By temu zapobiec panowie i król powinni otoczyć opieką kalekich chłopów lub rodziny nieżyjących, gdyż życie i zdrowie stracili walcząc o ich prymatem. Proponuje rodzaj renty sierocej lub inwalidzkiej.
4 księga o szkole.
Modrzewski domaga się szkół świeckich ze świeckimi nauczycielami, które by były pod opieką króla i sejmu. Językiem wykładowym powinien być j. polski, nowoczesne programy nauczania. Z fundacji kościelnych należy utworzyć fundusz szkolny z którego opłacano by nauczycieli, przyznawano by stypendia dla uczniów wyróżniających się i dla biednych. Domaga się podniesienia godności i szacunku dla nauczycieli, gdyż oni są wychowawcami młodzieży „takie będą Rzeczpospolite jakie ich młodzieży chowanie”. Autor domaga się kościoła narodowego, w którym nabożeństwa odbywałyby się w języku ojczystym. Król powinien decydować o obsadzaniu stanowisk kościelnych. Odłączenie państwa od zależności papieskiej. Najwyższą instancją powinien być sobór powszechny. Domaga się zniesienia świętopietrza. Modrzewski był zwolennikiem luteranizmu, dlatego też wiele cech Lutra rozwinął w swoim dziele.
Życie i twórczość Mikołaja Reja.
Ur. 1505- zm. 1569, pierwszy wybitny pisarz polski, którego nazwano ojcem literatury polskiej; zwolennik reformacji i programu egzekucji praw; „Postylla”, dialog satyryczny, „Krótka rozprawa między panem, wójtem i plebanem”, moraliety, traktaty dydaktyczne, „Żywot człowieka poczciwego”, epigramaty i fraszki.
Zwierciadło, Zwierzyniec dwa tomiki wydane przez niego. Dwa dramaty Reja: „Kupiec”, „Żywot Józefa z pokolenia żydowskiego”.
Problematyka społeczna w „Krótkiej rozprawie między trzema osobami: Panem, Wójtem a Plebanem”.
Utwór wydany pod pseudonimem Korczbok Różek. Pierwszy utwór przedstawiający konflikt między stanami (Pan- mieszczan, Wójt- chłopów, Pleban- kościół).
Odprawia msze byle jak, zaniedbuje obowiązki duszpasterskie (szybkie msze, nie wygłasza nauk). Nie odprawia nabożeństwa rannego, gdyż musi sobie długo pospać- lenistwo. Obżarstwo, pijaństwo. Wykorzystywanie chłopów, płacenie danin- chciwy, nawet chleba zabiera. Duchowieństwo- chytrość, zbieranie dziesięcin.
Krytyka pana- w urzędach panuje przekupstwo, łapownictwo, korupcja, prywata, w sądzie wygrywa sprawę ten, kto więcej zapłaci. W czasie obrad sejmowych każdy myśli o sobie, by ustanowić takie ustawy, które byłyby korzystne dla posłów, a nie dla kraju. W okresie żniw posłowie przerywają obrady, bo ważniejsze są ich korzyści. Wójt i Ksiądz krytykują Pana za ciemiężenie chłopów, którzy oprócz pańszczyzny odrabiają tłukę. Często są bici. Muszą zwozić zboże z pola dla Pana i Księdza, wymłócić, nie mają czasu by pracować na swych niewielkich zagonach. Wójt krytykuje życie panów ponad stan, które w efekcie doprowadza do zadłużenia majątków, a nawet do ich utraty. Gdy przyjdzie nowy właściciel tak samo gnębi chłopów, aby mieć jak najwyższe zyski.
Ideał szlachcica ziemianina w „Żywocie człowieka poczciwego” Mikołaja Reja.
Utwór składa się z 4 części, tak jak pory roku do których porównane jest życie ludzkie (wiosna- dzieciństwo, młodość; lato- wiek męski; jesień- wiek dojrzały; zima- starość).
Rej oddaje w utworze wskazówki natury wychowawczej, dydaktycznej, gospodarskiej.
Rej uważa, że dziecko rodzi się jak goła tabliczka i od rodziców zależy jak się ukształtuje jego charakter, jakie wpoją mu zasady moralne, by wyrósł na uczciwego prawego, szlachetnego człowieka. Gdy chłopiec podrośnie, nauczy się czytania i pisania, należy wówczas rozwijać jego sprawność fizyczną. Powinien umieć jeździć na koniu, harcować, ćwiczyć kopią w trafianiu w pędzie zawieszony pierścień. Dobrze by było aby przebywał w poczciwym, a nie opitym towarzystwie, bo może się nauczyć dyskutować, nabierze ogłady towarzyskiej dzięki czemu potem będzie miał uznanie, szacunek. Nie zaszkodzi, gdy będzie umiał tańczyć, grać na lutni, haftować. Największą wadą jest próżnowanie. Wszystkie czynności należy robić rozsądnie, z umiarem. Rej krytykuje średniowieczny system nauczania tzw. siedem sztuk wyzwolonych, które są nieprzydatne w życiu. Zaleca nauki praktyczne, takie jak: malarstwo, rzeźbiarstwo, złotnictwo, szermierstwo i inne. Gdy młodzieniec dorośnie pozna życie, powinien się wówczas ożenić z panną ze swego stanu i zająć się gospodarstwem. O tym, że człowiek jest poczciwy nie decydują zasługi i herby przodków, klejnot rodowy lecz jego zasługi dla ogółu i ojczyzny.
Człowiek poczciwy powinien posiadać następujące cechy: dobry mąż, ojciec, pan dla poddanych, roztropny, sprawiedliwy, stanowczy, rozumny.
Rady gospodarskie:
Wiosna- grządki trzeba wykopać, ziół nasiać, sałatek, ogórków. Zioła później się przydają na leki. Pestkę brzoskwini, śliwki zasadzić lub włoski orzech.
Lato- jest to okres żniw, dobry pan jedzie na pole bez nahajki. Rozmawia z chłopami na polu, jeżeli źle wykonują swoją robotę, zgoni ich. Na polowaniu pan nie niszczy zagonu.
Jesień- z pól, ogrodów zebrać owoce i warzywa, pole zaorać i przygotować do następnego roku.
Zima- jest to czas odpoczynku, szlachcic może sobie do woli polować. Z tego będzie zysk, część futer można sprzedać. Można też łowić ryby, jeżeli się ma stawy.
Renesansowy charakter fraszek J. Kochanowskiego
1. okres twórczości J. Kochanowskiego- padewski - pisał po łacinie drobne utwory , oda, elegia, fraszki itp. dedykował je znajomym.
2. okres Dworski - przebywał na wielu dworach mecenaskich, P. Myszkowski , P. Padniewski byli jego pierwszymi mecenarzami. Dzięki M. Firlejowi zostaje sekretarzem na dworze króla Augusta. Pisał głównie fraszki żartobliwe, pieśni refleksyjno- filozoficzne.
3. okr. Czarnoleski - zakłada rodzinę , zajmuje się gospodarstwem, uczestniczy w życiu towarzyskim i politycznym. Pisze fraszki poważne , pieśni, dramat, tłumaczy biblię.
Ze wzgl. na tekst fraszki dzielimy na:
autobiograficzne
refleksyjne
dydaktyczne
społeczne
religijne
miłosne
patriotyczne
biesiadne
„O życiu ludzkim” (refl.)- poeta rozmyśla nad sensem życia ludzkiego. Życie jest ulotne , przemijające dlatego należy cieszyć się tym co się ma , korzystać z chwili , z dnia. Nie należy przywiązywać się do rzeczy trwałych, bo wszystko przeminie tak jak polna trawa. Poeta porównuje ludzi do marionetek, a życie do teatrzyku.
„Raki'- (dydaktyczna)- poeta daje rady panom by nie wierzyli kobietom ponieważ nie są idealne. Czytając fraszkę normalnie poeta wychwala zalety pań: nie mają cnót ujemnych, cenią cnotę i godność, szczerze kochają, nie zdradzają, nie kłamią , nie pragną darów, nie są rozrzutne. Czytając fraszkę wspak zalety stają się okropnymi wadami.
„ O doktorze Hiszpanie” (biesiadna) -poeta ukazuje zabawną scenę z życia dworzan. fraszka jest zbudowana na zasadzie dialogów . Poeta ukazuje skutki nadużywania alkoholu. Doktor narzeka na trudne życie z panami, którzy zmusili go do picia . Cały humor zawarł poeta w jednym : „ Doktor nie puścił ale drzwi puściły”
„Do gór i lasów”(autobiograf.)- poeta na tle przyrody wspomina swe najmłodsze lata. Wiele podróżował, był studentem, rycerzem, dworzaninem, księdzem w kapitule, jako opat miał korzyści materialne. Porównuje siebie do Proteusza, bożka wodnego, który dowolnie zmieniał postać. Poeta głosi afirmację życia, korzysta z każdej chwili, nie myśli o tym co będzie jutro.
„Na dom w Czarnolesie”(religijna)- poeta prosi o błogosławieństwo i opiekę nad sobą. Nie pragnie bogactw, zaszczytów, chce mieszkać w swym domu rodzinnym, żyć skromnie z umiarem, cieszuć się zdrowiem, czystym sumieniem, ludzką życzliwością i doczekać spokojnej starości.
„Na fraszki” (dydakt.)- poeta daje rady swemu towarzyszowi, każdy niech rozwija swoje hobby, ale niektóre przynoszą szkodę. Każdy ma różne zainteresowania, ale niektóre przynoszą szkodę:
Pijaństwo - utrata zdrowia, Gry hazardowe - strata pieniędzy, Nieszczęśliwa miłość - ból , cierpienie.
Poeta uwielbiał pisać fraszki.
Humanizm i troska o los ojczyzny w pieśniach J. Koch.
Napisał 48 pieśni, które zebrał w dwóch księgach. Pieśni dzielimy na refleksyjno - filozoficzne. biesiadne, obyczajowe, patriotyczne, miłosne, religijne.
Pieśni refleksyjno - filozoficzne
„Chcemy sobą być radzi”- poeta mówi, że nie ma człowieka który wiedziałby co będzie jutro. Los ludzki należy do Boga i fortuny , która jednak jest zmienna. Z jednych robi biedaków a z drugich bogaczy. Nie należy gardzić innymi. Szczęście i nieszczęście trzeba jednakowo znosić. Chwali szczęście stateczne. Poeta chce skromnie i uczciwie przejść przez życie.
„Miło szaleć kiedy czas ku temu”- poeta głosi afirmację życia. Kiedy przyjdzie czas na wolną chwilę miło jest się wtedy pobawić. Wszyscy powinni być wtedy sobie równi . Powinni bawić się razem, być szczęśliwi. Należy być na „ luzie”, a nie sztywniakiem. Należy się bawić bo nie wiemy co czeka nas jutro.
„Nie rzucaj nadzieje” - poeta porównuje życie przyrody, która wciąż się zmienia. Życie ludzkie składa się ze szczęścia i nieszczęścia. Powinniśmy ze spokojem przyjmować to co daje nam los. Wszystko zależy opatrzności boskiej. Nie należy rozpaczać.
„Serce rośnie” - przyroda ukazuje dwie postawy ludzkie: pesymisty i optymisty. Optymista cieszy się życiem, umie z niego korzystać, wierzy w lepsze jutro , ma czyste sumienie, dostrzega uroki przyrody, radość budzą w nim wiosenne obrazy. Pesymista- odwrotność optymisty.
Pieśni patriotyczne.
„ Pieśń o spustoszeniu Podola”- została napisana po napadzie Tatarów na Podole. Pieśń jest apelem do szlachty. Poeta ukazuje to co zostało po najeździe: spalone wsie, nieżyjących ludzi, kobiety i dzieci które zostały zabrane do niewoli. Poeta nazywa Tatarów psami tureckimi ponieważ Turcy posługiwali się nimi jak myśliwi psami, zbójcami gdyż bezkarnie napadali na ziemie polskie wykorzystując bezkrólewie i wewnętrzny chaos. Zwraca się do apelem do szlachty i magnatów by się ocknęli póki jeszcze czas i pomścili krzywdy doznane od barbarzyńskiego, koczowniczego narodu. Krytykuje pospolite ruszenie, które nie spełnia swego zadania. Prywata góruje nad obowiązkiem wobec ojczyzny. Zwraca się z apelem by przekuto srebrne talerze na talary by były na armię zaciężną. Nie należy żałować ofiar gdy ojczyzna jest w niebezpieczeństwie. Poeta kończy pieśń pesymistycznym stwierdzeniem, że Polaków nic rozumu nie nauczy gdyż „ Przed szkodą i po szkodzie głupi”
„Pieśń o dobrej sławie” - poeta mówi, że każdy powinien dbać o dobre imię i sławę. Trudno nazwać człowiekiem tego kto tylko myśli o sobie, by dobrze zjeść, wypić , pobawić się . Po to Bóg dał człowiekowi rozum by odróżnić go od zwierząt. Poeta mówi, że Ojczyźnie można służyć dwoma sposobami.:
1.uczciwą pracą, talentem poetyckim, dobrą wymową, przestrzeganiem praw, obyczajów, swobody, dbanie o czystość języka ojczystego
2.”poczciwą” sławę można zdobyć na polu walki, lepiej zginąć niż żyć długo i umrzeć bez zasług o zapomnieniu.
„Pieśń o cnocie” - poeta mówi , że cnota idzie w parze z zazdrością. Człowiek prawy, szlachetny , posiadający wiele przymiotów charakteru nie powinien przejmować się tym, że ktoś zazdrości sławy, zaszczytów itd.
Dobry obywatel, który służy Ojczyźnie i ma na uwadze dobro ogółu, nie żąda za swe usługi nagrody, bo taką otrzyma od Boga „ A jeśli komu droga otwarta do nieba, tym co służą ojczyźnie. Wątpić nie potrzeba”.
„ Pieśń świętojańska o Sobótce” - obyczajowa, a właściwie poemat o wsi, składający się z pieśni dwunastu panien. Każda, z nich śpiewa o różnych problemach związanych z życiem wsi. Na początku opis święta Sobótki na wsi.
xxxxxxxxxxxxxxxx
Renesansowy charakter trenów J. Koch.
Tren- utwór żałobny poświęcony zmarłej osobie
Epitakium - napis nagrobkowy (krótki wiersz)
Brak było zaangażowania uczuciowego poety. Renesansowy charakter trenów Kochanowskiego polega na tym, że stworzył cykl 19 utworów połączonych wspólnym tematem - śmierć Urszulki.
W pierwszych trenach poeta zwraca się do wszystkich płaczów i lamentów by razem z nim opłakiwały stratę. Ma żal do Boga i Persefony, że tak wcześnie zabrali Urszulkę. W następnych wspomina charakter, zabawki, ubranka córki , buntuje się przeciwko Bogu i filozofi stoickiej. Szuka Urszulki w świecie mitologicznym, w niebie, na wyspach szczęśliwości . Zastanawia się jaką postać przyjęła. Chciałby ujrzeć córkę choćby we śnie. Marzenia się spełniają gdyż w trenie XIX we śnie ujrzał swoją matkę, która trzymała na ręku wnuczkę i tłumaczyła synowi, by już dłużej nie rozpaczał, pogodził się z losem, gdyż Ulka w niebie jest szczęśliwa ponieważ uniknęła ziemskich problemów związanych z dorastaniem, zamążpójściem itd. Do cyklu dołączył poeta epitakium poświęcone córce Hannie, która zmarła po Urszulce.
Tren V - porównanie Urszulki do młodego pędu oliwki, którą niebaczny ogrodnik podciął. Tak jak nie urosła oliwka, tak i nie urosła Urszulka. Ma pretensje do Persefony, że zabrała dziecko, a starym rodzicom pozwoliła żyć.
Tren VI - Urszulka miała być pierwszą polską śpiewaczką. Od trzech lat układała piosenki i je śpiewała. Miała talent poetycki, miała być pierwszą polską poetką. Tak jak słowik przestaje śpiewać, tak szybko umilkła jego córka i rozwiały się jego nadzieje, poeta włącza do trenu fragment pieśni weselnej.
Tren IX - poeta buntuje się przeciwko filozofi stoickiej, której zarzuca kłamstwa, mówi, że nie można być obojętnym na ból, rozpacz, nie można zachować spokoju ducha, gdy ktoś kogoś bliskiego traci. Całe swoje życie poświęcił na naukę, poznawaniu tajników wiedzy. Gdy był już na najwyższych stopniach prowadzących do przybytku mądrości został nagle strącony i znalazł się między zwykłymi ludźmi, którzy potrafią wyrażać swe ludzkie uczucia dobre i złe.
Tren X - poszukuje Ulki w mitologi, w niebie, na wyspach szczęśliwych, zastanawia się jaką postać przyjęła , czy jest w podziemiach. Brak pewności gdzie znajduje się Urszulka.
Ocena społeczeństwa polskiego w „Odprawie posłów greckich” J. Kochanowskiego
1.Geneza
a)zadedykował utwór Janowi Zamoyskiemu . Miał być wystawiony w czasie ślubu Zamoyskiego z Radziwiłówną Krystyną.
b)protest przeciwko wyprawie na Moskwę
c)próba sił w nowym gatunku literackim
2.Koloryt polski
a)słownictwo: marszałek, starosta, rotmistrz, Rzeczpospolita
b)obrady sejmu: Marszałek stuka laską by uciszyć posłów, głosowanie przez rozstąpienie się na strony i decyzje zapadały większością głosów, warchołstwo posłów.
3.Budowa dramatu- wzorował się na Euklidesie- są trzy części dramatu starożytnego: Prolog- jest nim monolog Antenora; Stessimon i Epejzodia. Utwór spełniał taką samą rolę jak w starożytności ale zamiast starców są panny trojańskie. Zachowana jest zasada trzech jedności, na scenie zawsze jest dwóch aktorów.
4. Ocena społeczeństwa polskiego znajduje się w wypowiedziach chóru, w monologu Ulissesa i przepowiedni Kasandry .
Charakterystyka Makbeta i Lady Makbet
Makbet: - jest tytułową postacią tragedii Szekspira.Jest to szkocki szlachcic , który odznaczył się w bitwie z Norwegami, za co otrzymał od króla nagrodę. Na wstępie słyszymy o Makbecie jako o człowieku uczciwym, dzielnym wojowniku, wiernym poddanym, ambitnym, rządnym zaszczytów i władzy. Od tej chwili zaczyna się jego wewnętrzna walka. Makbet myśli o zbrodni i o koronie, ale nigdy by tego nie wykonał, gdyby go nie namawiała do tego żona. Pierwsza zbrodnia popycha go do dalszych. Po swych czynach ma wyrzuty sumienia, które będą mu towarzyszyły do końca życia. Zaczyna rządzić krwawo i tyrańsko odstraszając od siebie każdego. Jego duma przemienia się w pychę i rządzę władzy. Początkowo kochał ojczyznę i władzę. Bardzo kochał swoją żonę i był jej ślepo oddany. Makbet ostatecznie ponosi śmierć gdyż zło nie może panować . Poniósł zasłużoną karę za swoje czyny.
Makbet- oddany królowi, wierny , waleczny , odany, cenił godność i sławę , ambitny ale mający poczucie lojalności, typ rycerza średniowiecznego, po dokonaniu czuje się winny, ma wyrzuty sumienia.
Lady Makbet- dumna, ambitna, rządna władzy, sprytna, przewrotna, pełna złości, obłudna, kłamliwa. Po dokonaniu zbrodni ma serce twarde jak skała, jednak wraz z upływem czasu doznaje wyrzutów sumienia, zaczyna chorować. Żądza władzy powoduje, że do zbrodni prowadzi Makbeta . Gdy on się waha gra mu na uczuciach. Dokonanie morderstwa jest dla niej spraw√ bardzo prostą.
Obraz wsi pańszczyźnianej w „Żeńcach”
„Głodnemu, jako żywot syty nie wygodzi”, „Zawsze u niego chmura i kozieł na czele „ , „Wziełbyś była pewnie na poty czerwone” , „Dobrze mieć jako mówią język za zębami”, „Żart pański stoi za gniew i w gniew się obraca” , „Prawieś mi się sianem wykręciła”mieć jako mówią język za zębami”, „Żart pański stoi za gniew i w gniew się obraca” , „Prawieś mi się sianem wykręciła”
Wady pana: -chce by kobiety pracowały bez przerwy przez cały dzień ; - za najmniejsze przewinienie bił kobiety; - nie pozwalał rozmawiać ani odpoczywać; - nie wolno się do niego odezwać lub zażartować; - był srogim, surowym, bezlitosnym stróżem pracy kobiet; - cały czas pogania kobiety; - zawsze jest pochmurny
Troska o los ojczyzny - Piotr Skarga „Kazania sejmowe” Choroby RP:
1.Nieżyczliwość ludzka ku RP: chciwość domowego łakomstwa; 2.Niezgodu i rozterki sąsiedzkie; 3.Naruszenie religi katolickiej i przysada heretyckiej zarazy; 4.Dostojności królewskiej i władzy osłabienie; 5. Prawa niesprawiedliwe; 6.Grzechy i złości jawne, które się przeciw Panu Bogu podniosły i pomsty do niego wołają.
Kazanie, wtóre o miłości ku ojczyźnie.
Obowiązkiem każdego jest kochać ojczyznę, matkę swoją, która swe dzieci wychowała, wspomogła, obdarzyła licznymi dobrami, dała przywileje szlachecki, złotą wolność, wiarę katolicką, majestat królewski. Dzieci są jednak niewdzięczne gdyż źle pojmując słowo wolność stali się tyranami , nie przestrzegają sprawiedliwości , panuje samowola. Żyją ponad stan, tracą pieniądze na zbytki, dogadzają swym żądzom. Ojczyźnie , matce nie dają nic skarb państwa pusty, nie ma pieniędzy dla armii, granice są niestrzeżone, zamki obronne popadają w ruiny bo nie naprawia się murów, brakuje dział, armat, pospolite ruszenie jest zniewieściałe, prywata góruje nad obowiązkiem wobec ojczyzny. Brak miłości do ojczyzny doprowadzi do zguby. Porównuje ojczyznę do tonącego okrętu jeżeli szlachta i magnaci będą dbać tylko o własną prywatę, a nie o ojczyznę okręt zatonie, a wraz z nim ich bogactwa.
Sentymentalizm
Franciszek Karpiński i Franciszek Dionizy Kniaźnin to przedstawiciele sentymentalizmu, kierunku literackiego o zasięgu europejskim głoszącego prymat uczuć nad rozumem. Rozwijał się on w drugiej połowie XVIII w. Sentymentalizm nawiązywało wielu popularnych w XVIII w. założeń filozoficznych, kładąc jednak nacisk na analizę sytuacji człowieka jako jednostkowego podmiotu poznającego świat i na problematykę stosunków międzyludzkich. Prowadzi to z jednej strony do indywidualizmu, do uznania „czucia” za najważniejszą cechę człowieka, z drugiej - do pokazania sprzeczności między nim a cywilizowanym światem.
Sentymentalizm był reakcją wobec racjonalistycznej postawy poetów oświeceniowych hołdujących poetyce klasycystycznej, nie dążył on jednak do podważenia jej naczelnych założeń. Wprowadzał do literatury szczególny rodzaj uczuciowości polegający, nie na zaprzeczaniu wartości rozumowania i zdrowego rozsądku, lecz na dojrzeniu znaczenia przesłanek uczuciowych w postępowaniu człowieka. Przedmiotem egzaltacji stawały się nie rozpacz i nie pohamowane namiętności bohaterów i nie litość czy nienawiść, były reakcjami czytelników. Bardziej ceniono uczucia takie jak: smutek, współczucie, bolesne rozpamiętywanie, rezygnację. Nawiązywano do przeszłości narodowej i tradycji rodzimej.
Jakub Macpherson - wydał zbiór poezji znany w tradycji literackiej pod nazwą „Pieśni Osjana”. Zawierał on poematy naśladujące bohaterskie pieśni w bogatej tradycji epiki rycerskiej średniowiecza. Przyczynił się nie tylko do ugruntowania sentymentalizmu, ale rozbudził zainteresowanie zabytkami literackimi dawnych czasów.
Wawrzyniec Stern - Anglik, prozaik, autor podróży sentymentalnej, w której ukazuje nie tylko same wydarzenia i dzieje bohatera, ale także przeżycia i refleksje narratora.
Jakub Rousseau - Francuz, twórca sentymentalizmu. Największą popularność przyniosła mu powieść „Nowa Heloiza” jest to romans napisany w formie listów, nawiązujący do.............................................. Jest to powieść o Heloizie i uczonym Hebelardzie oraz przedstawiającym dzieje idealnej, ale nieszczęśliwej miłości dwojga ludzi, którym rodzina nie pozwala się pobrać.
J. Wolfgang Goethe - Niemiec, romantyk rozpoczął swą twórczość w okresie prekursorskim, na rozwój sentymentalizmu w Niemczech ogromny wpływ wywarła jego powieść, pisana w formie pamiętników listów, do ukochanej Lotty. Dzieje Lotty podobne są do dziejów Heloizy. W „Nowej Heloizie” kochankowie pogodzili się z losem Werter popełnia samobójstwo.
Sentymentalizm w Polsce:
Franciszek Karpiński - pisał drobne wiersze, sielanki, elegie, pieśni religijne, dramaty i rozprawy. Karpiński wyznawca poglądów Rousseau widzi człowieka i wszystkie jego sprawy zawsze na tle natury i w związku z nią. Przyroda to przede wszystkim najbliższe wiejskie otoczenie człowieka, łąki, drzewa, strumienie, krzewy i kwiaty. Człowiek pracujący na roli jest bliżej natury jest, więc bardziej na jej działanie wrażliwy.
W okresie Sejmu Wielkiego zaczęła się rozwijać poezja ulotna, krążąca w odpisach ręko pisemnych. Poeci popierali obóz reform wyjaśniali znaczenie reform. Zwalczali przeciwników posługując się satyrą. Krytykowali zdrajców ojczyzny, będących na usługach mocarstw. W okresie insurekcji Kościuszkowskiej najbardziej radykalni pisarze polityczni i poeci zgrupowali się w klubie Jakobinów. Klub ten głosił przyjęte z Francji idee rewolucyjne wzywał do naśladowania Francuzów w stosowaniu terrorystycznych metod postępowania z wrogami. Domagał się odwetu za zdradę króla i ukarania targowiczan. Żądał odebrania połowy dochodów ludziom zamożniejszym i przekazania ich na cele publiczne, powoływał wszystkich do świadczeń na rzecz insurekcji. Głosił potrzebę energicznego podjęcia reform włościańskich. Najwybitniejszym poetą wśród pisarzy Jakobińskich okazał się Jakub Jasiński szlachcic. Po ukończeniu szkoły rycerskiej w Warszawie przez pewien czas był nauczycielem synów Piotra Potockiego, ale w skutek świeckiego kierunku, jaki nadawał ich edukacji musiał opuścić dom Potockich. Bierze udział w kampanii w 1742 roku jako pułkownik altyrerii. Otrzymał krzyż Virtuti - Militari. Przewodził insurekcji na Litwie. Zginął na Pradze w czasie oblężenia Warszawy.
„Do exulantów polskich” - wiersz skierowany jest do emigrantów po drugim rozbiorze. Jest apelem do patriotyzmu polskiego i wezwaniem do walki z carskim najeźdźcą. Zawiera pochwałę Kościuszki i wskazuje na Francję rewolucyjną jako ojczyznę wolności.
„Wiersz w czasie obchodzonej żałoby przez dwór polski po Ludwiku XVI” - po otrzymaniu wiadomości o ścięciu króla francuskiego dwór polski przywdział sześciotygodniową żałobę a prymas kazał bić w dzwony w całym kraju. Na kazaniach odczytywano listy pasterskie, które opisywały wydarzenia paryskie i przestrzegały przed niebezpieczeństwem płynącym z Francji. Wiersz ukazał się anonimowo, uznany za rewolucyjny, dlatego król wyznaczył wysoką nagrodę pieniężną za wykrycie autora. Autor poddaje ostrej krytyce Polaków, którzy opłakują obcego króla a nie widzą rzeczywistości, codzienności, która ich otacza, ludzie bez winy bez sądu są skazywani, panuje nędza, głód, warstwy niższe są ciemiężone. Bogacze prowadzą wojny dla własnych prywatnych zysków. Zdrajcy sprzedali ojczyznę panoszą się obce wojska, odebrano im wolność, honor, majątki. Te fakty Polaków nie rażą, nie wywołują współczucia, przyzwyczaili się do nich. Najwyższy czas by zerwać z przesądami, wszyscy są sobie równi i powinni podlegać takiemu samemu prawu. Przestroga Polaków przed możliwością powtórzenia się w Polsce wypadków paryskich. Ludwik zginął gdyż nie podporządkował się woli narodu, był tyranem, zdradził swój naród. Jeżeli sytuacja w kraju się nie zmieni lud Polski może powiedzieć „Niech zginą króle a świat będzie wolny” - akcent rewolucyjny.
”Do panujących i narodu” - w początkowych strofach nieznany autor dokonuje oceny rządzących. Nadszedł czas by skończyły się rządy możnych i tyranów. Od wieków narody dźwigały jarzma, mieli nad sobą panów, którzy odebrali ludowi swobody, wyzyskiwali i uciskali, prowadzili dla własnych prywatnych interesów różne wojny, w których ginęli ludzie. A powinni ginąć za wolność za ojczyznę. Autor zwraca się z apelem do narodu by wzięli przykład z Francji, zaczęli strącać z tronów władców gdyż godni są życia ludzkiego a nie bydlęcego. Lud będzie dla siebie panem i sędzią, najświętszą ustawą stanie się wolność, wszyscy sobie równi, a nad nimi prawo.
„Do broni” - utwór anonimowy. Apel do narodu by wszyscy wspierali Insurekcję Kościuszkowską. Kto tylko może niech chwyta za broń, przyłańcza się do Kościuszki gdyż ojczyzna ich wzywa. Najwyższy czas oczyścić kraj ze zdrajców, pysznych magnatów,, obcych „łotrów” wywalczyć wolność, lepszą przyszłość. W każdym płynie krew polska, będą walczyć do ostatniej kropli krwi gdyż nie wart życia ten, kto nie kocha ojczyzny i godzi się żyć w niewoli.
Cyprian Godebski -
„Wiersz do legionów polskich” - poemat poświęcony Polakom emigrantom, którzy za udział w powstaniu musieli opuścić ojczyznę i udać się na tułaczkę. Różne były ich losy. Jedni wstępowali do francuskiego wojska by w walce i śmierci szukać zapomnienia. Ci, którzy pozostali w kraju zrezygnowali z walki i zajęli się prowadzeniem gospodarstwa. Broń przerobili na lemiesze i radła. Poeta pamięta moment, kiedy Polskę wymazano z map. Polacy musieli porzucić dom rodzinę, dostatek rozpierzchli się po świecie „jak pszczoły bez matki”.
„Tartufe” - człowiek o dwóch twarzach, udaje pobożnego, manifestuje swoją wiarę, skromność i dobroć. W kościele urządza przedstawienie jest doskonałym aktorem. Udaje surowego dla siebie i innych, cnotliwego ascetę. Celem jego jest zdobycie majątku i żony Orgona. Świętoszek był już notowany w spisach więziennych za nieuczciwe odbieranie majątków ludziom, dlatego Orgon nie stracił swojego majątku. Tortufe potrafił tak zamącić w głowie Orgonowi, że on nie słuchał rodziny i jej oskarżeń, lecz wierzył, że Świętoszek jest prawdziwym człowiekiem bez skazy. Był on oszustem, naciągaczem