Osteoporoza (łac. osteoporosis, dawna nazwa zrzeszotnienie kości) - stan chorobowy charakteryzujący się postępującym ubytkiem masy kostnej, osłabieniem struktury przestrzennej kości oraz zwiększoną podatnością na złamania. Osteoporoza występuje najczęściej u kobiet po menopauzie (osteoporoza pomenopauzalna). Osteoporoza jest uogólnioną chorobą metaboliczną kości, charakteryzującą się niską masą kostną, upośledzoną mikroarchitekturą tkanki kostnej, a w konsekwencji zwiększoną jej łamliwością i podatnością na złamania.
Do przyczyn wystąpienia osteoporozy pierwotnej należą:
przekwitanie (zwłaszcza wczesne)
zaawansowany wiek
Czynniki ryzyka wystąpienia osteoporozy:
uwarunkowania genetyczne
szczupła budowa ciała (mniejsze obciążenie) [potrzebne źródło]
nieprawidłowa dieta (ubogobiałkowa oraz ubogowapniowa) [potrzebne źródło]
długotrwałe unieruchomienie, które może spowodować zmiany osteoporotyczne nawet u młodych osób
picie alkoholu, zwłaszcza w młodym wieku[1]
palenie papierosów[2]
przyjmowanie leków: kortykosterydów, nasennych, hormonów tarczycy
inne choroby: cukrzyca, reumatoidalne zapalenie stawów, kamica nerkowa
niedobór witaminy D[3]
niektóre leki, np. heparyna[4], fenytoina, barbiturany[5]
Spożycie kawy nie wiąże się ze zwiększonym ryzykiem rozwoju osteoporozy[6]. Osteoporoza występuje rzadziej u osób z nadwagą[7]. Bardzo ważną rolę odgrywają hormony, które działają ochronnie, a ich niedobór sprzyja rozwojowi choroby:
estrogen u kobiet
testosteron u mężczyzn
Nadmiar kortykosterydów może doprowadzić do rozwoju osteoporozy steroidow
W początkowej fazie, choroba przebiega bezobjawowo.
Do najczęstszych objawów klinicznie jawnej osteoporozy należą:
bóle kości długich pod wpływem obciążenia;
obniżenie wzrostu (złamania kompresyjne kręgów) i ból kręgosłupa oraz powstanie nadmiernej kifozy piersiowej (garb starczy)[8]
złamania kości przy niewielkich urazach (szczególnie niebezpieczne są złamania szyjki kości udowej, ale często łamie się kość ramienna - bliższy odcinek i dalszy k. promieniowej)
Celem leczenia jest zapobieganie złamaniom kości, co osiąga się przez zwiększenie masy kostnej, zapobieganie jej ubytkowi i poprawę wewnętrznej struktury kości.
U osób zagrożonych wystąpieniem osteoporozy należy prowadzić profilaktykę. Polega ona na usunięciu lub minimalizacji czynników prowadzących do osteoporozy, a także uzupełnianie niedoborów żywieniowych wapnia, witaminy D oraz białka. Należy pamiętać o nasilającym osteoporozę wpływie unieruchomienia, dlatego zaleca się szczególnie przed menopauzą uprawianie sportu, aby wzmocnić kości i mięśnie odpowiadające za stabilizację postawy.
Badaniem służącym rozpoznaniu osteoporozy jest badanie densytometryczne kośćca, które określa gęstość mineralną kości (ang. Bone Mineral Density - BMD). Zwykle ocenia się BMD odcinków układu kostnego, które najczęściej ulegają złamaniom w przebiegu osteoporozy - szyjki kości udowej, odcinka lędźwiowego-krzyżowego kręgosłupa oraz dalszego odcinka kości promieniowej (to ostatnie nie zalecane). Dane z badania densytometrycznego prezentowane są jako wskaźniki: T-Score (por. do gęstości kości osób młodych) i Z-Score (por. do osób w tym samym wieku). Zdjęcie RTG pokazuje tylko bardzo zaawansowaną osteoporozę i nie może być podstawą rozpoznania.
Leczenie osteoporozy zwykle rozpoczyna się jeśli T-Score jest równy lub przekracza -2,5 SD lub istnieją inne pozakostne czynniki ryzyka złamań np. skłonność do upadków.
Wykorzystuje się również w diagnostyce badania laboratoryjne poziomów m.in. wapnia, fosforu oraz biopsję kości.
Metody lecznicze dzielimy na pobudzanie osteoblastów (tworzenie tkanki kostnej) i hamowanie osteoklastów (hamowanie ubytku kości). Metody te są zwykle kompleksowe i często wymagają korekty. Przed wybraniem odpowiedniej strategii leczenia należy określić parametry metabolizmu tkanki kostnej i typ ubytku kości (przewaga ubytku kości lub zahamowania osteosyntezy).
Leki stosowane w leczeniu osteoporozy to:
alendronian sodu
etydronian disodowy
klodronian disodowy
kwas ibandronowy
kwas zoledronowy
pamidronian disodowy
ryzedronian sodu
Preparaty wapnia zalecana wielkość spożycia wynosi 1 200 mg/dziennie [9]
Preparaty witaminy D - Dla osób powyżej 60 lat Międzynarodowa Fundacja Osteoporetyczna (ang. International Osteoporosis Foundation) zaleca poziom 25OHD w surowicy wynoszący 75 nmol/L (30 ng/ml) osiągnięty przez spożywanie 20 - 25 μg/dzień (800 - 1 000 IU/dzień). Do czasu ogłoszenia tych zaleceń w 2010 efektywność wyższych dawek w zapobieganiu upadkom i złamaniom nie została oceniana w badaniach klinicznych. U osób: otyłych, z osteoporozą, o ograniczonej ekspozycji na słońce (obłożenie chorych, kalek), z zaburzeniami wchłaniania oraz u nie-Europejczyków może być koniecznym zwiększenie spożycia do 50 μg/dzień (2 000 IU/dzień). U tych zagrożonych osób Fundacja zaleca pomiar 25OHD w surowicy i powtórzenie pomiaru po 3 miesiącach suplementacji w celu sprawdzenia, czy stężenie witaminy D osiągnęło pożądany poziom. 2,5 μg (100 IU) dodanej witaminy D zwiększy poziom 25OHD w surowicy o około 2,5 nmol/L (1,0 ng/ml) [10].
Fluorki, obecnie rzadko stosowane ze względu na możliwość powstania zaburzeń mikroarchitektury kości
Teryparatyd czyli rhPTH (1-34); rozważa się zastosowanie parathormonu (PTH 1-84) lub innych jego fragmentów
zapobieganie bólowi: ostrożny masaż, masaż podwodny, fango, elektroterapia, ćwiczenia czynne w odciążeniu
budowa siły mięśniowej: ostrożne ćwiczenia oporowe, krótkie napięcia, pozycja stabilna, kręgosłup najlepiej w pozycji poziomej
postawa i ruchomość w stawach: ćwiczenia mięśni posturalnych, nauka prawidłowej postawy
Optymalnie i właściwie zbilansowana dieta powinna dostarczać wszystkich niezbędnych składników odżywczych i mineralnych. Zapotrzebowanie na składniki pokarmowe jest uzależnione od płci, wieku i trybu życia.
Osteoporoza należy do grupy chorób, w których dieta ma duże znaczenie. Podczas konstruowania modelu odżywiania, który ma chronić przed osteoporozą, obowiązują ogólne zasady żywienia racjonalnego. Szczególny nacisk kładzie się jednak na spożywanie pokarmów bogatych w wapń i witaminę D (mleko i nabiał), natomiast zaleca się ograniczanie tych produktów, które nie służą naszym kościom np. napoje gazowane.