A
Adrenalina, suprarenina, w terminologii amerykańskiej epinefryna, hormon istoty rdzennej nadnerczy oraz tkanki chromochłonnej ciałek przyzwojowych (należących do autonomicznego układu nerwowego), powstający w organizmie w sytuacjach stresowych. Jest niekiedy określana jako hormon 3 x f (z ang. fright, fight and flight), czyli hormon strachu, walki i ucieczki. Adrenalina należy do amin aktywnych, zw. katecholaminami. Jest pochodną aminokwasu fenyloalaniny, blisko spokrewnioną z noradrenaliną.
Adrenalina przekształca glikogen w glukozę, przez co podnosi poziom cukru we krwi, powoduje rozkład glikogenu mięśniowego do kwasu mlekowego, mobilizuje tłuszcz tkanki tłuszczowej przez aktywację lipaz, wywołuje skurcz naczyń tętniczych, z wyjątkiem naczyń wieńcowych serca, które rozszerza. Powoduje pobudzenie mięśnia sercowego, zwiększając rzut serca(wyrzucanie krwi z komór do tętnic). Wskutek zwężenia tętnic i zwiększenia rzutu serca podnosi skurczowe ciśnienie krwi.
Adrenalina hamuje ponadto skurcze mięśni gładkich (tkanka mięśniowa) przewodu pokarmowego, dróg oddechowych oraz dróg moczowych (noradrenalina działa tak samo, z tym że nie wpływa w ogóle na przemianę materii). W układzie nerwowym pośredniczy w przenoszeniu bodźców z włókien nerwowych do tkanek.
Stosowana jest jako lek w astmie, we wstrząsach i ostrych odczynach alergicznych. W laryngologii i stomatologii służy m.in. do zmniejszania krwawienia (silnie zwęża naczynia błon śluzowych). Używa się jej też w zabiegach resuscytacyjnych (reanimacja) przy zatrzymaniu czynności serca. Adrenalina jest pierwszym hormonem, który został otrzymany w stanie czystym - zsyntetyzował ją 1901 J. Takamine (1854-1922), chemik japoński pracujący w USA i Th.B. Aldrich.
Amfetamina, psychedryna, lek nie dopuszczony w Polsce do obrotu, prawnie i medycznie zaliczany do tzw. “twardych” narkotyków. Działa pobudzająco na korę mózgową przez zwiększenie stężenia adrenaliny i noradrenaliny w tkance nerwowej (w synapsach). W sferze psychicznej daje poczucie pewności siebie, wyostrza percepcję i wspomaga koncentrację (wrażenie przyspieszenia myślenia), jednocześnie skutkuje niekiedy upośledzeniem procesów myślowych. Somatycznie wywołuje m.in.: zmiany ciśnienia tętniczego i czynności serca (gł. arytmię), zaburzenia jelitowo-trawienne, pocenie się, drgawki, bóle głowy, suchość w jamie ustnej, w skrajnych przypadkach - śpiączkę.
Działanie amfetaminy jest krótkotrwałe, z kulminacją po ok. 1-2 godz., łatwo wywołuje uzależnienie. Zmniejsza łaknienie (dlatego dodawana jest do preparatów odchudzających) aż do całkowitego wyniszczenia (przy długim stosowaniu). U niektórych osób daje doznania negatywne: drażliwość, irytację i nerwowość, lęk i niepokój, podejrzliwość oraz tendencję do zachowań agresywnych i autoagresywnych. Po ustaniu działania amfetaminy pojawia się stan przygnębienia, senność, depresja i zmęczenie, niekiedy reakcje lękowe i myśli prześladowcze. Długie jej przyjmowanie powoduje trwałe wyniszczenie, zespół psychoorganiczny, zmiany osobowości, osłabienie libido i impotencję, psychozy, zwykle o charakterze paranoidalnym z halucynacjami, stanami majaczeniowymi i splątaniowymi, których faza zejściowa (końcowa) może prowadzić do zespołu Korsakowa.
Amnezja, niepamięć, luka pamięciowa, osłabienie bądź utrata pamięci, którego nie należy mylić z "normalnym" zapominaniem. Pojawia się w przebiegu zaburzeń świadomości o rozmaitej etiologii, w padaczce, po urazie mózgu, zatruciach, a także w przebiegu psychoz, stanów majaczeniowych i niektórych nerwic.
Do podstawowych form amnezji zalicza się: amnezję wsteczną (tzw. retrogradę), która obejmuje zdarzenia poprzedzające utratę świadomości, oraz amnezję następczą (tzw. anterogradę), odnoszącą się do magazynowania wspomnień z okresu po odzyskaniu świadomości. Wyróżnia się także amnezję całkowitą, powodującą utratę możności przyswajania informacji, która pojawia się niekiedy łącznie z dezorganizacją zapisu pamięciowego, obejmującą długie okresy czasu, a niekiedy całe życie osoby nią dotkniętej, oraz amnezję częściową, dotyczącą pewnych sytuacji lub zdarzeń.
Całkowitą niepamięć, łącznie z własną tożsamością, może spowodować amnezja afektywna, stanowiąca mechanizm obronny przed budzącą lęk, trudną do zniesienia rzeczywistością lub/i przeszłością. Jej leczenie polega gł. na zniesieniu czynników blokujących dostęp do zapomnianych wspomnień i wprowadzenie ich ponownie w repertuar pamięciowy pacjenta. Często stanowi ona element tzw. syndromu poobozowego, będącego efektem pobytu w niewoli lub sekcie czy długotrwałego pozostawania w obiektywnie lub subiektywnie dramatycznych warunkach.
Analgetyki, leki przeciwbólowe, grupa różnych środków, działających na różnym poziomie przewodzenia bodźców bólowych: od receptorów w tkankach, przez nerwy “przewodzące” ból i połączenia nerwowe (synapsy) znajdujące się w rdzeniu kręgowym, po ośrodek bólowy w części mózgu zwany wzgórzem i w korze mózgowej. Na poziomie receptorów bólowych i neuronów czuciowych działają takie leki jak lidokaina (Xylocaine) i bupiwakaina, na poziomie synaps w rdzeniu kręgowym i we wzgórzu np.: morfina, Dolargan, Fentanyl, na cały ośrodkowy układ nerwowy - wziewne analgetyki, m.in. podtlenek azotu, halotan. Ośrodkowo, tzn. na poziomie mózgu, czucie bólu zmniejszają tzw. niesteroidowe leki przeciwzapalne, np. kwas acetylosalicylowy czy paracetamol.
Analgezja
1. Działanie medyczne mające na celu zniesienie bólu, np. za pomocą środków farmakologicznych, blokujących ośrodki bólowe w mózgu lub wywołujących znieczulenie miejscowe.
2. Stan zniesienia czucia bólu, który może wystąpić jako skutek działania medycznego lub samoistnie w pewnych stanach psychicznych (np. w tzw. szoku pourazowym, w pewnych nerwicach