2. Rys historyczny Ulsteru. Źródła konfliktu.
Irlandia Północna, potocznie zwana Ulsterem choć trochę nie do końca słusznie, ale tej nomenklatury się będę dalej trzymać, jest złożona z sześciu spośród dziewięciu hrabstw stanowiących historyczną krainę Ulaidh (czyli Ulster), a jej obszar liczy 14 121 km2. Jest autonomiczną częścią Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej. Jej stolicą jest Belfast, a liczba ludności sięga prawie 1700 osób, z czego protestanci stanowią jej 56%, a katolicy 38%.
Irlandia, jako wyspa była już dzielona, jednakże nigdy nie w ten sposób, gdyż granica przebiegała dzieląc wyspę na część wschodnią i zachodnią, a nie północną i południową. W 1171r. Irlandia dostała się pod panowanie Wielkiej Brytanii i pod tym panowaniem pozostała przez ponad 800 lat. W tym czasie w Irlandii, a głównie w prowincji Ulster, osiadali się Anglicy i Szkoci wyznania protestanckiego zachęcani do migracji przez Koronę (obywatelom Królestwa oferowano konfiskowane ziemie rdzennych Irlandczyków). Z czasem coraz wyraźniej zarysowywały się różnice religijne pokrywające się z różnicami etnicznymi między protestanckimi przybyszami, którzy mięli zdecydowanie więcej praw ekonomicznych i politycznych, a uciskanymi na każdym kroku katolickimi Irlandczykami.
Rdzenni mieszkańcy próbowali wyzwolić się spod tego ucisku i już w 1641 r. w czasie zamieszania w Anglii, w Irlandii wybuchło powstanie antyangielskie, które jednak zostało stłumione w 1694r. przez wojska Oliviera Cromwella, a po którym ucisk Irlandczyków wzmógł się. Parlament brytyjski w 1652r. uchwalił „Akt zasiedlenia”, którym karał wszystkich uczestników powstania przez liczne egzekucje, a właścicielom ziemskim, posiadającym ponad 50 akrów, były szeroko odbierane ziemie (tym, którzy nie potrafili zdecydowanie wykazać lojalności wobec Korony w trakcie powstania), a ich miejsce zajmowali lojalni protestanci- Irlandczycy mięli wybór „Do Connaught lub do piekła”. Tymże też aktem Kościół anglikański został uznany za obowiązujący na wyspie i na jego rzecz płacić musieli wszyscy mieszkańcy wyspy- także katolicy. W 1688r. Irlandczycy opowiedzieli się za Jakubem II, jednak 12 lipca 1690r. Irlandzka armia została pokonana, a rok później, 13 października, w Limerick został zawarty traktat, który w pełni oddawał kraj we władania protestantów.
„Akt Unii” zawarty został w 1801r.,a na jego mocy Irlandia została wcielona do Królestwa Wielkiej Brytanii. Powodował on także, iż Anglicy zyskali pełne prawa do eksploatacji słabego ekonomicznie kraju, a Irlandczycy płacić musieli podatki nawet wyższe od tych, które płacili rodowici Anglicy. 28 lat później po raz wtóry dopuszczono Irlandczyków do udziału w parlamencie oraz obsadzania wyższych stanowisk państwowych. Przeprowadzono także ograniczoną reformę rolną, korzystną dla drobnych dzierżawców (w większości katolików), a której to przeprowadzenie zawdzięczać mogą działalności Daniela O' Connela, który jako pierwszy zorganizował ruch irlandzki.
W latach 1846- 48 na „zielonej wyspie” zapanował straszy głód, który spowodował śmierć ok. 800 osób, a wielu Irlandczyków zmusił do emigracji z kraju, gdyż nie mogli liczyć na żadną pomoc od rządu Wielkiej Brytanii. W kolejnych dziesięcioleciach rodzą się ruchy społeczno- polityczne. Pod koniec lat pięćdziesiątych powstaje ruch Fenian walczących poprzez działania zbrojne o utworzenie wolnej i demokratycznej Republiki Irlandii. Karol Stewart Parnell w 1877r. zakłada ruch Home Rule Party domagający się autonomii Irlandii. W 1883r. powstaje Gealic League chcący odrodzić kulturę celtycką i narodowy język, a na fali jego działań zbudowana została partia Sinn Fein (z gaelskiego: „My Sami”, później polityczne skrzydło IRA ), z Arthur'em Griffith na czele. Partia, na początku, chciała dbać głównie o odbudowę gospodarczą, ekonomiczną, rozwój handlu i lokalnego przemysłu, z czasem jednak stała się bardziej radykalna i w 1916r. wywołała Powstanie Wielkanocne (trzecie po tym w 1798 i 1848r.), podczas którego Patryk Pearse odczytał proklamację Republiki Irlandii, podczas którego odrodziła się jedna z najbardziej znanych europejskich organizacji terrorystycznych- IRA. I choć powstanie upadło, z czym związane były liczne represje wobec jego uczestników, to 6 grudnia 1921r. Irlandia uzyskała status dominium. Wyspa została podzielona, a w wyniku tego podziału 6 północnych hrabstw (Antrim, Down, Armagh, Fermanagh, Tyrone i Derry) pozostało poza granicami Irlandii, ale z prawem przyłączenia się do niej. Jednak po ogłoszeniu układu brytyjsko- irlandzkiego Partia Unionistyczna rozpoczęła działania, które miały nie dopuścić do przyłączenia owych 6 hrabstw, w których rządzący protestanci dostrzegali zagrożenie ze strony 40% mniejszości katolickiej dążącej do połączenia wyspy- w Republikę Irlandii, wskutek czego w 1925r. ostatecznie ustalona została granica między tymi hrabstwami, a pozostałą częścią wyspy. Skutkiem tego poczucia zagrożenia były liczne prześladowania i represje polityczne, ekonomiczne i edukacyjne wobec mniejszości katolickiej.
Protestanccy Irlandczycy dominowali nad katolikami oczywiście także w kwestiach politycznych. Po stworzeniu północnoirlandzkiego parlamentu - Stormont (zwanego tak od dzielnicy Belfastu, w której się znajduje)- prawo do głosowania w wyborach do niego posiadali właściciele mieszkań, ale już nie jego podnajemcy, więc bogatsi protestanci tak, ale już biedniejsi katolicy nie. Istniała także zasada tzw. bussines premises vote, który premiował właścicieli przedsiębiorstw przyznając im w okręgach dodatkowy głosy za każde 10 funtów wartości transakcyjnej przedsiębiorstwa. Był to kolejny ukłon w stronę protestantów, gdyż to oni bogatsi, częściej byli właścicielami przedsiębiorstw niż katolicy. Obowiązywał także tzw. graduate vote- prawo wyboru 4 posłów do Stormontu przez pracowników i absolwentów Queen's University w Belfaście, wśród których również dominowali protestanci. Zastosowano także metodę gerrymanderingu przy podziale na okręgi wyborcze, by zwycięstwo unionistów było pewne. Podobnie w przypadku wyborów do władz lokalnych zastosowano cenzus majątkowy, gerrymandering jak i bussines premises vote.
W 1922r. uchwalony został przez Stormont „Akt specjalnych uprawnień”, który uprawniał ministra spraw wewnętrznych na aresztowanie każdego, kto popełni przestępstwo, nie przewidziane przez ustawę, przeciw protestanckiemu porządkowi, czyli minister sam decydował jaki czyn jest przestępstwem. Ten Akt miał być potem wykorzystywany do walki z IRA, lecz sądy i organy ścigania błędnie go interpretowały nadużywając prawa, co stało się później jednym z powodów wybuchu konfliktu w Ulsterze. Sprawę zaostrzył także wydany w 1936r. „Akt o porządku publicznym”, który zakazał wszelakich marszów, zgromadzeń i demonstracji (w tym wszelakich plakatów czy napisów na murach), a udział w nich podlegał każe aresztu lub grzywny, co zamknęło drogę pokojowego wyrażania sprzeciwu przez katolików, ale także zatrzymało marsze protestantów (choćby Zakonu Orańskiego). Z drugiej strony marsze często były przyczyną wybuchów zamieszek między stronami sporu, gdzie niejednokrotnie sami protestanci wyręczali policję w zatrzymywaniu idących demonstrantów. Jednak ów Akt był jednym z wielu naruszeń Europejskiej Karty Praw Człowieka.
W 1966r. swą działalność rozpoczęło Stowarzyszenie Praw Obywatelskich (CRA), które miało być ponad wyznaniowe, jednakże w większości składał się z katolików, gdyż to oni głównie byli uciskani. Jego działalność miała być prowadzona pokojowo. Fale demonstracji rozpoczęło w 1968r., które wkrótce rozprzestrzeniły się na całą Irlandię Północną. Opozycyjną wobec nich działalność rozpoczął pastor Paisley, ale o nim szerzej będzie trochę później. Wtedy też Wielka Brytania w celu stabilizacji wprowadziła do Ulsteru brytyjskie wojska. Jednakże wojska połączyły się z ulsterską policją i protestantami, co spowodowało jeszcze większy ucisk katolików, w których obronie stanęła IRA. Wybuchy od 1968r. stały się codziennością, a w dzielnicach miast powstawały strefy zakazane, do których nie odważała się wchodzić strona protestancka. Znaczące jest jednak, że rzadko kiedy dostrzegano, że za zamachami nie stoją tylko katolicy. Po „Krwawej niedzieli” 30 stycznia 1972r. w marcu tego samego roku północnoirlandzki parlament został zawieszony, a władzę przejął brytyjski rząd po uchwaleniu tzw. direct rule. Miało to być tylko rozwiązanie tymczasowe, ale idea rządów bezpośrednich nie przyniosła poprawy sytuacji, a rok 1972 okazał się najkrwawszym w historii Ulsteru i pochłonął ok. 467 ofiar. W '73 odbyły się wybory do nowego Zgromadzenia Północnoirlandzkiego, które stworzyły umiarkowani katolicy i protestanci. Stworzono także Radę Irlandii, złożoną z przedstawicieli Północy i Południa. Jednakże unioniści byli przeciwni powołanej Radzie. Po sprzeciwie unionistów, strajku generalnym Rady Robotników w 1974r. tzw. Egzekutywa została rozwiązana. W 1975 każda z opcji politycznych wybrała swojego delegata. Mięli oni dojść do porozumienia pokojowego, którego jednak nie udało im się osiągnąć. Brytyjscy politycy próbowali różnych opcji wprowadzenia pokoju, lecz żadne działania nie przynosiły spodziewanych efektów- i tak było do 1984r., gdy w kolejnych wyborach do Zgromadzenia Północnoirlandzkiego 10% mandatów udało się zdobyć Sinn Fein z Gerrym Adamsem na czele - politycznemu skrzydłu IRA. W tym samym roku rozpoczęły się pokojowe rokowania, które doprowadziły do podpisania porozumienia rok później, a także powstania złożonej z przedstawicieli Republiki Irlandii, Irlandii Północnej i Wielkiej Brytanii Międzynarodowej Konferencji Pokojowej Brytyjsko- Irlandzkiej, która doprowadzić miała do zmiany prawa i załagodzenia konfliktu między katolikami i protestantami. Jednak nie było to zadowalające rozwiązanie dla żadnej ze stron i ataki terrorystyczne trwały dalej, wyczerpując społeczeństwo.
W grudniu 1993r. premierzy Irlandii i Wielkiej Brytanii podjęli rozmowy pokojowe, których efektem była Deklaracja z Downing Street stanowiąca, iż tylko sami Irlandczycy są uprawnieni do domagania się samostanowienia i tylko oni opierając się na przyzwoleniu obywateli Północy i Południa mogą zjednoczyć Irlandię. Deklaracja jednak nie znalazła aprobaty u ugrupowań skrajnych. Jednakże z czasem J. Hume przekonał republikańską IRA do zawieszenia działań na czas nieokreślony w 1994r. Jednakże nieprzejednani ekstremiści protestanccy przeciwni deklaracji kontynuowali działania terrorystyczne uderzając na przypadkowych katolików. Po dwóch latach IRA wznowiła działalność. Rozpoczęto jednak dawno planowane rozmowy międzypartyjne, które podjęły partie o różnych poglądach: m. in. umiarkowana SDLP, lojalistyczna UPP (Ulster Unionist Party), Demokratyczna Partia Unionistyczna Paisley'a, a po powtórnym zawieszeniu broni przez IRA w lipcu 1997r. także Sinn Fein. Trudne rozmowy (łącznie z zagrożeniem przez Tone'go Blair'a, iż nie wypuści polityków dopóki nie zawrą porozumienia) zakończyły się powodzeniem i w Wielki Piątek 1998r. podpisane zostało porozumienie, zwane od daty Wielkopiątkowym, zawarte między rządami Wielkiej Brytanii i Irlandii oraz najważniejszymi partiami irlandzkimi. Porozumienie ustalało m. in., iż:
odbędą się wybory do parlamentu i powstanie koalicyjny rząd
Rada Irlandii i Irlandii Północnej miała wspólnie zarządzać transportem, turystyką i rolnictwem
złożona z przedstawicieli parlamentów w Londynie, Belfaście, Edynburgu, Cardiff Rada Parlamentarna zapewniać miała zgodne współdziałanie obu państw na wyspie
Konflikty jednak nie zakończyły się. Część republikanów z IRA nie zgodziła się na porozumienie i tworząc odłam ugrupowania Real IRA kontynuowali działania. Po drugiej stronie, lojalistów, nadzieje na zerwanie pokoju miał także Zakon Orański, który także nie zaprzestał działań terrorystycznych. Na szczęście jednak działania obu organizacji nie spowodowały kolejnej fali ataków, a raczej spotkały się z dezaprobatą społeczeństwa.
Utworzenie wspólnego rządu jednak stało się problemem. Protestanccy unioniści nie zgodzili się na wpuszczeniu do rządu przedstawicieli z Sinn Fein, domagając się wcześniejszego rozbrojenia IRA. Ta ogłosiła gotowość do złożenia broni i wspólny rząd powstał. Jednak już początkiem 2000 roku ciężko wypracowane porozumienie zostało zagrożone, gdyż Wielka Brytania zawiesiła autonomię Irlandii Północnej z powodu nierozwiązanej kwestii złożenia broni przez IRA. W maju tego samego roku IRA oświadczyła definitywne zakończenie działań, na czego dowód wpuściła komisję kontrolującą jej rozbrojenie. Kilka dni po tym rozbrojeniu media poinformowały o wycofaniu policji i wojska przebywających w katolickich dzielnicach północnoirlandzkich miast.
3