V. Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności Rady Europy
=>jedyny sprawny system regionalny ochrony PC, opiera się na EKOPCiPW, Europejskiej Karcie Socjalej (1961) oraz Konwencji o Zapobieganiu Torturom (1987)+ instytucje+ mechanizmy implementacyjne
I Standardy
1) Proces uchwalenia:
a) jej stworzenie zainspirowały:
- doświadczenia II Wojny Światowej stworzyły PDPC, a EKOPCiPW miała dokonać jej pozytywizacji i gwarancji jej poszanowania w 10 państwach Europy Zachodniej.
- jedna z dróg do integracji Europy Zachodniej (ruchy federalistyczne, Kongres Europejski w Hadze V1949; program rządów prawa, pluralizmu, demokracji, PC i swobód obyw)
b) 5 V 1949- Londyn- Utworzono Radę Europy; warunkiem wejścia do niej jest przestrzeganie rządów prawa i PC
- PC to też jeden z celów RE
c) 4 IX 1950- uchwalona w Rzymie
- potem 11 protokołów dodatkowych
d) - 1989- 23 państwa; latem 2002- 44.
e) - X 1993- Wiedeń- deklaracja- zdefiniowano kryterium przystąpienia do RE:
* dostosowanie swoich instytucji i systemu prawnego do podstawowych zasad demokracji i praworządności i poszanowania PC
* wolne, uczciwe wybory oparte na powszechnym prawie głosu
*wolność słowa i prasy
*ochrona mniejszości nar
*poszanowanie zasad PM
* przystąpienie do EKOPCiPW i przyjęcie w całości i w krótkim czasie jej mechanizmów nadzoru.
2) Ogólny charakter systemu:
a) subsydiarność wobec systemów wew. - ostatnia instancja po zakończeniu postępowania w kraju.
b) art. 1- obowiązek implementacji
c) art. 14- zakaz dyskryminacji w korzystaniu z praw (ale nie zakaz dyskryminacji w ogóle)
d) art. 55- wyłączenie innych środków rozstrzygania sporów niż przewidziany w Konwencji
e) art. 57- zastrzeżenia- tylko na podstawie sprzecznej z Konwencją ustawy.
3) Zakres podmiotowy:
=>niewiele różni się wobec katalogu z PDPC czy Paktów, z czasem rozszerzana przez protokoły (1,4, 6, 7- reszta dotyczy mechanizmu kontrolnego)
a) art. 2- prawo do życia (z wyjątkiem kary śmierci, działania w obronie, ścigania, tłumienia zamieszek)
b) art. 3- zakaz tortur
c) art. 4- zakaz niewolnictwa i pracy przymusowej
d) art. 5- prawo do wolności i bezpieczńęstwa osobistego:
- zakaz bezprawnego zatrzymania
- prawo do informacji o zarzutach
- prawo do szybkiego postawienia przed sędzią dla decyzji o dalszym losie (orzecznictwo- ok. 4 dni)
- prawo do sądowego badania legalności zatrzymania
- prawo do odszkodowania za zatrzymanie niezgodne z tymi gwarancjami
e) art. 6- prawo do rzetelnego procesu- sprawiedliwy, szybki (orzecznictwo- ok. 40 miesięcy), publiczny (z wyjątkiem sytuacji, gdy jawność szkodzi przebiegowi procesu lub osobom biorącym udział)
f) art. 7- zakaz karania bez podstawy prawnej- prawo nie działa wstecz
g) art. 8- prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego, mieszkania i korespondencji
h) art. 9- wolność myśli, sumienia i wyznania
i) art. 10- wolność wyrażania opinii i przekazywania i odbierania informacji
j) art. 11- wolność zgromadzania się i stowarzyszania się
k) art. 12- prawo do zawarcia małżeństwa
l) art. 13- prawo do skutecznego środka odwoławczego w przypadku złamania praw jednostki
Protokół I (1952):
ł) art. 1- prawo do poszanowania własności
m) art. 2- prawo do nauki
n) art. 3- prawo do okresowych, w głosowaniu tajnym, uczciwych wyborów do ciała ustawodawczego
Protokół IV (1963)
o) art. 1- zakaz pozbawiania wolności za niewykonywanie umowy
p) art. 2- swoboda poruszania się i wyboru miejsca zamieszkania na terytorium państwa, gdzie przebywa się legalnie, w tym prawo wyjazdu i powrotu
r) art. 3- zakaz wydalania i odmawiania prawa wjazdu własnym obywatelom
s) art. 4- zakaz zbiorowego wydalania obywateli obcych
Protokół VI ( 1983)
t) art. 1- zniesienie kary śmierci- skazania i wykonania
art. 2- wyjatek- podczas wojny lub bezpośredniego zagrożenia wojną, na podstawie ustawy
Protokół VII (1984):
S Cd)art. 1 Zakaz wydalania cudzoziemców legalnie przebywających inaczej, niż poprzez decyzję zgodną z ustawą+ gwarancje proceduralne
u) art2 prawo do odwołania do wyższej instancji
w) art. 3 prawo do odszkodowania za niesłuszne skazanie
x) art. 4- nie można być sądzonym 2 razy za to samo w 1 państwie
y) art. 5- równe prawa cywilnoprawne małżonków
4) Ograniczenia i uchylenie stosowania zobowiązań w stanie niebezpieczeństwa państwa:
a) ograniczenia wykonywania praw:
- tylko na podstawie ustawy
- koniczne w społeczeństwie demokratycznym z uwagi na:
- interesy bezpieczeństwa państwowego czy publicznego
- zapobiegania zamieszkom i zapobieganie przestępstwu
- ochronę zdrowia i moralności
- ochronę praw i wolności innych osób
- możliwe jest zgodne z prawem ograniczenie wykonywania tych praw przez służby publiczne
b) Uchylenie stosowania zobowiązań w stanie niebezpieczeństwa publicznego
-art. 15- w przypadku wojny lub innego niebezpieczeństwa publicznego można podjąć środki uchylające stosowanie zobowiązań
- w zakresie ściśle odpowiadającym wymogom sytuacji
- pod warunkiem że te środki nie są sprzeczne z innymi zobowiązaniami PM
- nie podlegają uchyleniu: prawo do życia, zakazu tortur, pracy niewolniczej i przymusowej, zakazu karania bez podstawy prawnej
- trzeba poinformować wyczerpująco RE o środkach i powodach
=> Państwa rzadko korzystają, a organy Konwencji interpretują go dość restryktywnie
c) art. 17- zakaz nadużycia praw- nie można ich wykorzystywać do zniweczenia praw i wolności Konwencji albo ich ograniczenia w większym stopniu, niż przewiduje to Konwencja
5) Różnice Wobec PDPC (i I Paktu):
a) czego jest więcej?
- zakaz pracy przymusowej
- uściślenie prawa do wolości i bezpieczeństwa
- zakaz pozbawiania wolności za niewykonywanie umowy (w Pakcie- jest)
- zakaz wydalania i odmowy wjazdu własnym obywatelom
- unormowania dotyczące wydalania cudzoziemców
- zniesienie kary śmierci
- prawo do odszkodowania za niesłuszne skazanie
- nie można być sądzonym 2 razy za to samo
- równe prawa małżonków
- (Prawo do własności, którego nie ma w I Pakcie)
b) czego jest mniej?
- prawa do uznania osobowości prawnej każdego człowieka
- równości wobec prawa
- prawo do ubiegania się o azyl (w Pakcie też nie ma)
- prawo do obywatelstwa
- prawa społ- ekonom- kult
- (nakaz humanitarnego traktowania osób pozbawionych wolności- jest w Paktach)
- (Postanowienia dotyczące praw dziecka- są w Paktach)
- (prawa mniejszości etnicznych, religijnych i językowych- są w Paktach)
II Mechanizmy kontrolne
1) System implementacji konwencji opiera się na kilku założeniach:
a) prawa chronione konwencją dotyczą jednostek bezpośrednio- bez pośrednictwa przepisów wykonawczych w ustawodawstwie wew; niewłaściwe ustawodawstwo wew nie może być dla jednostki przeszkodą w wykorzystywaniu przysługujących jej z konwencji praw
- art. 25- umożliwia składanie skarg indywidualnych każdej osobie, NGO (szeroko pojęte- każda osoba prawna, nawet publiczna spoza zakresu władzy publicznej), grupie jednostek, które uważają się za ofiary naruszenia praw w konwencji
- ma to char fakultatywny, ale wszystkie państwa członkowskie uznają art. 25
=> Skarga indywidualna to kamień węgielny całego systemu
b) system ochrony zasadza się także na gwarancjach kolektywnych:
- art. 24- ustanawia możliwość wnoszenia skargi państwowej- każdy przeciw każdemu może
c) stosowanie konwencji rozciąga się na wszystkie jednostki znajdujące się na terytorium podległym jurysdykcji, nie tylko na obywateli państw
d) spory co do właściwości rozstrzyga sam Trybunał
2) W celu implementacji art. 24 i 25 Konwencji powstał skuteczny mechanizm kontroli:
a) Europejska Komisja PC- powołana przez Konwencję
- po 1 członku z każdego państwa, ale w imieniu własnym, nie państwa
b) Europejski Trybunał Praw Człowieka- powołany przez Konwencję
=> 1994 (weszło w życie w 1998)- reforma i połączenie Komisji i Trybunału w trybunał
c) Komitet Ministrów RE
d) Sekretarz Generalny Rady
+ Zgromadzenie Parlamentarne RE- nie odgrywa roli bezp w kontroli, ale wybiera sędziów Trybunału i opiniuje projekty konwencji.
3) Stary mechanizm kontrolny:
=> całość ma char poufny
a) złożenie skargi indywidualnej lub państwowej do SG
b) SG po zarejestrowaniu (i odrzuceniu tych, co nie spełniają kryteriów formalnych) przekazuje sprawę Komisji
c) zbadanie przez Komisję merytorycznej dopuszczalności skargi do rozpatrzenia (czy wyczerpano drogę wew; max 6 miesięcy od jej wyczerpania; zakaz anonimowości; tylko od rzeczywistych i bezpośrednich ofiar; czy sprawa nie była już rozpatrywana przez sam trybunał lub inną instytucję międzynarodową; czy skarga dotyczy praw gwar. przez konwencję; czy nie stanowi nadużycia prawa do skargi; czy mieści się w rationae temporis- od chwili przyjęcia kompetencji Trybunału lub jeśli starsze naruszenia nadal wywierają skutek)- odrzuca 95% skarg
d) Jeśli komisja uznała skargę za dopuszczalną, następował ustalenie faktów, po czym Komisja podejmowała próbę rozwiązania polubownego
e) Jeśli fiasko- Komisja formułowała raport zawierający opinię w sprawie przypuszczalnego pogwałcenia konwencji i przekazywała go Komitetowi Ministrów
** w drodze między Komisją a Komitetem w ciągu 3 miesięcy, sprawa mogła być przekazana Trybunałowi. Prawo do przekazania tam sprawy miały: Komisja, państwo przeciw któremu była skarga, strona wnosząca skargę ( ta ostatnia od 1990); w tym wypadku Trybunał wydawał wiążący wyrok.
=> trybunał to ciało sądownicze, a Komitet polityczne i racje polityczne mogły mieć na niego wpływ.
f) Jak poszło do Komitetu, to on decydował wiążąco
=> 4 wyjścia- rozwiązanie polubowne, ugoda, wyrok Trybunału, decyzja Komisji
g) Komitet czuwa aby jego decyzja lub wyrok Trybunału zostały wykonane przez państwo, przeciwko któremu sprawę wniesiono.
h) opinie doradcze- na wniosek Komitetu Ministrów- w kwestii wykładni Konwencji i protokołów
4) Nowy mechanizm:
=> całość ma chart jawny. Języki oficjalne- ENG, FRA
a) Trybunał przejął funkcje Komisji i Trybunału (skargi indywidualne i państwowe oraz wydawanie opinii prawnych)
- po 1 sędzi z państwa
- wybór- państwo zgłasza 3 kandydatów na sędziego; Zgromadzenie Parl wybiera po 1 z każdego kraju na 6 letnią kadencję z możliwością reelekcji. Co 3 lata połowa.
- Trybunał składa się z Zgromadzenia Plenarnego (wszyscy- dla wyboru prezesa, wiceprezesów- na 3 lata; tworzy Izby; wybiera prezesów Izb; uchwala regulamin; wybiera szefa kancelarii) komitetów (3 sędziów) izb (7 sędziów) oraz Wielkiej Izby (17 sędziów)
=> w danej sprawie w Wielkiej Izbie i Izbie koniecznie sędzi wybrany z ramienia państwa zainteresowanego.
b) Komitet Ministrów pozostał ciałem wykonawczym albo decydującym+ może udzielać zaleceń, nie wiążących prawnie
c) Rejestracja w sekretariacie- gdy spełnione są wymogi formalne
d) każda sprawa ma swojego sędziego sprawozdawcę, od którego zaczyna swój bieg
e) Komitety wstępnie rozpoznają skargi pod kątem ich dopuszczalności (odrzucenie musi być jednomyślne)
**może iść po tym do komitetu ministrów lub:-
f) Gdy dopuszczalna, trafia do izby, która podejmuje decyzję co do meritum lub niedopuszczalności skargi.
- przed Izbą może dojść do ugody
- jak nie dochodzi do ugody- izba wydaje orzeczenie, w którym stwierdza, czy nastąpiło naruszenie konwencji, oraz o ewentualnym zadośćuczynieniu.
- orzeczenia zapadają większością głosów
g) sprawa może trafić do Wielkiej Izby w 2 przypadkach:
- na wniosek samej izby, przed wydaniem wyroku, jeśli sprawa budzi wątpliwości związane z interpetacją konwencji lub wcześniejszego orzeczenia Trybunału (ale jedna ze stron może się sprzeciwić)
- jeśli któraś ze stron się w ciągu 3 miesięcy od wyroku odwoła. (decyzję o przyjęciu podejmuje wtedy 5 sędziów wielkiej Izby i przyjmuje, jeśli to poważne zagadnienie interpretacyjne lub ogólne; jak odrzuci- to wyrok izby jest ostateczny)
h) skutki wyroku- dostosowanie ustawodawstwa krajowego i przepisów do standardów konwencji+ często zadośćuczynienie ofiarom- przeważnie finansowe.
i) opinie doradcze- na wniosek Komitetu Ministrów- w kwestii wykładni Konwencji i protokołów
** Trybunał (wielka izba) może też udzielać zaleceń
5) czemu reforma?
- bo przeładowanie mechanizmu
- bo zbyt długi okres załatwiania spraw- 5-7 lat
- szybki wzrost liczby państw- stron Konwencji i co za tym idzie spraw, co groziło paraliżem systemu
6) Praktyka:
a) kilkanaście tysięcy spraw indywidualnych rocznie- tylko 1/3 trafia do Komitetów Trybunału, zaś tylko kilka % spełnia kryterium merytorycznej dopuszczalności
=> bo Trybunał jawi się jako lek na wszelkie zło świata
b) rozpatrzono 14 skarg państwowych, ostatnia w 1982 przeciw TUR, złożona przez HOL, FRA, p. skandynawskie- bo stan wyjątkowy;
- 2000- nieformalne konsultacje HOL, ale nie znaleźli partnera i sprawa Czeczenii, największe naruszenie PC w historii systemu, nie znalazło swego biegu.
c) najczęstsze przyczyny skarg:
- przewlekłość procedury sądowniczej
- uchybienie prawu do sprawiedliwego rozpatrzenia sprawy
- nieuzasadnione aresztowanie i nie stawianie przed sędzią.
- prawa osób uwięzionych
- sprawa kar cielesnych
- homo i transseksualizm
- podsłuchy i naruszanie tajemnicy korespondencji
- status prawny dzieci pozamałżeńskich
- prawa imigrantów
- wolność prasy
- prawo własności
- ekstradycja
- ochrona danych osobowych
- nieuzasadnione ograniczenia w korzystaniu z praw.
d) w sprawie aborcji- nie rozstrzygnięte, w Konwencji nie ma oznaczonego początku życia; Komisja nie uznaje absolutnego prawa do życia od momentu poczęcia, ale uznaje też prawo państw do narzucania ograniczeń w odniesieniu do aborcji.
- w sprawie postawienia przed sędzią zatrzymanego- ok. 4 dni
- w sprawie szybkiego sądu- ok. 40 miesięcy.
7) Inne instytucje systemu RE, zajmujące się PC:
a) obsługująca ciała traktatowe- Kancelaria Trybunału
b) Dyrekcja PC RE
- część Sekretariatu RE, który dzieli się na dyrekcje właśnie
- powstała w latach 50, podlega bezp. SG Rady
- jest zapleczem logistyczno- intelektualnym całego Sek RE w zakresie jego zadań wynikających wprost ze statutu RE+ wspiera pracę różnych ciał międzyrządowych działających w sferze PC w łonie Rady+ obsługuje bezpośrednio Komitet Ministrów
- przygotowuje studia i publikacje, promocja PC, utrzymuje stosunki z innymi OM zajmującymi się PC, współpracuje ze środowiskami naukowymi.
c) liczne komitety, np. Komitet Zarządzający PC- składa się z urzedników państw czł, wypracowuje projekty nowych instrumentów (protokoły dodatkowe, konwencje- przeciwko torturom, o ochronie mniejszości nar)
- wspierają go 3 komitety eksperckie
d) Centrum Dokumentacji PC- kwestie edukacji, informacji, badań, szkolenia, praktyk, działaczy NGO
e) 1999- Komisarz RE ds. ochrony PC
- miał zapewnić szybkie reagowanie
- I Komisarz- Gil Roblem (HISZP)- skompromitowany biernością w sprawie Czeczenii.
III podstawowe zasady interpretacji EKPCiPW na przykładzie skarg kurdyjskich i innych.
3