NAUCZANIE UCZNIA SŁABOWIDZĄCEGO ORIENTACJI PRZESTRZENNEJ I SAMODZIELNEGO PORUSZANIA SIĘ
W Polsce potrzeba nauki orientacji przestrzennej osób słabo widzących jest za mało doceniona.
Osoby niedowidzące orientacji przestrzennej są uczone tak jak osoby niewidome, albo w ogóle nie są objęte nauczaniem.
W pierwszym przypadku - nauczanie orientacji przestrzennej niedowidzących tak jak niewidomych - w trakcie nauki nie wykorzystuje się posiadanych przez osoby słabowidzące pozostałych zdolności widzenia. Resztki wzroku, są jednak bardzo pomocne przy nauce orientacji przestrzennej.
W drugim przypadku - osoby słabowidzące nie są objęte nauczeniem orientacji przestrzennej - potrzeba ich kształcenia nie jest zauważana. Są często postrzegane jako osoby widzące, zarówno przez swoje rodziny jak i samych siebie. Osoba słabo widząca czuje się pewnie w środowisku dobrze znanym, problemy zaczynają się w miejscach nowych i nieznanych w mniejszym stopniu osoba ta traci orientację i pewność siebie.
W konsekwencji może prowadzić to do tego, że osoby słabowidzące nie poruszają się samodzielnie w ogóle lub wychodzą z domu tylko wtedy, gdy idą do dobrze znanego im miejsca.
Takie podejście może być spowodowane panującym stereotypem, że laska przeznaczona jest tylko dla osób całkowicie niewidomych.
Przełomowym wydarzeniem w ustaleniu potrzeby kształcenia orientacji przestrzennej u osób słabowidzących było przedstawienie w 1964r. pracy Barragi na temat zwiększania zakresu posługiwania się wzrokiem.
Od 1972 r. - w Stanach Zjednoczonych, a na przełomie lat 70 i 80 w ośrodkach europejskich wprowadzono do programu studiów przygotowujących instruktorów orientacji przestrzennej osób niewidomych również dział dotyczący osób słabowidzących.
W Polsce od 1986r. na Akademii Pedagogiki Specjalne w ramach specjalności tyflopedagogika w programie przedmiotu „orientacja przestrzenna” zaczęto poruszać zagadnienie dotyczące orientacji osób słabowidzących.
Techniki stosowane u osób niewidomych nie mogą być w całości zastosowane w nauce osób słabowidzących. Hugs zaapelował o stosowanie w nauce orientacji osób z użytecznymi resztkami wzroku lepszych metod szkolenia i używania pomocy optycznych.
Zorganizowano na ten temat konferencję, po której Apple i May opracowali wzorcowy program nauki orientacji przestrzennej wykorzystujący osiągnięcia psychologii percepcji, psychologii nauczania, optyki fizjologicznej, neurologii, inżynierii człowieka i samodzielnego poruszania się .
Model ten opierał się na zasadzie ciągłego treningu w zakresie kilku dziedzin związanych z orientacją przestrzenną, a mianowicie: poczucie głębi, postrzeganiem ruchu, przystosowaniem do światła, postrzeganiem i zapamiętywaniem charakterystycznych kształtów i form.
W szkoleniu osób słabowidzących szczególną uwagę należy zwrócić na następujące aspekty:
Ocenę sprawności narządu wzroku - ocena kliniczna, relacja osoby słabo widzącej, funkcjonalna ocena narządu wzroku
Opracowanie programu - czas trwania szkolenia, zastosowanie opasek, laski, opracowanie planu zajęć
Czynniki psychospołeczne
Ocena sprawności narządu wzroku
Ocena kliniczna - na ocenę składają się pomiary okulistyczne i optometryczne. Dostarczenie informacji pozwalających poznanie indywidualnych potrzeb słabowidzącego. Ważne są informacje o występującym schorzeniu, jego konsekwencjach, ewentualnych przeciwwskazaniach i ewentualnej konieczności przyjmowania leków
Relacja osoby słabo widzącej - dostarczenie informacji o tym, czego dana osoba oczekuje od instruktora orientacji przestrzennej.
Funkcjonalna ocena narządu wzroku - Instruktor powinien opracować szczegółową ocenę uwzględniającą przypuszczalne możliwości wzrokowe słabowidzącego.
Opracowanie programu
Czas trwania szkolenia - potrzebę i czas trwania szkolenia głównie określa wiek, stan zdrowia, problemy psychologiczne, i tempo uczenia się osoby rehabilitowanej. Minimalny czas trwania kursu wynosi około 20 godzin.
Zastosowanie opasek - w nurcie orientacji osób słabowidzących zastosowanie opasek ma swoje zalety i wady. Jej użycie umożliwia stosowanie takich samych technik jak przy szkoleniu osób niewidomych, pozbawia jednak słabowidzącego szans wykorzystania pozostałych zdolności widzenia.
Zastosowanie laski - podczas przeprowadzenia oceny narządu wzroku należy zastanowić się, wspólnie z rehabilitowanym, czy używanie laski jest potrzebne.
Osoby o mniejszych możliwościach wzrokowych - mają tendencję do posługiwania się laską zarówno w dzień jak i w nocy.
Osoby z zaburzeniami w obwodowej części pola widzenia - chętniej używają laski w nocy niż w dzień.
Osoby z zaburzeniami w centralnej części pola - nie potrzebują laski w ogóle.
Osoby słabowidzące - najczęściej stosuje się laskę składaną, aby przy braku korzystania z niej można ją było np. schować do plecaka.
Opracowanie planu zajęć - Plan dla osoby słabo widzącej uwzględnia cztery zasadnicze elementy:
Zastosowanie pomocy optycznych
Zajęcia nocne
Posługiwanie się wskazówkami wzrokowymi i punktami orientacyjnymi,
Wybór tras pod kątem ich charakterystyki wizualnej i właściwego stopnia trudności
Instruktor prowadzący szkolenie w zakresie orientacji przestrzennej powinien również wziąć pod uwagę następujące czynniki: umiejętności skupienia uwagi na cechach bodźca, wybór właściwych cech, możliwość zmiany tych cech w miarę nabierania wprawy przez rehabilitowanego. Słabo widzący powinien wiedzieć, pełne cechy przedmiotu są istotne z punktu widzenia wykonywania konkretnej czynności.
Model „dwóch układów widzenia”
Zakłada, że istnieją dwa sposoby przetwarzania informacji.
Jeden układ odpowiedzialny za lokalizację obwodową, pozwala na zachowanie wzrokowej świadomości obwodowej dużej części pola widzenia oraz stanowi mechanizm kontrolno - wybiórczy. Układ ten daje odpowiedz na pytanie: „gdzie?”.
|
Drugi układ, którego ośrodkiem jest dołek środkowy, obejmuje fiksację centralną, analizuje kształt i kontur przedmiotu. Odpowiada na pytanie: „Co?” |
Układ „Gdzie ?” dostarcza informacji o tym, gdzie oko powinno fiksować (stwierdza obecność obiektu) |
Układ „co ?” identyfikuje obiekt |
Układ „Gdzie” nabiera ogromnego znaczenia w samodzielnym poruszaniu się, gdyż osobie słabo widzącej potrzebna jest informacja, czy coś znajduje się na jej drodze, ale nie musi wiedzieć co to za przedmiot, ważniejsza jest informacja o samej jego obecności.
Czynniki psychospołeczne
Czynniki psychospołeczne stanowią bardzo ważną kwestie w rehabilitacji osób słabowidzących. Instruktor powinien posiadać informacje o tym, jak rehabilitowany reaguje na podstawy innych ludzi, jaką rolę odgrywa w jego życiu rodzina, na ile radzi sobie ze stresem związanym słabowzrocznością, czy uważa się za osobę niewidomą, słabo widzącą czy widzącą.
Ważne jest stosowanie zasady indywidualizacji w nauczania, ponieważ, każda osoba inaczej postrzega swoją niepełnosprawność wzrokową, oraz ważna jest różnorodność schorzeń układu wzrokowego i stopnia wykorzystania widzenia przez daną osobę.
Ocena umiejętności z zakresu orientacji przestrzennej i samodzielnego poruszania się osób słabowidzących, składa się z 14 zasadniczych części:
Orientacja w schemacie własnego ciała i w najbliższej przestrzeni;
Orientacja i poruszanie się z przewodnikiem,
Orientacja i poruszanie się w pomieszczeniach znanych,
Orientacja i poruszanie się w pomieszczeniach nieznanych,
Orientacja i poruszanie się w znanym terenie otwartym w dzień słoneczny.
Orientacja i poruszanie się w znanym terenie otwartym w dzień pochmurny / zmrok
Orientacja i poruszanie się w nieznanym terenie otwartym w dzień słoneczny.
Orientacja i poruszanie się w nieznanym terenie otwartym w dzień pochmurny / zmrok.
Orientacja i poruszanie się na znanym skrzyżowaniu w dzień słoneczny
Orientacja i poruszanie się na znanym skrzyżowaniu w dzień pochmurny / o zmrok
Orientacja i poruszanie się na nieznanym skrzyżowaniu w dzień słoneczny
Orientacja i poruszanie się na nieznanym skrzyżowaniu w dzień pochmurny / o zmrok
Orientacja i poruszanie się przy korzystaniu ze środków komunikacji miejskiej
Orientacja i poruszanie się przy pomocy laski.
Mogłoby się wydawać, że osobom słabowidzącym poruszanie się sprawia mniej problemów niż osobom niewidomym. Jest to nie do końca prawda, gdyż często osoby z resztkami wzroku nie są pewne tego co widzą, nie zawsze wiedzą kiedy mogą polegać na wzroku, a kiedy „przestawiać się” na techniki bezwzrokowe. Szczególnie przy poruszaniu się musza bardzo uważać, aby zachować bezpieczeństwo. Dlatego też tak ważne jest, aby osoby słabowidzące potrafiły określić swoje możliwości wzrokowe. Aby to zrobić potrzebna jest szczegółowa ocena umiejętności z zakresu poruszania się, mogąca określić co dana osoba widzi, a czego nie. Ścisłe sprecyzowanie, jak dana osoba funkcjonuje, pozwoli opracować indywidualny program zawierający te aspekty z którymi dana osoba sobie radzi. Pozwoli to również na lepsze wykorzystanie czasu zajęć, bo uwaga nauczyciela będzie skupiona na konkretnych czynnościach nauczyciela.
Zalety tworzenia indywidualnego planu nauczania
Zaspokojenie indywidualnych potrzeb osoby.
Skupienie się na tych czynnościach, które w najwłaściwszy sposób umożliwiają samodzielność osoby.
Osoba nauczana czyje się wyróżniona, ponieważ nauczyciel zrobił coś specjalnie dla niej
Prowadzenie zajęć „jeden na jeden” nie wprowadza sytuacji krępującej dla ucznia.
Praca indywidualna daje lepsze efekty, gdyż nauczyciel całą swoją uwagę skupia na jednej osobie, łatwiej jest mu dostrzec postępy ucznia i korygować jego błędy.
Ważne jest pozytywne wzmacnianie osoby nauczanej, gdyż mobilizuje to do większego wysiłku.
1