Kukurydza zwyczajna (twarda, rogowa, szklista): rośliny słabiej ulistnione, rosną mniej bujnie i odznaczają się krótszym okresem wegetacji, warstwa bielma mączystego otoczona równą warstwą bielma rogowego, ziarniaki zaokrąglone, gładkie i błyszczące. Kukurydza pastewna (koński ząb)- bujny wzrost, długi okres wegetacji, duży plon świeżej i suchej masy, duży ziarniak w kształcie klinowatym, z charakterystycznym wgłębieniem w części wierzchołkowej, przypominający rejestr końskich zębów. Bielmo rogowe występuje tylko po bokach ziarniaka, podczas wysychania bielmo mączyste kurczy się powodując zapadanie się na wierzchołku ziarniaka, przez co powstaje wgłębienie. Kukurydza cukrowa: niski wzrost, intensywne krzewienie, krótszy okres wegetacji, ziarniaki mniejsze, szkliste, silnie marszczą się po wyschnięciu. Substancją zapasową bielma są amylodekstryny, nadający ziarniakom słodki smak. Używana wyłącznie w żywieniu ludzi, spożywana w europie głownie w postaci ziarna, a w obu amerykach w postaci pieczonych kolb. Kukurydza pękająca: ziarniaki drobne i twarde, wypełnione w większości bielmem twardym, silnie uwodnione bielmo mączyste znajduje się tylko w części trzyzarodkowej. W czasie podgrzewania ziarniaków wydobywa się z bielma mączystego para rozrywa okrywę, a bielmo wydostaje się na zewnątrz, zastygając w postaci białej, porowatej masy o dużych walorach smakowych (pop-corn).
Charakterystyka morfologiczna kukurydzy: System korzeniowy: najsilniej rozwinięty system korzeniowy ze wszystkich zbóż, korzeń zarodkowy, korzennie przybyszowe wyrastające z węzłów podziemnych. Korzenie przybyszowe także z dolnych węzłów nadziemnych (korzenie podporowe lub powietrzne). Łodyga: węzły i międzywęźla są wypełnione tkanką miękiszową, wysokość łodygi- odmiany uprawne w Polsce 2-3m. Najniższe około 1,5m są odmiany kukurydzy cukrowej. Z najniżej położonych węzłów podziemnych mogą wyrastać pędy boczne, zwane pasierbami. Ich tworzenie się jest niepożądane, gdyż osłabiają one pęd główny powodując też nierównomierne dojrzewanie kolb. Kukurydza to roślina jednopienna rozdzielnopłciowa. Kwiatostan męski: duża wiecha na wierzchołku łodygi. Na licznych jej rozgałęzieniach są osadzone parami dwukwiatowa kłoski. Kwiatek: trzy długie, wiotkie i nitkowate pręciki oraz silnie zredukowany słupek. Kwiatostan żeński: kolba osadzona na kącie liścia na skróconym pędzie, zwanym osadką kolbową. Z węzłów osadki liście okrywające kolbę- koszulki. Na grubiej osi (rdzeń lub kaczan), w rzędach kłoski żeńskie- dwukwiatowe, płodny jest tylko kwiatek górny. Płodny kwiatek żeński- silnie rozwinięty słupek i zredukowane pręciki. Długość szyjki słupka, zakończona dwudzielnym znamieniem, od 20 do ponad 60 cm. W czasie kwitnienia szyjki wysuwają się z okrywających Kolbe koszulek, tworząc na szczycie kolby charakterystyczna jedwabistą miotełkę. Owoc: ziarniak (kulisty, owalny, klinowaty lub kanciasty), powierzchnia- gładka lub pomarszczona, barwa- biała, żółta, czerwona lub brunatna. MTN odmian uprawnych w Polsce od 250 d0 350 gramów. Budowa kolby kukurydzy: znamiona słupków, rdzeń kolbowy, liście okrywające kolbę (koszulki), węzeł, międzywęźle, węzeł łodygi (kolanko), międzywęźla łodygi. Budowa ziarna kukurydzy: okrywa owocowo-nasienna, węzeł komórek aleuronowych, bielmo mączyste miękkie, bielmo mączyste twarde, zawiązki pędu, zawiązki liści, korzonek zarodkowy, korzenie przybyszowe. Szczególne wymagania kukurydzy: należy do roślin dnia krótkiego, gdy dni są długie, okres wegetacji znacznie się wydłuża, głównie na skutek przedłużenia się rozwoju wegetatywnego od kiełkowania do kwitnienia, należy do roślin ciepłolubnych, szybko kiełkuje w temperaturze powyżej 10 C, a w dalszych fazach najlepiej rozwija się powyżej 16 C. w temperaturach niższych kiełkowanie i wschody są opóźnione, nierówne i niepełne. Jest rośliną światłolubną, najlepiej rośnie i rozwija się w warunkach dobrego naświetlenia. Jej duża produktywność, wyraża się obfitymi plonami, jest rezultatem intensywnej asymilacji typu C4, która przebiega przy dobrym naświetleniu, w odpowiednio wysokich temperaturach i przy dużym stężeniu CO2 w powietrzu. Charakterystyka mieszańców kukurydzy: wyższe o 15-20% plony nasion, wysokie i równomierne osadzanie kolb, łatwe wydobywanie kolb z koszulek, dobra wymłacalność ziarna, mniejsza skłonność do wylegania, mniejsza podatność na choroby i szkodniki. Najważniejszą cechą mieszańców kukurydzy jest ich wczesność określana liczba FAO (zawsze trzycyfrowa): 1cyfra: oznacza podstawową klasę wczesności, 2 cyfra oznacza stopień wczesności w danej klasie, 3 cyfra oznacza barwę ziarniaka: 0 i parzyste- żółte, nieparzyste- biała. Skład FAO w Polsce: do 220- odmiany wczesne i bardzo wczesne, 230-250- odmiany średnio-wczesne, 260-300- odmiany średnipóźnie. Znaczenie gospodarcze kukurydzy: wszechstronność użytkowania: cele pastewne, spożywcze oraz przemysłowe, pasza energetyczna (ziarno, kiszonka z całych roślin, kiszonka z kolb, zielonka): żywienie wszystkich gatunków zwierząt, białko kukurydzy, zeina: niska wartość biologiczna- mała zawartość aminokwasów egzogennych (lizyna i tryptofan). Rejony uprawiania kukurydzy: Rejon I- południowo-zachodni i południowo-wschodni, kukurydzę można uprawiać zarówno na ziarno, CCM, jaki i na kiszonkę z całych roślin. Uprawa na ziarno, CCM- domiany FAO od 270, uprawa na kiszonkę- odmiany FAO od 300. Rejon II- środkowy: uprawa na ziarno i CCM- odmiany FAO os 240, uprawa na kiszonkę- odmiany FAO od 280. Mniej pewne dojrzewanie i mniejszy zakres użytkowania. Rejon III- północny i podgórski: na ziarno mieszańce do 220 fao, na kiszonkę wczesne i średniowczesne (220-240).
Rośliny oleiste uprawiane w Polsce: Do produkcji olejów jadalnych: rzepak ozimy, jary, słonecznik oleisty, soja, Do celów technicznych: len oleisty, lnianka (oleje lakiernicze), rzepak ozimy, jary (biopaliwa, środki piorące), rzepik ozimy, katran abisyński, rzodkiew oleista- alternatywne, Specjalnego przeznaczenia: mak, dynia oleista- farmaceutyczne, cukiernicze, gorczyca biała, sarepskai czarna pieprzyca (rzeżucha)- przyprawy. Przemysłowe zastosowanie olejów: Rzepka- olej paliwowy, środki smarne, oleje hydrauliczne do zwrotnic, silnikowe do dwutaktów, adiuwanty, farby, lakiery, detergenty. Len- kwas linolowy, lakiery, farby, linoleum, stabilizacja PCV, kity, tworzywa. Soja- farby, lakiery, rozmiękczacie, mydło, stabilizatory PCV, środki smarne, Mak- wysokojakościowe farby malarskie. Tłuszcze roślinne- mieszanina estrów gliceryny i wyższych kwasów tłuszczowych. Podział tłuszczów ze względu na konsystencję: STAŁE- występują w roślinach klimatu gorącego, w ich składzie przeważają kwasy nasycone o pojedynczych jednowartościowych wiązaniach (stearynowy, palmitynowy). PÓŁSTAŁE, CIEKŁE- oleje: przeważają w roślinach strefy klimatu umiarkowanego, w ich składzie przeważają kwasy nienasycone o podwójnych wiązaniach ( oleinowy, linolowy, linolenowy, erukowy). Podstawowe stałe tłuszczowe charakteryzujące jakość tłuszczu: Liczba jodowa- ilość jodu w gramach, potrzebna do nasycenia podwójnych wiązań w 100g oleju. Im większa liczba jodowa tym lepiej on schnie. Oleje roślinne dzieli się na 3 grupy: nieschnące- o liczbie jodowej powyżej 85, półschnące- o liczbie jodowej 85-130, schnące- o liczbie jodowej powyżej 130. Liczba kwasowa- liczba miligramów wodorotlenku potasu potrzebna do zobojętnienia wolnych kwasów tłuszczowych w 1g tłuszczu. W nasionach niedojrzałych i długo przechowywanych wartość liczby kwasowej jest wysoka. Tłuszcz surowy: tłuszcz właściwy, tłuszczowce złożone (fosfolipidy, glukolioidy), wolne kwasy tłuszczowe, gliceryna, inne związki (barwniki). Kwasy tłuszczowe majce szczególne znaczenie żywieniowe: OLEINOWY: łatwo przyswajany przez organizm ludzki, oleje zawierające ten kwas są łatwiej trawione i przyswajane. LINOLOWY I LINOLENOWY: należą do tzw. NNKT i nie są syntetyzowane prze organizmy ludzki i zwierząt, zapobiegają miażdżycy. ERUKOWY- szkodliwy, niepożądany w żywieniu zwłaszcza organizmów młodych, przydatnych do celów technicznych. Nasiona rzepaku ozimego zawierają w suchej masie: 40-49% tłuszczu, 20-25% białka, 6-7% włókna, 4-6% popiołu, 18-22% bezazotowych związków wyciągowych (cukrowce, fenole, garbniki, fityny i fityniany, glukozynolanny). Kwas erukowy: kwas tłuszczowy C22:1, szkodliwy dla zdrowia, powoduje uszkodzenia mięśnia sercowego, zaburzenia w metabolizmie tłuszczów. Zawartość w odmianach tradycyjnych ok. 52%. Zawartość o odmianach ulepszonych do 2%. Glukozynolwny (tioglikozydy): glukonapina, progoitryna: występuje głownie w zarodku, masie nadziemnej, korzeniach, są to związki siarkowe, które pod wpływem mirozynazy (enzymu uwalniającego się podczas uszkodzenia nasion- zbiór, omłot, mielenie) w obecności wody ulegają enzymatycznej hydrolizie. Pochodne glukozynolanów zakłócają zakłócają gospodarkę jodem, co powoduje wzrost tarczycy, uszkodzenie miąższu nerek i wątroby, zmniejszają smakowitość paszy. Zawartość w odmianach ulepszonych w 1g< 25 mikromoli. Związki fenolowe: Synapina- gorzki składnik rzepaku, obniża smakowitość, pobieranie paszy przez zwierzęta, ogranicza przyswajalność białka rzepakowego, uczestniczy w tworzeniu „krabiego” zapachu jaj i mięsa kur niosek. Taniny- zawarte głównie w okrywie nasiennej, tworzą kompleksy z białkami nie są trawione, co obniża przyswajalność białka. Grupy odmian rzepaku: Tradycyjne- o wysokiej zawartości kwasu erukowego i tioglikozydów. Pojedynczo ulepszone (jednozerowe) `0”- o obniżonej zawartości kwasu erukowego, większej zawartości kwasów: oleinowych, linolenowych, linolenowego i kwasów nasyconych, co podnosi wartość odżywczą oleju. Podwójnie ulepszone (dwuzerowe) `00”- o obniżonej zawartość kwasu erukowego i tioglikozydów, surowiec do produkcji wartościowego oleju spożywczego i cennych pasz. Fazy rozwojowe roślin kapustowatych: 1.kiełkowanie i wschody, 2 formowanie rozety liściowej, 3 formowanie łodygi, 4 pąkowanie i wzrost łodygi, 5 kwitnienie i formowanie łuszczyn, 6 formowanie nasion i dojrzewanie. Budowa owoców rzepaku: szypułka, zgrubiałe dno kwiatowe, łupiny owocowe, dziób, fałszywa przegroda, ramka, nasiona, nitki nasienne. Budowa nasiona rzepaku: okrywa nasienna, bielmo, liścienie, korzonek zarodkowy. Ocena łanu rzepaku wiosną: >50 roślin na 1 m2 stan przezimowania dobry, ok. 40 roślin na 1 m2 ale równomiernie rozmieszczone- stan dość dobry, 25-35 roślin na 1 m2 plantacja kwalifikuje się do zaorania, gdyż są nie dobrze rozmieszczone i równomiernie rozmieszczone wówczas plantacje można zostawić, uzyska się jednak niższy plon, <20 roślin na 1 m2 plantacje bezwzględnie zaorać. Objawy przemarznięcia rzepaku: Korzeń: miękki, skórka wraz z tkanką korkową odchodzi łatwo od rdzenia, z chwilą ocieplania rośliny zaczynają gnić wydzielając charakterystyczny zapach śledziowy bądź gnijącej kapusty, jeśli przemarzły tylko korzonki boczne roślina może się zregenerować. Część nadziemna: (pąk wierzchołkowy, łodyga, szyjka korzeniowa)- miękkie, skórka po otarciu ręką schodzi, młode liście tracą intensywny kolor i stają się szarozielone, jeśli przemarzł pąk wierzchołkowy, a szyjki i korzenie są zdrowe, to roślina może je utworzyć z pąków bocznych nowe pędy. Do roślin zdrowych zalicza się: rośliny z uszkodzonym pąkiem wierzchołkowym, lecz zdrową szyjką korzeniową i zdrowym korzeniem głównym. Rośliny z uszkodzonym korzeniem bocznym, uszkodzonym pąkiem wierzchołkowym, lecz zdrową korzeniową i zdrowym korzeniem głównym. Sposoby określania dojrzałość technicznej rzepaku do zbioru: pełna dojrzałość techniczna dla zbioru dwuetapowego: - do 10% nasion na pędzie głównym martwozielonych, pozostałe brunatnieją po bokach lub są już brunatne: brunatnienie zaczynają również nasiona z pędów bocznych, zawartość wody w nasionach ok. 40%, łuszczyny pożółkłe, łodygi bladozielone,
Fazy rozwojowe roślin kapustnych; - kiełkowanie i wschody -formowanie rozety liściowej -formowanie łodygi -pakowanie i wzrost łodygi -kwitnienie i formowanie łuszczyn -formowanie nasion i dojrzewanie
przebieg rozwoju rzepaku; -00 kiełkowanie- pobieranie wody przez nasiona, przemiany biochemiczne substancji zapasowych wzrost korzonka zarodkowego i łodyżki podliścieniowej rzepak kiełkuje epigeicznie. -10- wschody- pojawienie się młodszych siewek nad powierzchnia gleby, prostowanie kolanka podliścieniowego pojawienie się zawiązka pierwszego liścia -20-formowanie rozety- tworzenie kolejnych liści i ich wzrost w miarę rozwoju rozety najstarsze liście mogą żółknąć i odpadać, kolejne stadium rozwojowe następuje po wyodrębnieniu się ogonka najmłodszego liścia. -30- wegetatywny spoczynek roślin- ustanie wzrostu roślin w skutek trwałego obniżenia się średnich dobowych temperatur poniżej 5-6 stC. -40 formowanie łodygi -50- pąkowanie- pojawienie się paków kwiatowych na pędach głównych ponad okrywą liściową i ich rozwój i gwałtowny wzrost elongacyjny roślin i tworzenie rozgałęzień bocznych. -60- kwitnienie otwieranie się kolejnych kwiatków w gronach głównych bocznych ustawanie wzrostu elongacyjnego łodyg i pasów bocznych, formowanie łuszczyn -70-formowanie nasion- przyrost masy łuszczyn i nasion oraz zmiany zawartości chlorofilu i łodygi zaczynają blednąć, liście żółkną i odpadają -80- dojrzewanie- łuszczyny i nasiona stopniowo zmieniają barwę i dalszy ubytek wody z nasion i zakończenie gromadzenia substancji zapasowych rozkład chlorofilu, wysychanie łodyg , zamieranie wszystkich liści.
Ocena ładu rzepaku w okresie późnej jesieni; 1.obsada 80-120 roślin na 1m2 2.rozeta zwarta; -8-10 liści- stan b. dobry -6-7 liści- stan dobry -5-6 liści stan dostateczny -3-4 liście stan za słaby -2-3 stan zły 3.wyniesienie pąka wierzchołkowego ponad powierzchnię ziemi poniżej 3-4cm 4.szyjka korzeniowa gruba 5-6mm średnicy
ocena łanu rzepaku wiosną; ->50 roślin na 1m2- stan przezimowania dobry -około 40 roślin na 1m2 ale równomiernie rozmieszczonych stan dość dobry -25-35 roślin na 1m2 plantacja kwalifikuje się do zaorania gdy rośliny są dobrze rozrośnięte i równomiernie rozmieszczone wówczas plantacje można zostawić -<20 roślin na 1m2 plantacje bezwzględnie zaorać.
Objawy przemęczenia rzepaku; -korzeń; *miękki skórka z tkanką korkową odchodzi łatwo od rdzenia z chwilą ocieplenia rośliny zaczynają gnić wydziela się charakterystyczny zapach śledziowy bądź gnijącej kapusty *jeśli przemarzły tylko korzonki boczne roślina może się zregenerować
-części nadziemne *miękka skórka po otwarciu ręką schodzi, młode liście tracą intensywny kolor, stają się szarozielone *jeśli przemarzł pąk wierzchołkowy a szyjka i korzenie są zdrowe to tylko roślina może utworzyć z pąków bocznych nowe pędy.