Praca projektowa Luty 2002

Wykonał:

Temat 58:

Wyjaśnij, dlaczego w niektórych gałęziach duże przedsiębiorstwa mogą produkować taniej niż małe. Podaj kilka przykładów takich gałęzi. W jakich gałęziach może być odwrotnie? Podaj przykłady.

Jednym z najbardziej popularnych pojęć w Polsce stało się pojęcie przedsiębiorstwa. W Małej Encyklopedii Ekonomicznej pojęcie firmy (przedsiębiorstwa) definiuje się jako nazwę przedsiębiorstwa przemysłowego, handlowego, usługowego lub innego, prowadzonego przez osobę prawną lub fizyczną. Składa się ona z nazwy osoby prawnej lub z imienia i nazwiska osoby fizycznej. Nazwa często bliżej określa formę oraz przedmiot prowadzonej przez przedsiębiorstwo działalności jest ona rejestrowana, a przyjęcie i używanie jej przez inne osoby chronione jest przez prawo.

Przedsiębiorstwo potocznie oznacza samą firmę. Entymonologicznie znaczenie tego słowa to zatwierdzenie, podpis, inaczej jest to nazwa, pod którą uczestnik rynku prowadzi swoje przedsiębiorstwo. Firma, jest jednym z najpoważniejszych pojęć z zakresu prawa handlowego, stąd dotyczy w naszym prawodawstwie jedynie spółek handlowych, wszystkie inne podmioty gospodarcze noszą nazwy wynikające z aktów o ich utworzeniu bez prawnej ochrony i zasad kształtowania ich nazw. Obserwujemy dziś na rynku polskim funkcjonowanie rozmaitych firm często o dziwnych nieraz powtarzających się nazwach. Można przyjąć, że pojęcie firmy odnosi się do przedsiębiorstwa prywatnego, którego właścicielem może być pojedyncza osoba fizyczna np.: handlowiec, rzemieślnik, przedstawiciel wolnego zawodu lub spółka.

Podział przedsiębiorstw według wielkości ujmowany, jest w światowej literaturze ekonomicznej niejednolicie. Według źródeł ame­rykańskich za przedsiębiorstwo małe uważa się firmę wytwórczą nie dominującą w swojej dziedzinie i zatrudniającą mniej niż 500 zatrudnionych. Firma taka powinna także zadeklarować swoją przy­należność do "small business". Podział ten staje się istotny z chwilą, gdy firma taka stara się o przyznanie specjalnych kredytów lub o uzyskanie pomocy rządowej. W praktyce amerykańskiej przyjmuje się, że firmy liczące do 250 zatrudnionych uznaje się jako przed­siębiorstwa małe, natomiast firmy zatrudniające więcej niż 1000 zatrudnionych jako przedsiębiorstwa duże. Firmy zatrudniające od 250- 1000 zatrudnionych zalicza się do małych lub dużych w zależności od gałęzi gospodarki. W innych krajach stosuje się również zróżnicowane przedziały zatrudnienia stanowiące podstawę, czyli małą firmę. W Wielkiej Brytanii i Szwajcarii uznaje się za małą, taką firmę, która zatrudnia nie więcej niż 100 pracowników, we Francji i Niemczech nie więcej niż 49, zaś w Turcji nie więcej niż 10 osób. Oznacza to, że pojęcie "mała Firma" jest pojęciem umownym i zależnym od stopnia rozwoju gospodarczego uprzemysłowienia. W Polsce do niedawna za małe przedsiębiorstwo przyjmowano jednostką o zatrudnieniu do 200 osób. Dziś ta gwarancja jest również w Polsce bardziej zróżnicowana. Aby scharakteryzować problem zróżnicowania firm według wielkości i uzyskiwanego obrotu posłużę się przykładem byłego RFN, gdzie podział ten jest trójstopniowy i wyróżnia się firmy małe, średnie oraz duże. Podział ten różnicuje firmy według wielkości, zależnie od liczby zatrudnionych, wielkości uzyskiwanego obrotu i branży, w jakiej firma działa. Podział na przedsiębiorstwa małe, średnie czy duże związany jest często z polityką gospodarczą państwa, według której szczególnie podlegają ochronie czy opiece firmy małe. W wielu krajach występują instrumenty zabezpieczające działalność tego typu firm. Do instrumentów takich zalicza się między innymi:

• programy finansowej pomocy rządowej dla małych firm,

• specjalne pożyczki na rekonstrukcję tych firm,

• preferencje kredytowe,

• preferencje w systemie podatkowym,

• subwencje i ulgi związane z inwestycjami tych przedsiębiorstw,

• regionalne fundusze wspierania małego biznesu,

• pomoc innowacyjna ( techniczno-technologiczna).

Jednakże taka pomoc dotyczy również dużych przedsiębiorstw, które np.: za to, iż zainwestują w rejonach o dużym procencie bezrobocia, a przez co stworzą dużo nowych miejsc pracy będą zwolnione z części podatków, czy też grunt, który będą musieli zakupić pod te inwestycje będzie po preferencyjnych cenach.

Właściciel firmy rozpoczynając działalność powinien zapoznać się z polityką gospodarczą i przemysłową państwa, aby dokonać trafnego wyboru obszaru działania własnej firmy czy też przyszłych kierunków inwestowania.

Wyrazem konkurencyjności firm jest między innymi podejmowanie się przez nie produkcji nowoczesnych wyrobów. Zgodnie z teorią cyklu produkcyjnego życia wyrobu łańcuch ten zaczyna się z momentem rozpoczęcia produkcji nowego wyrobu prowadzi przez etapy rozwinięcia produkcji, stabilizacji i wreszcie jej wygasania. W etapie stabilizacji produkcji opanowany zostaje proces produ­kcyjny, zdobyte jest wystarczające doświadczenie i proces zostaje tak zorganizowany, że koszty produkcji są minimalizowane. Efekt

taki może jednocześnie zachęcać innych wytwórców do podjęcia się produkcji tego wyrobu, korzystając z doświadczeń inicjatora. Etap stabilizacji produkcji, zwłaszcza przy jej dużej skali, daje prze­wagę przedsiębiorstwom dużym, zwłaszcza w przypadkach, gdy rozpo­częcie procesu wymaga dużych nakładów, stanowiących barierę dla małych firm. Nowoczesne elastyczne technologie produkcji pozwalają na ogromne skrócenie cyklu życiowego wyrobu zwłaszcza na etapach inicjacji i rozwinięcia produkcji. Rezultatem jest możliwość szyb­szego opanowania produkcji przez firmy włączające się w proces wytwa­rzania danego wyrobu i możliwości szybkiej substytucji tego wyrobu przez następną jego generacją, lub zupełnie nowy wyrób.

W ostatnich latach mieliśmy wiele okazji wglądu w ciekawe publikacje związane z nowoczesną techniką, fabrykami przyszłości, automatyzacją, robotyzacją itp. Proces bezpośredniej substytucji pracy ludzkiej operacjami wykonywanymi przez maszyny sięga już tak daleko, że obraz "fabryki bez ludzi" nie jest dzisiaj niczym, nad­zwyczajnym. Co więcej, proces ten trwa, o czym świadczą olbrzymie sumy wydatkowane na automatyzowanie linii produkcyjnych do wytwarzania zarówno nowych generacji wyrobów, jak i wyrobów od dawna wytwarzanych część nakładów kierowana jest nie na całkowitą wymianę urządzeń, lecz ich części (moduły), korzystając z elastyczności automatyzacji. Ponieważ są to zabiegi bardzo kosztowne, wielkość tych nakładów może być przesłanką do wniosku, że nowoczesna technika dostępna jest raczej dużym, zasobnym w kapitał przedsiębiorstwom.

Doskonałym przykładem może być tutaj przemysł ciężki.

W obszarze techniki dotychczasowej (standardowej) małe firmy mogą konkurować na bazie tego, że są "na miejscu" (są lokalne).Oferują dobrą obsługę, są otwarte na innowacje i szybko na nią reagują oraz, że ich oferta produkcyjna charakteryzuje się dużą różnorodnością, możliwością indywidualnego różnicowania wyrobów oraz, że ich wyroby mogą mieć charakter jednostkowy.

Doświadczenia przemysłów krajów wysoko rozwiniętych dowodzą, że i małe przedsiębiorstwa mogą wykorzystywać nowoczesną technologię, wyciągając z niej olbrzymie korzyści. Nie muszą one powielać metod adaptacji w sposób, w jaki to robią duże jednostki, lecz mogą wyko­rzystać nowoczesną technikę w skali i w sposób przynoszący im korzyści. Korzyści te wynikają głównie z elastyczności środków pracy, redukcji czasu przygotowawczo-zakończeniowego, płynności produkcji itp.

Te same korzyści mogą dotyczyć tak małych, jak i dużych przedsiębiorstw. Niektóre z nich uwidaczniają się w małych, a inne w dużych firmach.

Możliwość konkurowania dużych i małych przedsiębiorstw możemy rozważać także w aspekcie podziału przedsiębiorstw według kryterium typu produkcji. Wyróżniamy trzy podstawowe obszary odpowiadające procesom produkcji:

• masowa,

• małoseryjna,

• wielkoseryjna,

• średnioseryjna,

• jedno­stkowa,

Na jednym końcu będą, więc przedsiębiorstwa wytwarzające produkty na konkretne zamówienia i dla konkretnego odbiorcy, na drugim zaś wytwarzające wyroby masowe.

Firmy produkujące masowo dostarczają duże ilości mało zróżnicowanego wyrobu tzn. wytwarzają na wielką skalę wąski zakres produktów. Produkcja na wielką skalę ma na celu zmniejszyć koszty jednostkowe produkcji. Korzyści ze skali produkcji występują wtedy, kiedy długookresowe koszty przeciętne spadają wraz ze wzrostem rozmiarów produkcji. Stałe przychody ze skali pojawiają się wówczas, gdy długookresowe koszty przeciętne są stałe przy wzroście produkcji. Są 3 przyczyny występowania korzyści skali:

• koszty stałe rozkładają się na większą produkcję obniżając przeciętny koszt wytworzenia jednostki produktu,

• zwiększenie efektywności dzięki specjalizacji lub wprowadzeniu taśm montażowych,

• możliwość zastosowania nowoczesnych maszyn

Niekorzyści ze skali występują wtedy, kiedy długookresowe koszty przeciętne rosną wraz ze wzrostem produkcji. Niekorzyści te wynikają przede wszystkim z trudności zarządzania dużym przedsiębiorstwem, określa się je mianem menedżerskich niekorzyści skali. Duże firmy wymagają wielu szczebli zarządzania, a każdy z nich musi być odpowiednio zarządzany. Firma staje się zbiurokratyzowana, powstają problemy koordynacji pracy poszczególnych działów i z tego powodu może wystąpić wzrost kosztów przeciętnych. Niekorzyści mogą wystąpić także w niektórych przypadkach ze zwiększenia kosztów (np. w przemyśle górniczym-wydobywanie węgla z coraz to głębszych pokładów, co oczywiście oznacza wzrost nakładów).

Dobrym przykładem ilustrującym korzyści ze skali są: przedsiębiorstwa przemysłu cementowego, browarów, przemysł przetwórczy, oraz przemysł ciężki, a mianowicie lotniczy czy samochodowy, np. aby produkcja samochodów była opłacalna muszą być one produkowane na dużą skale, korzystając z nowoczesnych technologii (automatyzacja linii produkcyjnych, robotyzacja), bo nie opłacalne było produkować, czy inwestować w nowoczesne maszyny(komputery, roboty) czy linie montażowe, jeśli miałoby się wytwarzać 5 samochodów tygodniowo. Dzięki elastyczności automatyzacji firmy np. produkujące samochody mogą szybko reagować na potrzeby rynku, dostosowywać się do jego potrzeb czy nawet dokonywać doraźnych zmian, tzw. „Face Lifting” samochodów, czyli dosyć szybko zmieniać wygląd swoich produktów (unowocześniać go) w celu zwiększenia konkurencyjności wyrobów. Możliwe jest to tylko dzięki zastosowaniu dużej skali produkcji, która jednak wymaga dużych nakładów finansowych.

Natomiast przedsiębiorstwa charakteryzujące się produkcją małoseryjną mogą produkować ograniczoną liczbę pewnych wyrobów z możliwością ich indywidualnego różnicowania. Cechą produkcji małoseryjnej jest raczej niski stopień jej zorgani­zowania, co wynika z częstej zmiany zadań, konieczności doskonalenia procesu produkującego już w trakcie jego trwania, przezbrajania stanowisk itp. Nowoczesne technologie w dużym stopniu eliminują tę cechę, ponieważ wymuszają duży reżim technologiczny i organizacyjny. Umożliwia to małym firmom konkurowanie w zakresie kosztów, czasu wykonania i jakości. Jednocześnie, jak na to wskazują badania, duże przedsiębiorstwa wykazują inercję w stosowaniu dotychczasowej technologii, której poświęcono wiele czasu, i nakładów. Jednocześnie przedsiębiorstwa te wykazują pewien opór przed eksperymentowaniem z nowymi technologiami. Ułatwia to małym firmom szybsze wykorzystywanie wszystkich cech tych technologii.

Zaś wyrobami jednoseryjnymi zajmują się najczęściej firmy wytwarzające produkty artystyczne, i w większości są to firmy jednoosobowe. Przykładami tego typu przedsiębiorstw są: np. złotnicy, malarze, rzeźbiarze, fotograficy, czy nawet zakłady produkujące ekskluzywne zastawy porcelanowe. Ich produkcja nie jest nastawiona na ilość, na to by sprzedawać jak największą liczbę swoich wyrobów czy usług. Produkty tych firm, są jednoseryjne, czyli jednostkowe, indywidualne, charakterystyczne, jedyne w swoim rodzaju, a to, iż może je posiadać tylko bardzo wąskie grono osób, najczęściej tylko jedna podbija ich cenę, na tym oni bazują. Sprzedają swoje wyroby nie jako zwykłą rzecz materialną, lecz jako wyroby artystyczne, wkładają w nie swoją duszę, ceniona jest ich praca, styl, czy uzyskana renoma. Każdy przecież, wolałby mieć w domu na ścianie obraz jakiegoś słynnego malarza, artysty, niż jakiś tani masowej produkcji pejzaż. Dlatego ich wyroby są tak uznawane, a ich ceny dochodzą nieraz do gigantycznych kwot.

Znane są argumenty przemawiające za tym, że to raczej duże przed­siębiorstwa mogą w większym stopniu korzystać z nowoczesnych techno­logii. Wymienia się: po pierwsze: możliwość poniesienia wie­lkich nakładów na nowoczesne technologie, a także poniesienie kosztów ewentualnego niepowodzenia. Po drugie: mają one większe możliwości pozyskania liczby wysoko kwalifikowa­nych pracowników do wprowadzenia, obsługi i doskonalenia zaadapto­wanej technologii. Po trzecie: mogą one wytwarzać dużą ilość, by osiągnąć korzyść ekonomiczną.

Powyższe racje nie oznaczają jeszcze, że tylko duże przedsiębiorstwa mogą skutecznie adoptować nowoczesne technologie. Można, bowiem przytoczyć argumenty za tym, że i w małych jednostkach technologie takie mogą być z powodzeniem wykorzystywane. Poniżej przytaczam kilka takich właśnie argumentów.

Jako pierwszy wymienić należy zjawisko, które może być nazwane inercją organizacyjną. Wiele firm jest zbyt dużych, by wprowadzić dynamiczne zmiany, wymagające między innymi głębokich ingerencji w struktury organizacyjne. Jest to sprzeczne z cechami nowoczesnej techniki, polegającymi między innymi na skracaniu cyklu produkcyjnego życia wyrobów, czasów przygotowawczo-zakończeniowych itp. Małe firmy mogą, więc wykazać się tu przewagą, szybciej reagując na po­trzeby zgłaszane przez rynek. Drugiego argumentu należy doszukiwać się w konieczności planowania długookresowego w dużym przedsiębiorstwie, bowiem duże jednostki gospodarcze silniej są zmuszane do widzenia swojej produkcji w długim horyzoncie czasowym, z uwagi na ponoszone nakłady. Od tej konieczności są w jakimś sensie zwolnione małe przedsiębiorstwa, mogące produkować w małych seriach, przy którym obrót kapitałem jest szybszy. Nowoczesna technologia jest tutaj bardzo pomocna, bowiem przez swoją elastyczność i możność dostosowania komputero­wych systemów do zmiennych programów produkcyjnych może wykraczać poza sztywne czasowo ramy tych programów kolejnym argumentem może być kapitał, jaki należy zainwestować w planowane przedsięwzięcie. Ponieważ z działalnością dużej firmy wiążą się na ogół duże przedsięwzięcia idące w parze z dużymi nakładami, firmy te, zanim się na nie zdecydują, muszą mieć przekonanie o powodzeniu przedsięwzięcia. Już inwestując, duże firmy starają się utrzymać daną produkcję przez dłuższy czas. W tym aspekcie przewaga małych firm uwidacznia się ich konkurencyjnością.

Zamiast inwestować w opłacalną, ale i kapitałochłonną i o długim okresie zwrotu produkcję, albo w znaczny przyrost zdolności pro­dukcyjnej, jak to robią duże przedsiębiorstwa, małe przedsiębiorstwa skłonne są inwe­stować w produkcję przynoszącą szybki zwrot kapitału, wyższą jakość lub podobne przedsięwzięcia. Małe przedsiębiorstwa są ponadto już przyzwyczajone niejako do działalności w skali lokalnej. Adaptacja nowoczesnej techniki pomaga umocnić tę konkurencyjność w stosunkowo krótkim czasie. Wyposażone w nowoczesne technologie mogą one wypełnić lukę w potrzebach na określone dobro lub usługi, do których dostęp w przedsiębiorstwach dużych wymaga czasu i pokonania różnorodnych barier. Kolejnym argumentem może być większa możliwość przygotowania pracowników do posługiwania się nowoczesną techniką i wykorzysty­wania jej elastyczności, wynikające z większej stabilności kiero­wnictwa małego przedsiębiorstwa. Powołując się na badania prowa­dzone w USA w pewnej liczbie dużych przedsiębiorstw ich pracownicy, o stażu 15-20 lat pracy, co 2-3 lata mają nowego kierownika, z których każdy ma swój własny program prowadzenia firmy. Małe przedsiębiorstwa są zaś bardzo często kierowane przez ich założyciela. Znany styl jego pracy daje pracownikom większą szansę przyswojenia zautomatyzowanych technologii i możliwości wykorzystania tych umiejętności z momentem adaptacji nowej generacji technologii. Daje to, zatem większe prawdopodobieństwo skutecznego zastosowania tej tech­nologii. Można wreszcie przytoczyć argument bliższego kontaktu całej załogi małego przedsiębiorstwa z projektem adaptacji nowej technologii, wynikającego z mało rozbudowanej struktury takiego przedsiębiorstwa. Przyszli użytkownicy tej technologii są przez to wcześniej i chyba głębiej wciągnięci w istotę nowych metod produkcji, bardziej się z nią utożsamiając. Większość informacji zawartych w publikacji, dotyczących nowoczesnych technologii pro­dukcji odnosi się do przedsiębiorstw dużych. Jednak nowoczesne technologie wzbogacają potencjał zarówno dużych jak i małych przed­siębiorstw.

Nasuwa się wniosek, że w niektórych gałęziach przemysłu, małe przedsiębiorstwa mogą z powodzeniem konkurować z dużymi firmami i to na różne sposoby. Nieuzasadnione wydają mi się obawy wyrażane przez niektórych ludzi, że małe firmy są zbyt słabe, żeby mogły przetrwać, a nawet po­konać wielkie przedsiębiorstwa (np. produkcja jednoseryjna), jednakże należy dodać, iż w niektórych gałęziach przemysłu duże przedsiębiorstwa mają ogromną przewagę nad małymi firmami (np. przemysł ciężki). Wytwarzająca się również między nimi konkurencja, jest pożądanym zjawiskiem, gdyż prowadzi selekcję rynku eliminuje słabe przed­siębiorstwa, a dla konsumenta stwarza możliwość wyboru między wyrobami różnych przedsiębiorstw.

1

Szukasz gotowej pracy ?

To pewna droga do poważnych kłopotów.

Plagiat jest przestępstwem !

Nie ryzykuj ! Nie warto !

Powierz swoje sprawy profesjonalistom.

---