Ultradźwiękami nazywa się drgania mechaniczne o częstotliwości przekraczającej granicę słyszalności ucha ludzkiego. W lecznictwie znajdują najczęściej zastosowanie ultradźwięki o częstotliwościach 800, 1000 i 2400 kHz. Uważa się, że skuteczność terapeutyczna ultradźwięków zależy od prawidłowego ustalenia wskazań do ich stosowania, doboru właściwej dawki oraz metody aplikacji.
Wskazania. Ultradźwięki stosuje się w leczeniu wielu chorób. Przeciwwskazania do stosowania ultradźwięków obejmują:
nowotwory i stany po ich operacyjnym usunięciu,
ciążę,
czynne procesy gruźlicze,
skazy krwotoczne,
niewydolność krążenia, zaburzenia rytmu serca,
wszczepienie sztucznego rozrusznika serca,
zaburzenia ukrwienia obwodowego,
zakrzepowe zapalenie żył,
Helioterapia
Helioterapią nazywa się wykorzystanie do celów leczniczych promieniowania słonecznego.Słońce, najbliższa naszej planety gwiazda, jest potężnym źródłem promieniowania elektromagnetycznego i korpuskularnego. Całkowita energia wypromieniowana przez Słońce w czasie jednej sekundy wynosi 3,9 • 1033 ergów. Jest to główne źródło energii docierającej do Ziemi i warunkujące istnienie na niej życia. Energia promieniowania słonecznego od niepamiętnych czasów jest wykorzystywana przez człowieka w celach leczniczych.
Ziemi ulega zmianie w zależności od:
pory roku i dnia,
wysokości nad poziomem morza,
zachmurzenia oraz zawartości w powietrzu pary wodnej i pyłów.
Wskazania:
Promieniowanie słoneczne wykorzystuje się w leczeniu gruźlicy kostno-stawowej, gruźlicy dróg moczowych, gruźlicy węzłów chłonnych, przewlekłych stanów zapalnych stawów, przewlekłych nieżytów górnych dróg oddechowych, łuszczycy, czyraczności, trądziku pospolitego oraz zaburzeń wzrostu kości u dzieci.
Przeciwwskazania: Nie wolno stosować kąpieli słonecznych w gruźlicy płuc, niewydolności krążenia, w stanach nowotworowych, skłonności do krwawień z narządów wewnętrznych, nadczynności gruczołu tarczowego oraz zaawansowanej miażdżycy
Światłolecznictwo jest działem fizykoterapii, w którym wykorzystuje się promieniowanie podczerwone, widzialne oraz nadfioletowe. Stąd do światłolecznictwa zalicza się również wykorzystanie do celów leczniczych promieniowania słonecznego, czyli helioterapię. Nazwa światłolecznictwo nie jest ścisła, ponieważ pojęcie światła odnosi się wyłącznie do promieniowania wywołującego u ludzi i zwierząt wrażenia świetlne. Wrażeń tych nie wywołuje np. promieniowanie podczerwone (ani też nadfioletowe), będące niewidzialnym rodzajem promieniowania elektromagnetycznego, czyli tej samej natury, co promieniowanie w paśmie wywołującym wrażenie świetlne.
Promieniowanie podczerwone jest promieniowaniem niewidzialnym, umiejscowionym w widmie promieniowania elektromagnetycznego między czerwienią widma światła widzialnego a mikrofalami. Jest ono emitowane przez rozgrzane ciała. W lecznictwie wykorzystuje się promieniowanie podczerwone o długości fali od 770 do 15 000 nm.
Promieniowanie widzialne jest promieniowaniem o długości fali od 400 do 760 nm, wywołującym u ludzi i zwierząt wrażenia świetlne. W widmie promieniowania elektromagnetycznego jest ono umiejscowione między promieniowaniem nadfioletowym a promieniowaniem podczerwonym.
Promieniowanie nadfioletowe jest promieniowaniem niewidzialnym o długości fali od 100 do 400 nm. W widmie promieniowania elektromagnetycznego umiejscowione jest ono bezpośrednio za obszarem fioletu widma widzialnego. Do celów leczniczych stosuje się promieniowanie nadfioletowe o długości fali od 200 do 380 nm. Umiejscowienie wymienionych rodzajów promieniowania w widmie promieniowania elektromagnetycznego przedstawia
Natryskiem nazywa się zabieg wodoleczniczy, w którym zasadniczy wpływ wywiera ciśnienie i temperatura uderzającego w ciało jednego lub wielustrumieni wody.
W wodolecznictwie stosuje się natryski ruchome, stałe i parowe.
Natryski ruchome. Do tej grupy zalicza się natryski polegające na działaniu ruchomego, różnie ukształtowanego strumienia wody na odpowiednie okolice ciała osoby stojącej w odległości 3-4 m od katedry natryskowej.
Natrysk biczowy (natrysk skupiony). Strumień wody wydobywający się pod znacznym ciśnieniem (152 - 304 kPa — 1,5-3 atm) z węża gumowego, zakończonego odpowiednią nasadką, o średnicy otworu ok. 1 cm, może być okresowo przerywany, co powoduje działanie zbliżone do uderzeń bicza. Natrysk biczowy wykonuje się zwykle wodą chłodną lub o temperaturze zmiennej.
Natrysk wachlarzowy. Dzięki zastosowaniu specjalnej nasadki z odpowiednio ukształtowaną szczeliną uzyskuje się strumień wody w formie wachlarza. Oddziaływanie mechaniczne na skórę osoby poddanej temu zabiegowi jest słabsze w porównaniu z wymienionymi wyżej natryskami.
Kąpielą nazywa się postępowanie, w którym całe ciało lub jego część pozostaje przez określony czas zanurzone w ośrodku o odpowiedniej temperaturze.
Kąpiel zimna. Temperatura wody od 8 do 20°C. Czas trwania kąpieli od kilku sekund do 1 minuty, w zależności od stanu ogólnego i samopoczuciachorego.
Kąpiel chłodna. Temperatura wody od 20 do 27°C. Czas trwania kąpieli 5-15 minut. Kąpiele zimne i chłodne wykonuje się w specjalnych wannach, zwykle drewnianych, lub basenach. W czasie kąpieli chory powinien wykonywać energiczne ruchy i rozcierać ciało w celu przyśpieszenia odczynu naczyniowego.
Wskazania. Choroby przemiany materii — otyłość, cukrzyca.
Przeciwwskazania. Choroby serca i naczyń, choroby nerek, niedokrwistość, nerwice, nerwobóle.
Kąpiel letnia. Temperatura wody od 28 do 33°C. Czas kąpieli 10-20 minut.
Wskazania. Kąpiele letnie wykonuje się w stanach podciśnienia tętniczego, dychawicy oskrzelowej, niektórych chorobach układu nerwowego, w stanach nadmiernej pobudliwości.
Kąpiel ciepła. Temperatura wody od 34 do 37°C. Czas kąpieli 10-30 minut.
Wskazania. Kąpiele ciepłe wykonuje się zwykle jako zabieg higieniczny, stosuje się je również w stanach wzmożonej pobudliwości, bezsenności, w niektórych chorobach skóry.
Kąpiel kinezyterapeutyczna. W kąpieli tej wykorzystuje się odciążające i oporowe działanie wody.
Półkąpiele:
Półkąpiel ciepła. Temperatura wody wynosi na początku zabiegu 32-34°C. Woda powinna sięgać choremu do pępka, gdy chory siedzi w wannie. Przed rozpoczęcie kąpieli chory zmywa twarz i klatkę piersiową zimną wodą. Następnie wchodzi do wanny, zanurza się na krótko w wodzie po szyję i przyjmuje pozycję siedzącą. W czasie zabiegu kąpielowy kilkakrotnie polewa wodą plecy i kark chorego. Przy użyciu węża gumowego wpuszcza się następnie do wanny zimną wodę, aby obniżyć temperaturę wody kąpielowej o 4- 5°. Ochłodzoną wodą polewa się ponownie chorego. Czas zabiegu wynosi nie więcej niż 4-5 minut. Po wyjściu chorego z wody wyciera się go ogrzanym ręcznikiem kąpielowym.
Wskazania. Nerwice i psychonerwice oraz organiczne schorzenia układu nerwowego.
Półkąpiel gorąca. Wykonuje się ją w podobny sposób. Temperatura wody wynosi 38-42°C, a czas zabiegu — 10-15 minut.
Wskazania. Przewlekłe schorzenia gośćcowe, nerwobóle, przewlekłe stany zapalne narządów rodnych oraz układu moczowego.
Przeciwwskazania. Półkąpieli gorących nie wykonuje się u osób wyniszczonych i w wieku starczym.
Wodolecznictwo, zwane również hydroterapią, jest działem lecznictwa fizykalnego, w którym wykorzystuje się oddziaływanie wody na ustrój. Właściwości fizyczne wody czynią ją szczególnie przydatną do tych celów. Może być ona stosowana we wszystkich trzech jej stanach skupienia, a mianowicie: cieczy, lodu oraz pary wodnej.
Wpływ zabiegów wodoleczniczych na ustrój:
Wpływ bodźców termicznych na ustrój zależy od następujących czynników:
natężenia bodźca termicznego, które określa różnica między temperaturą wody a temperaturą ustroju,
okoliczności fizycznych towarzyszących oddziaływaniu na ustrój bodźca termicznego,
możliwości termoregulacyjnych ustroju,
czasu działania bodźca,
zmiany natężenia bodźca w czasie,
powierzchni, na którą działa bodziec termiczny,
właściwości fizycznych środowiska, które wchodzi w bezpośredni kontakt ze skórą.
Zabiegi cieplne przy użyciu parafiny
Parafinę przygotowuje się w specjalnej, tzw.parafinowej kuchni. Składa się ona ze zbiornika na parafinę oraz elektrycznego urządzenia ogrzewczego z układem termoregulacyjnym, umożliwiającym utrzymywanie stałej, odpowiedniej temperatury. W celu nadania parafinie właściwości plastycznych do 20 kg roztopionej parafiny stałej dodaje się 1l parafiny ciekłej (paraffinum liquidum). Parafinę można używać wielokrotnie po oczyszczeniu i wyjałowieniu w temperaturze do 100°C. W warunkach domowych parafinę do zabiegów przygotowuje się w naczyniu zanurzonym w kąpieli wodnej.
Skutki lecznicze zabiegów parafinowych:
Są związane z właściwościami fizycznymi parafiny. Dzięki dużej pojemności cieplnej i ograniczonemu przewodnictwu cieplnemu utrzymuje ona długo ciepło i wolno oddaje je otoczeniu. Wykazuje ona również przy stygnięciu właściwość zmniejszania swej objętości o 10-20% i w związku z tym warstwa parafiny, obejmująca np. kończynę, wywiera na nią ucisk, który dodatkowo zwiększa się przy wzroście objętości przegrzanej w czasie zabiegu kończyny. Właściwość ta z jednej strony zwiększa przekazywanie tkankom ciepła, z drugiej zaś - dzięki uciśnięciu naczyń skórnych —zmniejsza odprowadzanie ciepła z prądem krwi. Temperatura skóry pod okładem waha się od 39 do 41°C i jest optymalna dla wzmożenia aktywności procesów przemiany tkankowej. Bezpośrednio po zdjęciu okładu parafinowego skóra jest spocona, blada i gorąca, po czym szybko ulega zaczerwienieniu w wyniku roszerzenia naczyń. Właściwości fizyczne parafiny sprawiają, że zabiegi wykonane przy jej użyciu usprawniają krążenie w naczyniach włosowatych skóry, wzmagają procesy utleniania tkankowego i ułatwiają resorpcję i wydalanie z tkanek toksycznych produktów procesu zapalnego.
Wskazania:
Nie odbiegają one od ogólnie przyjętych zasad stosowania ciepła. Zabiegi parafinowe są jednak szczególnie przydatne w leczeniu stanów zapalnych stawów i tkanek miękkich kończyn, których kształt umożliwia wykorzystanie ucisku występującego w czasie stygnięcia parafiny. Jest to zabieg fizykalny powszechnie stosowany zarówno do celów higienicznych, jak i leczniczych. Jest on również bardzo chętnie stosowany w odnowie biologicznej. Sauna jest kąpielą w gorącym powietrzu o nieznacznej wilgotności, w którym okresowo występuje jej krótkotrwałe zwiększenie. W czasie tej kąpieli stosuje się również niskie temperatury do chłodzenia ciała zimną wodą i powietrzem. Omawiany zabieg ciepłoleczniczy stanowi szczególny rodzaj kąpieli, w której oprócz odgrywających podstawową rolę zmian temperatury występują również zmiany wilgotności powietrza, natężenia pola elektrycznego oraz obniżone ciśnienie parcjalne tlenu.
Zabiegi ciepło lecznicze Metody lecznicze, w których wykorzystuje się bodźce cieplne, znajdują szerokie zastosowanie w fizykoterapii i balneoterapii.
Łaźnia sucha szafkowa Zabieg wykonuje się w specjalnej szafce drewnianej, w której znajduje się chory, natomiast jego głowa pozostaje na zewnątrz. Powietrze ogrzewane jest grzejnikami elektrycznymi do temperatury od 60 do 80°C. Czas zabiegu wynosi 15-20 min.
Łaźnia sucha rzymska Do wykonywania tego zabiegu służy specjalnie przystosowane pomieszczenie, w którym powietrze ogrzewa się do temperatury 40-60°C, za pomocą piecyków lub grzałek elektrycznych. Drewniane ławy, usytuowane schodkowato, umożliwiają osobie nagrzewanej dobór właściwej temperatury powietrza, która zależy od poziomu (wysokości) ławy. W pomieszczeniu znajduje się instalacja z zimną wodą, służąca do zmywania twarzy i wykonywania zimnych okładów na okolicę serca. Po zakończeniu zabiegu chorego poddaje się letniej kąpieli.
Promieniowanie
Zgodnie z prawem Stefana-Boltzmanna każde ciało o temperaturze wyższej od zera bezwzględnego jest źródłem promieniowania elektromagnetycznego, którego ilość jest wprost proporcjonalna do czwartej potęgi jego temperatury w skali Kelvina. Długość fali promieniowania emitowanego przez ogrzane ciało jest zgodnie z prawem Viena odwrotnie proporcjonalna do jego temperatury bezwzględnej. Intensywność wymiany ciepła drogą promieniowania między dwoma ciałami o różnych temperaturach zależy od ich temperatury bezwzględnej, rodzaju, wielkości i położenia.
Wpływ bodźców cieplnych na organizm zależy od następujących czynników:
natężenia bodźca, tzn. różnicy między temperaturą bodźca a temperaturą organizmu
okoliczności fizycznych towarzyszących oddziaływaniu ciepła,
możliwości termoregulacyjnych ustroju,
czasu działania bodźca,
zmiany natężenia bodźca w czasie,
powierzchni ciała, na którą działa bodziec cieplny,
właściwości fizycznych środowiska wchodzącego w bezpośredni kontakt ze skórą
Leczenie ciepłem, czyli ciepłolecznictwo, polega na dostarczeniu do ustroju energii cieplnej, głównie drogą przewodzenia i przenoszenia. Przyjęcie takiej definicji w sposób naturalny odróżnia zabiegi ciepłolecznicze od innych zabiegów fizykalnych, polegających również na przekazywaniu ciepła, np. drogą promieniowania jak to następuje w wypadku stosowania promieniowania podczerwonego — lub na wytwarzaniu ciepła wewnątrz tkanek, np. przez pola elektromagnetyczne wielkiej częstotliwości czy ultradźwięki.