Ubezpieczenia 13.02.2010 r.
Literatura:
„Podstawy ubezpieczeń” tom I „Mechanizmy i funkcje” praca zbiorowa pod red. Jana Monkiewicza;
„Ubezpieczenia gospodarcze” praca zbiorowa pod red. Tadeusza Sangowskiego;
„Ubezpieczenia” praca zbiorowa pod red. Wandy Sułkowskiej;
akty normatywne, ustawa o ubezpieczeniach obowiązkowych, ubezpieczeniowym funduszu gwarancyjnym oraz polskim biurze ubezpieczycieli, ustawa o działalności ubezpieczeniowej;
Kodeks cywilny (część dotycząca ubezpieczeń).
Egzamin: wymagane zaliczenie, możliwa zerówka. Test wielokrotnego wyboru.
Ryzyko jest czymś obiektywnym, skorelowanym subiektywną niepewnością. Czyli jest coś obiektywnego i zostało to nazwane ryzykiem. Jeżeli mówimy o czymś subiektywnym nazywamy to niepewnością. Knight stwierdził natomiast, że jeśli jest znany stopień niepewności przestaje ona być niepewnością i staje się ryzykiem.
Niepewność możemy podzielić na:
mierzalną;
niemierzalną.
Niepewność mierzalna to właśnie ryzyko. Możemy zatem stwierdzić, że ryzyko jest szczególnym rodzajem niepewności takim mianowicie, który daje się zmierzyć przy pomocy metod matematyczno - statystycznych. Ma tutaj zastosowanie teoria prawdopodobieństwa. O ryzyku powiemy wtedy, jeśli w tej niepewnej rzeczywistości jesteśmy określić, jakie sytuacje w przyszłości wystąpią (z jakim prawdopodobieństwem ta sytuacja wystąpi - np. orzeł i reszka. Jesteśmy w stanie określić sytuacje wystąpienia - 50%).
W teorii ubezpieczeń pojęcie ryzyka występuje co najmniej w ośmiu znaczeniach, a mianowicie jako:
możliwość zdarzenia powodującego stratę;
prawdopodobieństwo nastąpienia tego zdarzenia;
przedmiot, lub grupa przedmiotów, które narażone są na stratę (ryzykiem jest więc budynek, zwierzę, urządzenie, kredyt);
zdarzenie, które tę stratę wyrządza (pożar, huragan, powódź, gradobicie, nieszczęśliwy wypadek, bankructwo);
możliwość lub prawdopodobieństwo subiektywnego powiększenia straty wynikającej z jakiegoś niebezpieczeństwa (hazard);
możliwa wielkość straty, na którą narażone są osoby lub mienie;
zróżnicowanie (fluktuacja) możliwych strat;
niepewność dotyczącą strat (niepewność lub wątpliwości co do możliwości przewidzenia przyszłości).
Ryzyko jest to niepewność co do nastąpienia określonego zdarzenia w warunkach istnienia dwóch lub więcej możliwości. Ryzykiem określa się ubezpieczoną osobę lub przedmiot.
Ryzyko występuje pod różnymi postaciami. Podział ryzyka:
finansowe i niefinansowe;
statyczne i dynamiczne;
czyste i spekulatywne;
fundamentalne i partykularne;
osobowe i majątkowe.
Ryzyko finansowe i niefinansowe
Ryzyko finansowe da się wyrazić przy pomocy pieniądza (parametrów finansowych) w przeciwnym przypadku mówimy o ryzyku niefinansowym.
Ryzyko statyczne i dynamiczne
Ryzyko będące konsekwencja czy rezultatem zmian jest to ryzyko dynamiczne. Istnieją takie ryzyka, które nie wywołują żadnych zmian, takie rodzaje ryzyka nazywamy ryzykiem statycznym.
Ryzyko czyste i spekulatywne
Mówimy o występowaniu czystego, czyli istniejące z natury rzeczy jeśli jego realizacji może towarzyszyć tylko strata (pożar). Ryzyko spekulatywne występuje wówczas, gdy konsekwencją jego realizacji jest alternatywa albo osiągnięcie zysku albo poniesienie straty (gra na giełdzie).
Ryzyko fundamentalne i partykularne
Ten podział jest dość skomplikowany ponieważ u jego podstaw są aż trzy kryteria. Mianowicie dokonuje się wydzielenia ryzyka fundamentalnego i partykularnego ze względu na:
kryterium ilościowe;
kryterium jakościowe, dotyczy możliwości kontroli ryzyka;
kryterium źródła ryzyka.
Ryzykiem fundamentalnym określa się ryzyko, które ma wpływ na dużą liczbę podmiotów, często całe społeczeństwa. Jest to takie ryzyko które pozostaje poza kontrola, nawet częściowo pojedynczych podmiotów a jego źródłem są przyczyny ekonomiczne, społeczne, polityczne, chociaż może być również rezultatem działania sił przyrody, np. powódź, huragan.
Ryzyko partykularne to takie ryzyko, które ma wpływ na pojedyncze podmioty, w skali indywidualnej. Można go częściowo kontrolować, a jego źródło tkwi najczęściej w aktywności poszczególnych podmiotów. Chociaż może też wynikać z przyczyn od jednostek niezależnych, np. ryzyko kradzieży, oszustwa.
Ryzyko osobowe i majątkowe
Ten podział ma podstawowe znaczenie z punktu widzenia prawnej systematyki ubezpieczeń. Ryzyka osobowe to są takie ryzyka, które powodują uszczerbek w dobrach osobistych człowieka, np. zdrowie, życie, zdolność do pracy.
Ryzyko majątkowe tak jak sama nazwa wskazuje związane są z wszelkiego rodzaju mieniem. To mienie może być w różny sposób dzielony: majątek trwały, obrotowy.
Elementem ryzyka majątkowego jest ryzyko rzeczowe. Ryzyko rzeczowe występuje wtedy kiedy określona rzecz narażona jest na zniszczenie. Ryzyko rzeczowe jest tylko jednym z elementów ryzyka majątkowego. Elementem ryzyka majątkowego są również wierzytelności, ryzyko związane z jednej strony z prawami majątkowymi, z drugiej strony ryzyko związane z zobowiązaniami majątkowymi.
Zarządzanie ryzykiem jest procesem, na który składają się kilka etapów:
identyfikacja ryzyka - polega na określeniu możliwych sytuacji zdarzeń, działań mogących spowodować albo zwiększyć szkody;
oszacowanie ryzyka - określenie zagrożonego majątku;
kontrola ryzyka.
Identyfikacja ryzyka - polega na określeniu możliwych sytuacji zdarzeń, działań mogących spowodować albo zwiększyć szkody:
należy analizować główne typy szkód mających wpływ na zagrożony podmiot;
należy prowadzić systematyczne działania bezpośrednich przyczyn określenia szkód;
system badania określenia przyczyn, przewidywania konsekwencji i ich wystąpienia.
Drugi etap polega na oszacowaniu ryzyka i określeniu jego wpływu na działalność danego podmiotu. Wymaga to między innymi zbadania częstotliwości występowania poszczególnych rodzajów szkód, ustalenia ich rozmiarów a także określeniu wartości majątku zagrożonego w związku z występowaniem szkód. Szacując ryzyko musimy również ustalić jaka jest wartość zagrożonego majątku, jakie będzie natężenie przyszłej straty. Jeśli chodzi o ryzyka majątkowe, to tutaj możemy posłużyć się różnymi wartościami. Majątek możemy oszacować, np. według wartości rynkowej, możemy szacować przyszłe przepływy pieniężne.
Kontrola ryzyka - można wyodrębnić dwie podstawowe techniki kontroli ryzyka, a mianowicie wyodrębnia się kontrolę rzeczową i kontrolę finansową.
Kontrola ryzyka:
kontrola rzeczowa:
unikanie działań ryzykownych;
prewencja poprzez zastosowanie:
środków technicznych;
środków ekonomicznych;
środków prawnych.
kontrola finansowa:
zatrzymanie ryzyka:
bieżące finansowanie strat z wpływów pieniężnych, sprzedaży elementów aktywów, pożyczek itp.;
samoubezpieczenie.
Transfer ryzyka (zmiana podmiotu ponoszącego ryzyko) poprzez:
przerzucenie działań ryzykownych (np. umowy podwykonastwa);
przerzucenie odpowiedzialności za finansowanie strat (np. ubezpieczenie).
Przez unikanie działań ryzykownych rozumiemy taka sytuacje, w której występuje indywidualna, świadoma odmowa akceptacji nawet chwilowego ryzyka - negatywna metoda.
Prewencja polega na podejmowaniu działań mających na celu zapobiegania szkodom oraz zmniejszanie ich częstotliwości i rozmiarów. Do realizacji działań prewencyjnych można użyć środków technicznych. Oprócz środków technicznych mogą mieć zastosowanie środki ekonomiczne czy prawne. Przepisy prawa nakładają odpowiedzialność prawną albo cywilną na sprawców szkody. Oprócz tego są też przepisy prawne, które ustalają jakie zabezpieczenia muszą być stosowane, a żeby szkoda nie wystąpiła. Stosowane są również przepisy prawne, które określają sankcje stosowane w stosunku do osób, które nie zastosują się do ustaleń. A więc przewidujące, np. środki represyjne, odpowiedzialność karna, odpowiedzialność administracyjna w stosunku do osób które naruszają przepisy.
Kontrola finansowa może być dokonywana poprzez zatrzymanie ryzyka. Zatrzymać ryzyko można w sposób aktywny, albo bierny.
Aktywne zatrzymanie ryzyka ma miejsce w sytuacji, gdy podmiot zdając sobie w pełni sprawę z występującego ryzyka decyduje się przejąć go na siebie, całkowicie albo częściowo. Aktywne zatrzymanie ryzyka może wynikać z motywów finansowych, albo niefinansowych. Jeśli świadomie podejmuje decyzje o zatrzymaniu ryzyka, oczywiście staramy się zabezpieczyć środki na pokrycie ewentualnych strat. Środki te mogą pochodzić z bieżących wpływów (np. z wynagrodzenia, z przychodów).
Bierne zatrzymanie ryzyka najczęściej wynika z braku wiedzy dotyczącej ryzyka i konsekwencji jego realizacji. Może oczywiście również wynikać z obojętności wobec ryzyka, albo po prostu z lenistwa.
Samoubezpieczenie oznacza, że podmiot który świadomie podjął decyzję o zatrzymaniu ryzyka będzie systematycznie tworzył fundusze samoubezpieczeniowe. Tworzenie takich funduszy wynika z przepisów kodeksu spółek handlowych - fundusz zapasowy.
Możemy całość lub część ryzyka transferować na inny podmiot. Można dokonać transferu ryzykownej działalności albo można dokonać transferu odpowiedzialności na pokrycie strat na inny podmiot. Przerzucenie działań ryzykownych na inny podmiot nie zawsze jest możliwe. Możliwe jest, jeżeli mamy do czynienia z procesem technologicznym, którego pierwsze fazy będą ryzykowne. Możemy zrezygnować z pierwszej fazy i kupować, np. półprodukty.
Częściowe przerzucenie odpowiedzialności za szkody na inny podmiot nosi nazwę dyspersji ryzyka. Mamy z nią do czynienia wówczas kiedy finansowe skutki realizacji ryzyka zostaną rozłożone na grupę podmiotów, np. ktoś prowadził działalność gospodarczą jednoosobową i zakłada spółkę, a zatem ryzyko niewypłacalności rozłoży się na wszystkich wspólników.
Całkowite przeniesienie odpowiedzialności może być dokonane przy pomocy działań organizacyjnych, np. poprzez łączenie czy fuzje przedsiębiorstw. Natomiast wśród działań o charakterze prawnym wyróżnić należy transfer ryzyka poprzez umowę oraz transfer ryzyka poprzez zamieszczanie odpowiednich klauzl w kontrakcie, np. klauzule cenowe, walutowe. Forma prawnego działania mającego na celu przeniesienie całkowitej odpowiedzialności na pokrycie strat jest też dokonany poprzez umowę ubezpieczenia.
Istota ubezpieczenia
Ubezpieczyciel może dzialać, gdyż może zebrać od wielu podmiotów składki w ten sposób jeśli nastąpi w przyszłości szkoda. Ta szkoda zostanie rozproszona na te podmioty.
Ubezpieczyciel może działać, ponieważ może polegać na prawie wielkich liczb. Prawo to mówi, iż im większa jest ilość prób, im większa ilość pojedynczych podobnych przypadków, tym bardziej częstość występowania danego zdarzenia losowego, czyli ryzyka wystąpienia szkody będzie zbliżać się do jego prawdopodobieństwa. Czyli im więcej pojedynczych podobnych przypadków zbierze ubezpieczyciel, w tej swojej wspólnocie ryzyka, czyli do swojego portfela ubezpieczeń, tym dokładniej posługując się metodami matematyczno - statystycznymi, będzie w stanie okreslić jakie szkody wystąpią.
Ubezpieczyciel powinien wystrzegać się kumulacji ryzyka, np. gdy ubezpieczyciel ubezpieczający ładunki w transporcie, zbierze ubezpieczenia podmiotów, których ładunki będą leciały w jednym samolocie. Nie zarobi tez ubezpieczyciel ubezpieczający osiedle domków, gdzie nastąpi trzęsienie ziemi.
Nie wszystkie ryzyka są ubezpieczalne. Warunki, a żeby ryzyko mogło być ubezpieczone:
ryzyko ubezpieczalne to ryzyko wymierne statystycznie;
ryzyko ubezpieczalne to ryzyko należące do grupy ryzyka czystego.
Wady wynikające z zastosowania ubezpieczenia jako metody kontroli ryzyka:
nie wszystkie ryzyka są klasyfikowane jako nadające się do ubezpieczenia;
nie wszystkie ryzyka określone jako ubezpieczalne są przyjmowane do ubezpieczenia, np. ze względu na ograniczoną „pojemność finansową” zakładu ubezpieczeń;
ubezpieczyciel może też odmówić przyjęcia ryzyka do ubezpieczenia z innych powodów, np. niespełnienie wymogów bezpieczeństwa;
istotnym mankamentem ubezpieczenia jest ograniczona kompensacja strat.
Zalety wynikające z zastosowania ubezpieczenia jako metody kontroli ryzyka:
zyskanie pewności działania/poczucia bezpieczeństwa;
uwolnienie środków finansowych, które byłyby gromadzone jako fundusz samoubezpieczeniowy i włączenie ich do procesów gospodarczych;
wyrównanie szkód bez obawy, że spowoduje to utratę płynności czy obniżenie osiągniętego wyniku;
zwiększenie wiarygodności wobec instytucji finansowych finansujących działalność podmiotu;
ograniczenie własnych środków zamrożonych w transakcjach rozliczeniowych (szczególnie w handlu zagranicznym);
uzyskanie korzyści podatkowych;
równomierne rozłożenie płatności w czasie, co wynika z względnej stabilności składek ubezpieczeniowych;
możliwość dokonywania selekcji ryzyka;
możliwość zamiany nieznanego (często znacznego) kosztu przyszłych szkód na znany koszt określony wysokością składki ubezpieczeniowej.
Ubezpieczenia (wykład) 25.04.2010 r.
Umowa ubezpieczenia zawierana jest w trybie ofertowym prostym.
Milczacy akcept ???
Dwa przypadki kiedy nie można zastosowac milczacego akceptu:
wówczas kiedy oferta zostala zlozona w formie ustnej;
w przypadku umow ubezpieczenia na życie.
Tryb ofertyowy zlozony polega na tym, ze ubezpieczony składa wniosek o ubezpieczenie a zaklad ubezpieczen stwierdza, ze nie może na proponowanych warunkach zawrzec umowy i przedstawia swoja kontroferte. Zwraca na wszystkie szczegoly w ofercie które wplywaja na niekorzysc, które zamieszczone są we wniosku. Zaklad ubezpieczen przedstawia swoja oferte, na która ubezpieczony może się zgodzic bądź nie. Tryb ofertowy zlozony może być bardzo zlozony. Jest to umowa konsesualna.
Tryb rokowaniowy polega na tym, ze obie strony negocjuja warunki umowy. W trybie indywidualnym ustalane są warunki umowy jak i skladka.
Przypadki zastosowania:
kiedy ubezpieczenie jest nietypowe.
Tryb przetargowy wystepuje przy duzych ryzykach gospodarczych, ale również przy ryzykach nietypowych, specyficznych. Tryb ten polega na tym, ze ubezpieczajacy który ma do ubezpieczenia duze ryzyka gospodarcze stosuje tryb przetargowy. Stosuje się go gdy spelnia pewne warunki.
Polisa ubezpieczeniowa jest dowodem zawarcia ubezpieczenia. Polisa pochodzi z języka wloskiego. W polisie ubezpieczeniowej musi być zawarty zaklad ubezpieczen (adres, nazwa), osoba ubezpieczona, należy okreslic ubezpieczajacego. W polisie okreslany jest także przedmiot ubezpieczenia, suma ubezpieczenia, czas trwania i okres ubezpieczenia, jak i wysokosc skladki. Do polisy dolacza się ogolne warunki ubezpieczenia, jeśli wystepuja to również dodatkowe warunki ubezpieczenia. A także przepisy bezpieczenstwa. Indywidualne klauzule polisowe zamieszcza się w tekscie polisy. W przypadku, gdy ubezpieczenie jest odnawiane na takich samych warunkach wówczas nie ma koniecznosc wystawiania nowej polisy ubezpieczeniowej, a zatem przedluzenie na takich samych warunkach może być dokonane przy pomocy tzw. skroconego dowodu ubezpieczenia. Albo tez dowodem przedluzenia może być po prostu pokwitowanie iz uiszczono biezaca skladke ubezpieczeniowa.
W zaleznosci od rodzaju umowy ubezpieczenia a także w zaleznosci od sposobu jej realizacji wyobdrenia się rozne rodzaje polis ubezpieczeniowych:
polisy jednostkowe;
polisy zbiorowe;
polisy grupowe;
polisy generalne.
Polisa generalna może wystepowac jako zwykla, obrotowa i odpisowa (dotycza przedsiebiorstw). W przeciwienstwie do jednostkowej dotyczy nie pojedynczych obiektow czy transakcji, ale wielu przedmiotow czy transakcji. I to zarowno aktualnie istniejacych jak i takich, które mogą dopiero się pojawic w trakcie trwania ubezpieczenia. Charakterystyczne dla polisy generalnej zwyklej jest przedmiotowy zakres ubezpieczenia, faktyczna wartosc ubezpieczenia, a także wysokosc skladki ustala się ex post (po zakonczeniu biezacego okresu) na podstawie biezacych raportow ubezpieczajacego, albo tez na podstawie prowadzonego przez niego tzw. dziennika ubezpieczen w ktorym na biezaco są rejestrowane wszystkie obiekty i transakcje podlegajace ubezpieczeniu.
Zastosowanie polis:
w ubezpieczeniach transportowych (duza liczba pojedynczych transakcji, przesylek).
Polisy generalne obrotowe - umowa zawarta wg takiej polisy obejmuje albo globalnie calosc transportu realizowanego w czasie trwania ubezpieczenia przez dane przedsiebiorstwo albo tez może obejmowac część transportu np. realizowana na okreslonej trasie. Charakterystyczna dla tej polisy jest wartosc ubezpieczenia i skladka, ustala się po zakonczeniu biezacego okresu ubezpieczenia na podstawie wartosci obrotu transportowego wykazanego w ksiegach handlowych. A zatem w przypadku polis obrotowych nie trzeba prowadzic dodatkowej ewidencji tylko ta polisa stanowi uproszczenie przeprowadzenia umowy ubezpieczenia i opiera się na zaufaniu ubepzieczyciela wobec ubezpieczajacego.
Polisy ogeneralne dpisowe - z gory ustala się przewidywana wartosc przesylek, która traktuje się jako sume ubezpieczenia obowiazujaca w okresie trwania stosunku ubezpieczeniowego. Na podstawie tej sumy ustala się skladke. To co jest specyficzne dla tej polisy to fakt, ze wartosc realizowanych przesylek jest na biezaco odpisywana od zadeklarowanej sumy ubezpieczenia. Stad nazwa tej polisy - polisa odpisowa. Z chwila wyczerpania sumy ubezpieczenia stosunek ubezpieczenia wygasa ale może być wznowiony przez podanie nowej sumy ubezpeiczenia i oplacenia dalszej skladki.
Polisy generalne mogą dotyczyc jednego przedsiebiorstwa jak i wielu. W przypadku polisy dotyczacego wielu przedsiebiorstw
Wyciag z polisy generalnej okreslany jako certyfikat ubezpieczeniowy stanowi dowod objecia ochrona ubezpieczeniowa konkretnych przedmiotow nalezacych do ubezpieczajacego. W takim certyfikacie ubezpieczeniowym nie podaje się wszystkich szczegolow jakie wystepuja w polisie generalnej, ale powoluje się na warunki umowy generalnej.
Obok polis generalnych często wystepuja polisy jednostkowe, które dotycza jednej osoby fizycznej czy tez prawnej. Polisy jednostkowe mogą być imienne, na okaziciela, albo na zlecenie.
Polisy jednostkowe imienne wystawiane są na imię lub nazwisko bądź nazwe ubezpieczajacego, który ma wszelkie uprawnienia i obowiazki wynikajace z umowy ubezpieczenia. W przypadku polisy na okaziciela osoba uprawniona roszczenia o odszkodowanie czy swiadczenie jest posiadacz polisy. Musi on jednak udowodnic, ze ochrona ubezpieczeniowa dotyczy jego interesow majatkowych.
Cecha charakterystyczna polisy na zlecenie jest to, ze uprawnienia z polisy na zlecenia mogą być przekazywane na inne osoby przez odpowiednie oswiadczenie ubezpieczajacego zamieszczone w polisie i nazywane indosem.
Tendencje wystepujace w zakresie zawierania umowy ubezpieczenia:
coraz bardziej dazy się do uproszczenia umow ubezpieczenia.
W umowie ubezpieczenia przede wszystkim oprócz podmiotow (ubezpieczajacy, ubezpieczyciel) trzeba również okreslic przedmiot ochrony ubezpieczeniowej. Przedmotem umowy ubezpieczenia osobowego są dobra niemajatkowe, dobra osobiste (zdrowie, życie, zdolnosc pracy czlowieka).
Ubezpieczenia osobowe okresla się jako zbiorowe jeśli jeden podmiot wystepujacy w charakterze ubezpieczajacego zawiera umowe ubezpieczenia wielu osob na ich rzecz. Natomiast gdy jedna umowa ubezpieczenia obejmuje wiele osob, z których kazda jest ubezpieczona na wlasny rachunek to takie ubezpieczenia nazywa się grupowym.
Przedmiotem ubezpieczenia majatkowego może być kazda wartosc majatkowa, która nie jest sprzeczna z prawem i daje się wyrazic w pieniadzu. Tak kodeks cywilny okresla przedmiot ubezpieczenia majatkowego. Ubezpieczenie majatkowe może obejmowac zarowno wartosci istniejace, zarowno zmaterializowane jak i wierzytelnosci, wartosci przyszle a także wartosci ujemne (zobowiazania z tytulu odpowiedzialnosci cywilnej). Tak samo jak w przypadku ubezpieczen osobowych umowa ubezpieczenia majatkowego może obejmowac jeden okreslony obiekt - umowa indywidualna albo jednostkowa - albo tez może obejmowac wiele obiektow nalezacych do jednego lub kilku wlascicieli (ubezpieczenie zbiorowe). W przypadku ubezpieczen majatkowych nie ma ubezpieczenia grupowego.
Odmiana ubezpieczen zbiorowych są ubezpieczenia generalne, obejmujace w jednej umowie dobra majatkowe nalezace do wielu przedsiebiorstw i to zarowno te, które istnieja gdy zawierana jest umowa ubezpieczenia jak i takie, które dopiero mogą powstac w trakcie trwania ubezpieczenia.
W umowie ubezpieczenia należy jeszcze okreslic ryzyka objete ochrona ubezpieczeniowa. Dlatego, ze okreslaja one kiedy nastapi wypadek ubezpieczeniowy, a zatem ubezpieczajacy może wystapic o roszczenie o odszkodowanie. Ryzyka są okreslone w umowie w sposob wyliczania taksatywnego (okresla się ze budynek jest ubezpieczany od pozaru, powodzi, huraganu), ubezpieczyciel powinien zdefiniowac te ryzyka (ubezpieczyciel definiuje co rozumie przez huragan - od ilu km/h wiatr okrslany jest jako huragan, powodz, pozar).
W umowie ubezpieczenia zwykle okreslane są również ryzyka wylaczone z ochrony ubezpieczeniowej (szkody spowodowane przez dzialania wojenne, terrorystyczne, strajki, szkody spowodowane umyslnie lub wskutek niedbalstwa). Ryzyka takie można wlaczyc do ochrony ubezpieczeniowej za dodatkowa oplata.
Warunki ubezpieczenia:
ogolne - są to przepisy prawne dotyczace ubezpieczen danego dzialu, grupy, czy rodzaju, które ustalaja prawa i obowiazki stron oraz normuja ich postepowanie wynikajace z wykonywania umowy ubezpieczenia. Stanowia one integralna część umowy ubezpieczenia. W przypadku ubezpieczen dobrowolnych warunki ustalane są przez zaklady ubezpieczen, przy czym standardowe warunki ubezpieczen przedstawiane są organowi nadzoru do zatwierdzenia. Natomiast ogolne warunki ubezpieczen obowiazkowych ustalane są przez ustawodawce - dotyczy to trzech ubezpieczen obowiazkowych: ubezpieczenia OC kierowcow, OC rolnikow, oraz ubezpieczenia budynkow w gospodarstwach rolnych od ognia i innych zdarzen losowych. Warunki tych ubezpieczen zostaly zamieszczone w ustawie o ubezpieczeniach obowiazkowych. Natomiast warunki pozostalych ubezpieczen obowiazkowych są regulowane przez ministra finansow w drodze rozporzadzenia. Minimalny zakres tych warunkow został ustalony w art. 12a ustawy o dzialalnosci ubezpieczeniowej;
dodatkowe (specjalne bądź specyficzne) - są to postanowienia nietypowe wprowadzane do umowy ze względu na szczegolne okolicznosci zwiazane z dana indywidualna umowa. Takie dodatkowe warunki mogą być albo dolaczone do polisy albo mogą być zamieszczone w jej tresci (klauzule polisowe).
Warunki ubezpieczenia nie mogą być sprzeczne z kodeksem cywilnym.
W umowie ubezpieczenia okresla się również obowiazki stron umowy ubezpieczenia. Obowiazki wynikaja z ustawy o ubezpieczeniach obowiazkowych, ustawy o dzialanosci ubezpieczeniowej, kodeksu cywilnego, kodeksu morskiego, ogolnych albo szczegolnych warunkow ubezpieczenia (klauzul polisowych).
Obowiazki ubezpieczajacego:
podstawowe:
zaplata skladki (art. 805 KC, §1) - ubezpieczajacy zobowiazuje się zaplacic skladke ubezpieczeniowe. Art. 813 skladke oblicza się za okres odpowiedzialnosci zakladu ubezpieczen. W przypadku gdy stosunek ubezpieczenia wygadnie wczesniej przed uplywem terminu na jaki umowa zostala zawarta, ubezpieczajacemu należy się zwrot skladki za niewykorzystany okres ochrony ubezpieczeniowej.
dodatkowe:
deklaracja ryzyka - należy podac do wiadomosci zakladu ubezpieczen, rzetelnie zgodnie z prawa wzelkie okolicznosci majace wpływ na ocene ryzyka.
Trzy systemy deklaracji ryzyka:
anglosaski - ma zastosowanie glownie w ubezpieczeniach morskich. Polega on na tym, ze ubezpieczajacy spontanicznie (sam od siebie) nawet bez uprzednich pytan ze strony ubezpieczyciela informuje o wszelkich okolicznosciach dotczacych ubezpieczajacego ryzyka jakie są albo powinny mu być znane;
kontynentalny - uregulowany w kodeksie cywilnym w art. 815. System ten okresla się jako system odpowiedzi na pytania. Obowiazek deklaracji dotyczy tylko znanych ubezpieczajacemu okolicznosci o które pytal ubezpieczyciel w formularzu oferty albo przed zawarciem umowy w innych pismach
mieszany - ubezpieczajacy odpowiada rzetelnie na pytania ubezpieczyciela a ponadto jest zobowiazany zwrocic uwage ubezpieczyciela na okolicznosci jego zdaniem wazne chocby ubezpieczyciel o nie nie pytal. A zatem system mieszany zgodnie z nazwa zawiera elementy systemu anglosaskiego jak i kontynentalnego.
Sankcje za naruszenie systemu ryzyka - w przypadku jeśli ubezpieczajacy albo nie poda prawde albo zatai jakieś wazne okolicznosci, zaklad ubezpieczen ma prawo zastosowac w stosunku do niego okreslone sankcje. Art. 834 KC zgodnie z ktorym jeśli do wypadku doszlo po uplywie 3 lat od zawarcie umowy na życie ubezpieczyciel nie może poniesc zarzutu ze informacje podane były nieprawdziwe bądź zatajenie choroby ubezpieczajacego.
Ubezpieczyciel:
jest wolny od odpowiedzialnosci
może odstapic od umowy ubezpieczenia
może zwiekszyc stawke
notyfikacja ryzyka (art. 815 §2)
gdy nastapi wypadek ubezpieczeniowy (art. 826)
Zaklad ubezpieczen w stosunku do ubezpieczajacego który nie dopelnil obowiazku może zastosowac sankcje (odmowa wyplaty odszkodowania).
Obowiazki zakladu ubezpieczen:
podstawowe:
wyplata odszkodowania czy swiadczenia (art. 817 KC) ubezpieczyciel jest zobowiazany spelnic swiadczenie w terminie 30 dni liczac od daty zawiadomienia o wypadku. Gdyby wyjasnienie w tym terminie wszystkich okolicznosci okazalo się niemozliwe zakald ubezpieczen powinien dolozyc wszelkich staran aby wyjasnic je jak najszybciej i od momentu ich wyjasnienia swiadczenie powinno być spelnione w ciagu 14 dni. Bezsporno część odszkodowania należy wyplacic w ciagu 30 dni. Umowa może skracac te terminy.
dodatkowe:
wydanie dokumentu ubezpieczenia
doreczenie ogolnych warunkow ubezpieczenia
koniecznosc sporzadzenia protokolu rozbieznosci między umowa a ogolnymi warunkami ubezpieczenia
w przypadku zastosowania trybu ofertowego zlozonego pisemne zwrocenie uwagi na zamieszczone w kontrofercie zapisy niekorzystne dla ubezpieczajacego oraz wyznaczenie co najmniej 7 dniowego terminu na wyznaczenie sprzeciwu
Do tych obowiazkow należy również wyslanie monitu do ubezpieczajacego w przypadku nieterminowego zaplacenia skladki.
W umowie należy okreslic czas trwania ubezpieczenia. Według kryterium czasu na jaki zostala zawarta umowa ubezpieczenia wyroznia się:
ubezpieczenia krotkoterminowe - zawierane na okres krotszy niż 12 miesiecy;
ubezpieczenia roczne;
ubezpieczenia dlugoterminowe - zawierane na okres dluzszy niż 12 miesiecy;
ubezpieczenia bezterminowe - takie w których czas trwania ubezpieczenia nie jest z gory ustalony (ubezpieczenia na życie).
Data zawarcia umowy nie zawsze pokrywa się z data rozpoczecia odpowiedzialnosci zakladu ubezpieczen, która może być uzalezniona od spelnienia okreslonych warunkow, np. oplacenia skladki. W niektorych warunkach ubezpieczenia przewidywany jest uplyw okreslonego czasu od podpisania umowy do rozpoczecia odpowiedzialnosci ubezpieczyciela. Ten czas nazywany jest okresem karencyjnym. Celem stosowania karencji jest zapobieganie zawieraniu ubezpieczen, gdy grozi bezposrednio zagrozenie wypadku ubezpieczeniowego lub gdy ubezpieczajacy przewiduje, ze wypadek nastapi w krotkim czasie, np. karencje stosuje się w ubezpieczeniach na życie zawieranych bez badan lekarskich.
Mowiac o okresie ubezpieczenia mozemy zatem wskazac na rozne jego rodzaje, w szczegolnosci mozemy wyodrebnic:
formalny - okres obowiazywania umowy;
materialny - okres odpowiedzialnosci zakladu ubezpieczen;
techniczny - okres skladkowy.
Okresy te nie muszą się ze soba pokrywac, chociaz najczesciej są ze soba scisle powiazane (art. 814 KC). Zgodnie z ktorym jeśli nie umowiono się inaczej odpowiedzialnosc ubezpieczyciela rozpoczyna się od dnia nastepujacego po zawarciu umowy, nie wczesniej jednak niż od dnia nastepujacego po zaplaceniu skladki lub jej pierwszej raty.
Umowa ubezpieczenia wygasa w przypadku:
uplywu terminu na ktorym zostala zawarta umowa. Chyba ze umowa albo ogolne warunki przewiduja inne rozwiazanie. Ogolne warunki ubezieczenia mogą przewidywac ze ubezpieczenie zawarte na okres co najmniej 12 miesiecy ulega automatycznemu przedluzeniu na następny okres 12 miesieczny (klauzula prolongacyjna). Ma zastosowanie w większości ubezpieczen obowiazkowych;
smierc albo utrata pelnej zdolnosci do czynnosci prawnej ubezpieczajacego oraz likwidacja albo upadlosc zakldu ubezpieczen;
abandon ma zastosowanie w ubezpieczeniach morskich. Abandon polega na zrzeczeniu się przez ubezpieczajacego na rzecz zakladu ubezpieczen wszelkich prawa do przedmiotu ubezpieczenia, np. do zaginione bądź zatopionego statku w zamian za wyplate odszkodowania rownego sumie ubezpieczenia;
odpadniecie interesu ubezpieczeniowego - zniszczenie, zuzycie, czy utrata przedmiotu ochrony;
wyczerpanie sumy ubezpieczenia czy sumy gwarancyjnej;
wykup polisy w ubezpieczeniu na życie;
niezaplacenie skladki w terminie (art. 814 §2, 830 KC). W przypadku ubezpieczen dobrowolnych jeśli nie zostanie w terminie zaplacona rata skladki zaklad ubezpieczen ma obowiazek wyslania monitu (przypomina o terminie zaplaty i daje 7 dni na uregulowanie zaleglosci). Natomiast w ubezpieczeniach obowiazkowych niezaplacenie w terminie skladki nie powoduje wygasniecia ochrony ubezpieczeniowej. Zaklad ubezpieczen wysyla monit z pzypomnieniem o zaplate.