Temat: Autoportret profesjonalisty pracownika socjalnego.
D. Trawkowska - „Portret współczesnego pracownika socjalnego”
Rozdział IV Sylwetka profesjonalisty - Autoportret profesjonalisty
W rozdziale pt. Sylwetka profesjonalisty - Autoportret profesjonalisty, autorka D. Trawkowska podejmuje próbę nakreślenia autoportretu profesjonalisty pracownika socjalnego na podstawie badań przeprowadzonych wśród pracowników socjalnych zatrudnionych w ośrodkach pomocy społecznej z terenu Warszawy oraz dawnego województwa warszawskiego i ostrołęckiego (A. Olech, 1998, 1999), a także wśród pracowników socjalnych z terenu dawnego województwa katowickiego (D. Trawkowska, 2000).
Autorka na początku tekstu zadaje następujące pytania:
Co oznacza pojęcie „profesjonalisty” dla współczesnych pracowników socjalnych?
Jakie szczególne, specyficzne elementy profesjonalnego wizerunku wskazują ci pracownicy socjalni, którzy wypowiadali się na ten temat w badaniach empirycznych?
W 1995 r. w ramach programu badań statutowych finansowanych przez Uniwersytet Warszawski zostały przeprowadzone badania nad zagadnieniem etyki zawodowej pracowników socjalnych, które pozwoliły na identyfikację funkcjonujących w środowisku zawodowym wyznaczników profesjonalizmu.
Konieczne warunki profesjonalnego wykonywania zawodu wskazane przez badanych:
Odpowiedni poziom formalnego wykształcenia popartego pewną praktyką zawodową, a czasami doświadczeniem życiowym;
Predyspozycje osobowościowe;
Zasób wiedzy (określonej, jako niezbędna) z takich dziedzin jak: psychologia, prawo, elementy wiedzy medycznej, geriatria i inne.
Umiejętności niezbędne do profesjonalnego działania wskazane przez badanych:
Umiejętności związane ze skutecznym komunikowaniem się,
Umiejętności związane z metodyką i techniką pracy socjalnej,
Umiejętności sprawnego działania.
Cechy charakteru, jakie powinien posiadać pracownik socjalny (te najczęściej wymieniane przez badanych): ciepło, otwartość, cierpliwość, życzliwość, odpowiedzialność, lojalność, prawdomówność, wyrozumiałość, tolerancja. (Te cechy związane są głównie z relacją klient - pracownik socjalny)
Wskazywano też na konieczną postawę otwartości w relacjach pracownika z innymi współpracownikami i kolegami. Natomiast standardy etyczne - „wysokie morale” identyfikowano, jako wyznacznik profesjonalizmu w sposób incydentalny, lokując je w wymiarze wiedzy lub pożądanych postaw. Wskazane trzy wyznaczniki profesjonalizmu: wiedza, pożądane postawy i umiejętności nie były przez respondentów dostatecznie jasno odróżniane, wymieniane chaotycznie i przypadkowo.
Na przełomie 1998 i 1999 r. przeprowadzone zostało badanie wśród pracowników socjalnych dawnego województwa katowickiego, które potwierdziło spostrzeżenia A. Olech oraz ujawniło istnienie statystycznych związków między takimi wymiarami profesjonalnego wizerunku, jak: wiedza, wartości i umiejętności, a specjalizowaniem się w pracy z określoną kategorią klientów, zajmowanym stanowiskiem i wielkością ośrodka pomocy społecznej (mierzoną liczbą zatrudnionych w nim terenowych pracowników socjalnych).
Pytanie, jakie zostało zadane badanym pracownikom miało charakter otwarty i brzmiało następująco: Co powinno, Twoim zdaniem, cechować profesjonalistę w zawodzie pracownika socjalnego?
Wyniki przedstawiają się następująco:
52 % wskazań dotyczyło umiejętności skutecznego komunikowania się;
50 % wskazań dotyczyło posiadania stosownej wiedzy;
41 % wskazań dotyczyło umiejętności sprawnego działania;
40 % wskazań dotyczyło umiejętności metodycznych;
38, 50 % wskazań dotyczyło posiadania formalnego wykształcenia;
18 % wskazań dotyczyło szczególnych postaw;
17, 60 % wskazań dotyczyło posiadania predyspozycji do wykonywania zawodu;
16, 70 % wskazań dotyczyło standardów etycznych, etyki zawodowej;
16 % wskazań dotyczyło posiadania doświadczenia życiowego, zawodowego.
W oparciu o przeprowadzoną analizę statystyczną stwierdzono, że istnieją korelacje między niektórymi, dostrzeganymi przez respondentów z terenu dawnego województwa katowickiego wyznacznikami „bycia profesjonalistą” a ich wiekiem, zajmowany stanowiskiem, specjalizowaniem się w pracy socjalnej i uzupełnieniem wykształcenia.
Na przykład pracownicy socjalni, którzy ukończyli 39 rok życia istotnie częściej niż ich młodsi koledzy wskazywali w tworzonych przez siebie definicjach „bycia profesjonalistą” na konieczność posiadania predyspozycji do wykonywania tego zawodu. Na ten wyznacznik profesjonalizmu wskazywało ponad 30 % pracowników powyżej 39 roku życia, a jedynie 12 i 15 % respondentów z młodszych kategorii wiekowych.
Jednym z wniosków wynikających z tego badania może być to, że dla znakomitej większości pracowników socjalnych rozumienie profesjonalisty zostaje zwężone do profesjonalnego charakteru relacji z klientem. Zobowiązania w stosunku do pozostałych partnerów, zobowiązania wobec zawodu, czy społeczeństwa nie stanowiły istotnych odniesień w konstruktywnym wizerunku. W tym miejscu należy podkreślić znaczenie Kodeksu Etycznego, który pomimo wszelkich dostrzeżonych braków, uświadamia pracownikom socjalnym także inne ciążące na nich zobowiązania, nie ograniczając ich do zobowiązań w relacjach z klientami.
„W oparciu o własne doświadczenie zawodowe oraz przeprowadzone badania nad pracownikami socjalnymi i konsultantami z dawnego woj. katowickiego skłonna jestem sądzić, że jakiekolwiek standardy etyczne pojawiają się wyraźnie, jako osobna kategoria w prezentowanych wymiar ach profesjonalnej sylwetki w przytoczonych rezultatach badań, nie możemy na tej podstawie wyciągnąć pochopnych wniosków o ich nikłej obecności w świadomości badanej grupy zawodowej. Powinniśmy raczej zmierzać w kierunku ustalenia związków między różnymi wymiarami (cechami), charakteryzującymi kategorię zawodową pracowników socjalnych, a ich stosunkiem do przestrzegania standardów etycznych w pracy socjalnej.” - pisze autorka w podsumowaniu.
2