Wprowadzenie do epoki modernizmu
Literatura i sztuka zmieniła się pod wpływem wielu czynników które miały swoje podłoże także w społeczeństwie. Konsekwencją pozytywizmu była powszechna unifikacja - nie liczyła się ludzka indywidualność, ale to, że ludzie jako społeczeństwo, pewna całość, dąży do wspólnego celu. Nie koniecznie jest on najważniejszy dla poszczególnych osób, ponieważ trudno im było dostrzec własny pożytek. Poza tym pozytywizm był też okresem wielkiego rozwoju fabryk, przemysłu informacyjnego, a także nauki. Udowadniano wówczas, że świat jest bardzo zwyczajny i wytłumaczalny, podobnie jak człowiek. W obliczu takiej rzeczywistości człowiek mógł się poczuć zagubiony, przeciętny i pełen niepokoju. Był on przede wszystkim częścią tłumu, nie zaś osobną postacią. Do tego jeszcze zbliżał się koniec wieku, który spowodował lęk, obawę, wiarą w różne przepowiednie, niekoniecznie optymistyczne.
Taka właśnie atmosfera towarzyszyła narodzinom dekadentyzmu. Jest dekadentyzm prądem umysłowym schyłku XIX stulecia. Najpopularniejszy był wśród młodych ludzi. Wiązała się z nim pesymistyczna, indywidualistyczna postawa człowieka, który jest bierny, słaby, odcina się od kultury mieszczańskiej. Nazwa pochodzi z cytatu Paula Verlaine'a: „Jam Cesarstwo u schyłku wielkiego konania” ( franc. decadence - schyłek ).
Dlatego też stała się również popularna nazwa epoki - fin de siecle, czyli koniec wieku. Charakterystyczna stała się niewiara w dotychczasową kulturę, która obecnie przeżywa kryzys, dlatego nie ma dla niej przyszłości. Zmieniło się także spojrzenie na sztukę; nie miała ona jak dotychczas spełniać roli służalczej wobec wymagań dydaktyki, nie musiała przynosić żadnych korzyści; teraz mogła ona istnieć sama dla siebie. Z tego właśnie powodu częste było powiedzenie, a raczej hasło „sztuka dla sztuki”. Młodzi ludzie przestali przejmować się zastałymi i skostniałymi konwenansami, popularna stała się cyganeria artystyczna i związany z niż styl życia. Szukano nowej formy, by wyrażać swoje uczucia. Epokę tę określano kilkoma nazwami, niemniej to właśnie pojęcie dekadentyzmu najpełniej oddaje charakter i założenia nowej epoki.
Nazwy epoki
Fin de siecle - koniec wieku;
Modernizm - oznacza nowość, która wypiera starą kulturę;
Dekadentyzm - schyłek, koniec wieku;
Neoromantyzm - na podkreślenie dziedzictwa romantycznego, którym się wówczas zainteresowano;
Symbolizm - nowy sposób rozumienia i tworzenia sztuki i literatury;
Secesja - nowy styl ubierania się i tworzenia sztuki użytkowej;
Impresjonizm - nowy sposób obrazowania i wyrażania w sztuce odczuć i nastrojów;
Przedstawienie postawy światopoglądowej i artystycznej, którą prezentuje dekadentyzm.
Pojęcie dekadentyzmu jest kluczem do rozumienia epoki, o której mowa. Decadence w języku francuskim oznacza schyłek, upadek. Jest to pojęcie, którym określa się także pewną świadomość, że nadchodzi koniec - kultura jest już przestarzała, sztuka nie ma już kierunku swojego dalszego rozwoju, przeżyła się. Filozofia również znalazła się w krytycznym punkcie, podobnie jak dotychczasowe formy artystyczne. Z ust poetów padają takie słowa: „Nie wierzę w nic” Kazimierza Przerwy Tetmajera, „wszystko wypite, zjedzone!” Paula Verlaine'a. Kulturę zaczęły wtedy charakteryzować dwa określenia - pustka i niemoc. Tylko tego się można spodziewać zdaniem dekadentów. Rola przypadła też filozofii Schopenhauera, który przeświadczony był o bezsensowności i bezcelowości ludzkiego istnienia, ponieważ jest ono absurdalne. Nie przynosi ono szczęścia, jest tylko gonitwą za marnymi wartościami. Postawa dekadencka została w dużej mierze ukształtowana przez rozczarowanie cywilizacją, a właściwie jej postępem, który przynosił zamęt. Pozwolił on na podwyższenie statusu klasy mieszczańskiej, która była teraz bardzo widoczną częścią społeczeństwa, zaczęła wpływać na rozwój niemal wszystkich dziedzin. W końcu wieku zaczęto postrzegać mieszczaństwo jako bezduszne i zbyt pragmatyczne i właśnie tej klasie zarzucano wyzucie i zaprzepaszczenie wszystkich wartości i idei. Wszystkie wymienione czynniki spowodowały uczucie obezwładnienia, które przede wszystkim dotknęło ludzi wrażliwych, twórców, postaci epoki.
Artyści obserwowali rozpad kultury, nie widzieli sensu w tworzeniu. Dlatego też są to częste wątki i tematy, które pojawiają się w ówczesnej literaturze i sztuce w ogóle. Tak jest np. u Charles'a Baudelaire'a. Poetom często zdarzają się momenty zwątpienia, bezsilności i beznadziejności. Mogli oni wtedy pogrążyć się w melancholii lub też zrobić tak, jak radził Schopenhauer - oddać się kontemplacji piękna i sztuki. W konsekwencji prowadziło to do nałogów - narkotyków, erotomanii, ale też satanizmu, okultyzmu i różnych dziwnych eksperymentów. Za tym oczywiście poszło wykształcenie bardzo oryginalnego, dekadenckiego stylu bycia, ponieważ takie zainteresowania i nałogi miały niewątpliwie swój klimat i urok. Wypracowano modę, styl ubierania i bycia, fasony, które były specyficzne dla cyganerii artystycznej. Często zapominano, co popychało ludzi w taki wir i przyjęcie określonego dekadenckiego stylu. Wielcy artyści chętnie przyjmowali pozy, kreując tym sposób zachowania, bardzo rozpustnego, często wulgarnego. Takie zachowanie, moda utworzyły niepowtarzalną atmosferę końca wieku.
Można zauważyć nowe tendencje, które w istotny sposób ukształtowały charakter lat schyłkowych XIX wieku. Twórcy i filozofowie odnaleźli zupełnie nowe źródła inspiracji i fascynacji. Sięgnęli m.in. do sztuki i filozofii Wschodu - buddyzmu, stąd też popularne wówczas pojęcie nirwany; magii i parapsychologii. Przyszła również moda na satanizm, okultyzm, grozę, somnabulizm. Zainteresowano się niepoznawalnymi rejonami psychiki ludzkiej, co będzie miało przecież wyraźny wpływ na filozofię i sztukę. Można tutaj zauważyć pewne nawiązania do romantyków, dla których bardzo charakterystyczne było zainteresowanie orientalizmem, mistycyzmem i spirytualizmem. Podobieństw między tymi dwoma epokami należy szukać również w światopoglądzie, który kreowała wiara w uczucia i wrażenia; niechęć i dystans do wiedzy rozumowej, postępu cywilizacyjnego, technicznego; obecność motywu szatana i postaci nadprzyrodzonych, często irracjonalnych; w obu epokach wypracowano kult artysty, który jest zupełnie wyobcowany ze społeczeństwa, ponieważ stawia się na piedestale, uważa się za wybranego i oryginalnego; w literaturze największą chwałę zdobywają dramat i poezja, jako rodzaje, które najlepiej i najpełniej wyrażają odczucia i stany artystów; romantyzm i koniec wieku XIX oznaczają również upodobanie do kultury ludowej, która stała się częstym źródłem inspiracji ze względu na swoją autentyczność i bliskość natury.
Ze „Słownika terminów literackich”
„Cyganeria artystyczna ( ang. bohemia, fr. boheme ) - bohema, ugrupowanie o charakterze nieformalnym, złożone zazwyczaj z młodych artystów, zbuntowanych przeciw przyjętym obyczajom, normom moralnym i - przede wszystkim - dominującym formom życia artystycznego, konserwatywnemu smakowi, zakrzepłym ideałom estetycznym. Najistotniejszym czynnikiem łączącym jest właśnie ów bunt i sposób bycia odbiegający od obowiązującego w ustabilizowanych klasach społecznych, a nie wspólny program literacki. Cyganeria artystyczna ukształtowała się we Francji w latach 30 - tych XIX wieku i była przejawem konfliktu artystów z mieszczańską publicznością.”
Zgodnie z regulaminem serwisu www.bryk.pl prawa autorskie do niniejszego materiału posiada Wydawnictwo GREG. W związku z tym, rozpowszechnianie niniejszego materiału w wersji oryginalnej albo w postaci opracowania, utrwalanie lub kopiowanie materiału w celu rozpowszechnienia w szczególności zamieszczanie na innym serwerze, przekazywanie drogą elektroniczną i wykorzystywanie materiału w inny sposób niż dla celów własnej edukacji bez zgody Wydawnictwa GREG podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności.