Podstawowe orzeczenia
Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej

Prawo UE jako autonomiczny (nowy) porządek prawny oraz jego prymat nad prawem krajowym

Pierwszeństwo - pośrednio na bazie prawa pierwotnego, czyli obecnie art. 4 ust.3, czyli zasada lojalności, oraz art. 288 TFUE, czyli kwestia bezpośredniej stosowalności rozporządzeń. Głównie jednak orzecznictwo!

26/62 Van Gend en Loos

• Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Gospodarczą stanowi nowy porządek prawa międzynarodowego, na rzecz którego państwa członkowskie przekazały wykonywanie części swoich suwerennych uprawnień - później zmienione na nowy, autonomiczny porządek prawny - różny od prawa krajowego i międzynarodowego;

• postanowienia Traktatu wiążą nie tylko państwa członkowskie ale również obywateli;

• prawo unijne nakłada nie tylko obowiązki na podmioty indywidualne ale może im również przyznawać prawa, które stają się częścią ich dziedzictwa prawnego bezpośrednia skuteczność

• Norma unijna może wywierać skutek bezpośredni jeśli jest:

• jasna i precyzyjna

• bezwarunkowa

• kompletna

6/64 Costa v. ENEL

• w przeciwieństwie do umów międzynarodowych Traktat stworzył swój własny system prawny, który z chwilą wejścia w życie stał się integralną częścią systemów prawnych państw członkowskich I musi być stosowany przez sądy tych państw;

• Wspólnota (obecnie UE) korzysta z rzeczywistych uprawnień, mających swe źródło w przekazaniu przez państwa członkowskie swoich uprawnień w niektórych materiach i tym samym stworzyły system prawny, który ma charakter wiążący dla nich samych, jak i ich obywateli;

• Traktat jest niezależnym źródłem prawa i nie może z racji swojego szczególnego charakteru ustępować pierwszeństwa żadnym przepisom prawa krajowego, gdyż oznaczałoby to zakwestionowanie samej podstawy prawnej Wspólnot (obecnie Unii)

• Pięć argumentów Trybunału uzasadniających pierwszeństwo:

1. nowy porządek prawny - integralna część krajowych systemów - pierwszeństwo jako logiczna konsekwencja,

2. państwa członkowskie przekazały Wspólnotom (Unii) oraz instytucjom „rzeczywiste uprawnienia” poprzez ograniczenie swojej suwerenności;

3. wykładania celowościowa - charakterystyczna dla Trybunału - cele i zadania zawarte w Traktacie, a tym samym „duch traktatu” wymaga od każdego państwa, aby zapewniło pełną skuteczność (effet tiule) prawu UE ;

4. zobowiązania przyjęte przez państwa mają charakter bezwarunkowy - w przeciwnym razie mogłyby być kwestionowane przez późniejsze krajowe akty legislacyjne;

5. bezpośrednia stosowalność rozporządzenia byłaby pozbawiona znaczenia jeśli państwa członkowskie mogłyby uchwalać sprzeczne z nim prawo krajowe.

• Moc i zasięg pierwszeństwa sugestia, że wszystkie normy prawa unijnego mają pierwszeństwo - potwierdzenie - Internationale Handelsgesellchaft!

11/70 Internationale Handelsgesellchaft

• Prawo krajowe pochodziło z okresu przed wejściem w życie Traktatu;

• Prawo unijne pochodziło nie z Traktatu, a z rozporządzenia;

• Konfrontacja prawa unijnego z prawem krajowym o randze konstytucyjnej;

• Trybunał uznał, że status prawny przepisu krajowego, którego zgodność jest kwestionowana, nie ma znaczenia dla pierwszeństwa prawa UE!

• Według Trybunału odwoływanie się do krajowych przepisów i koncepcji prawnych w celu oceny ważności aktów stanowionych przez instytucje wspólnotowe wpłynęłoby niekorzystnie na jednolitość i efektywność prawa unijnego

106/77 Simmenthal SA

• Obowiązki sądów krajowych w sytuacji sprzeczności prawa krajowego z prawem unijnym;

• Powinność każdego sądu krajowego w zakresie jego jurysdykcji jest zapewnie pełnej skuteczności prawu unijnemu - stosowanie go w całości oraz ochrona praw, które nadaje on jednostkom;

• Sąd krajowy ma obowiązek nie stosować normy prawa krajowego sprzecznej z prawem unijnym;

• Zasada pierwszeństwa prawa unijnego ma zastosowanie wobec każdej normy krajowej, niezależnie, czy przyjętej po lub przed wejściem w życie danej normy unijnej.

• Pierwszeństwo nie tylko wobec krajowych aktów ustawodawczych ale również aktów o charakterze administracyjnym - porównaj z orzeczeniem Ciola.

Zapewnienie skuteczności prawu unijnemu w krajowych porządkach prawnych

Bezpośredni skutek traktatów (wertykalnie Van Gend en Loos, horyzontalnie Defrenne)

43/75 Defrenne v. Sabena

• Spór pomiędzy stewardesą a belgijskimi liniami lotniczymi, którym zarzucono nierówne traktowanie kobiet i mężczyzn w zakresie wynagrodzenia za pracę (były art. 119 TEWG, obecnie art. 157 TFUE);

• Trybunał stwierdził, że można powoływać się na powyższą zasadę przed sądami krajowymi, których obowiązkiem jest zapewnienie ochrony praw przyznanych jednostkom na mocy powyższego przepisu.

Bezpośredni skutek rozporządzeń (wertykalnie i horyzontalnie)

C-253/00 Munoz

• Rozporządzenia, co wynika z ich charakteru, skutkują natychmiastowo i mogą nadawać jednostką prawa, które sądy krajowe mają obowiązek chronić.

Bezpośredni skutek dyrektyw (tylko wertykalnie ale istnieje pośredni skutek dyrektyw)

8/81 Ursula Becker

• Warunkiem powołania się na bezpośrednią skuteczność dyrektywy jest upływ czasu na jej implementację;

• Organy podatkowe uznane za państwo

C-285/98 Tanja Kreil

Pośredni skutek dyrektyw

14/83 Von Colson i Kamman

• Zastosowanie dyrektywy zakazującej dyskryminacji ze względu na płeć;

• Trybunał stwierdził, że

Bezpośredni skutek decyzji

9/70 Grad

• Wyłączenie możliwości powołania się przez podmioty dotknięte decyzją na obowiązek przewidziany w decyzji byłoby niezgodne z jej wiążącym skutkiem (patrz art. 299 TFUE). Osłabiona byłaby tym samym skuteczność decyzji.

Bezpośredni skutek umów międzynarodowych i aktów wydanych na jej podstawie

104/81 Kupferberg

• Tak samo jak w przypadku postanowień Traktatowych oraz aktów prawa pochodnego należy zbadać, czy dane postanowienia umowy spełniają ogólne warunki bezpośredniej skuteczności (patrz Van Gend en Loos).

Odpowiedzialność odszkodowawcza państwa

C-6 i C-9/90 Fancovich

• Niedopełnienie przez Włochy obowiązku implementacji dyrektywy przewidującej ochronę pracowników w razie niewypłacalności pracodawcy;

• Trybunał stwierdził, że jeśli ktoś poniósł szkodę z powodu nie implementowania przez państwo członkowskie dyrektywy, która przyznawała jednostce prawa ale nie była bezpośrednio skuteczna (jej przepisy nie spełniają warunków z „wiadomo czego”), będzie mógł zwrócić się do państwa o odszkodowanie;

• Prawo do uzyskania odszkodowania, jeżeli spełnione są łącznie trzy warunki:

1. rezultat przewidziany przez dyrektywę obejmuje przyznanie praw jednostce;

2. zakres tych praw może być określony na podstawie dyrektywy;

3. istnieje związek przyczynowy pomiędzy naruszeniem prawa przez państwo i szkodą poniesioną przez jednostkę

C-46/93 i 48/93 Brasserie du Pecheur p. RFN; Królowa p. Factortame Ltd.

• Przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej państwa nie powinny być ograniczone tylko do nieimplementacji dyrektyw ale również do prawa pierwotnego i innych wszelkiego rodzaju zaniechań państw względem prawa UE (jeśli spełnione kryteria z Francovich)

C-91/92 Faccini Dori

C-224/01 Köbler

Autonomia proceduralna

314/85 Foto-Frost

C-213/89 Factortame

Obywatelstwo UE

C-200/02 Kunqian Catherine Zhu, Man Lavette Chen

Ochrona praw podstawowych

C-36/02 Omega Spielhallen

Wertykalnie: jednostka - państwo/ Horyzontalnie: jednostka - jednostka

---